جزئیات پنجمین عملیات بازار باز بانکمرکزی بررسی شد
تزریق محدود پول با نرخ زیر ۲۰
تسهیلات قاعده‌مند همان ریپوی کوتاه‌مدت است. تفاوت تسهیلات قاعده‌مند با ریپوی مدت‌دار در دو مورد است؛ نخست اینکه بازپرداخت ریپو 14 روزه و بازپرداخت تسهیلات قاعده‌مند یک‌شبه (یک‌روزه) است. دوم اینکه نرخ سود ریپو در بازار کشف می‌شود ولی نرخ سود تسهیلات قاعده‌مند، سقف دالان یا همان 22 درصد است. تسهیلات قاعده‌مند عملیاتی است که از سوی بانکمرکزی صورت می‌گیرد و جایگزین اضافه برداشت بانک‌ها است. به عبارت دیگر بانک‌ها در انتهای روز ممکن است در محاسبات آخر روزشان دچار کمبود منابع شوند؛ از این‌رو از بانکمرکزی استقراض یک‌شبه می‌کنند. کاهش مداخله بانکمرکزی در قالب تسهیلات قاعده‌مند از ابتدای سال‌جاری نشان می‌دهد این میزان مداخله روندی کاهشی به خود گرفته است. این موضوع می‌تواند نکته‌ای مثبت در نظام بانکداری تلقی شود به این دلیل که بانک‌ها با کمبود منابع مواجه نشده‌اند و کمتر از بانکمرکزی استقراض کرده‌اند. در فروردین ماه استفاده از تسهیلات قاعده‌مند رقم بالایی بود که این رقم در اردیبهشت کاهش یافته است.
جزئیات مرحله پنجم عملیات بازار باز
طبق گزارش روابط عمومی بانکمرکزی پیرو اطلاعیه روز سه‌شنبه 7 اردیبهشت ۱۴۰۰ مبنی بر برگزاری حراج خرید مدت‌دار اوراق بدهی دولتی در عملیات بازار باز، شش بانک و یک موسسه اعتباری در مهلت تعیین‌شده سفارش فروش اوراق بدهی دولتی در قالب توافق بازخرید (ریپو) را در مجموع به ارزش 19/ 12 هزار میلیارد تومان از طریق سامانه بازار بین‌بانکی به بانکمرکزی ارسال کردند. با توجه به پیش‌بینی بانکمرکزی از وضعیت نقدینگی در بازار بین‌بانکی، موضع پولی بانکمرکزی در این هفته تزریق محدود نقدینگی بود. از این رو، بانکمرکزی با تزریق 42/ 4 هزار میلیارد تومان نقدینگی در قالب توافق بازخرید با سررسید 14 روزه با حداقل نرخ 8/ 19 درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. معاملات مربوط به این عملیات و معاملات مربوط به سررسید توافق بازخرید دو هفته قبل به ارزش 04/ 5 هزار میلیارد تومان توسط کارگزاری بانکمرکزی در روز دو‌شنبه 13 اردیبهشت انجام شد. به علاوه، در هفته منتهی به 13 اردیبهشت، سه بانک در سه نوبت از اعتبارگیری قاعده‌مند در مجموع به ارزش 94/ 2 هزار میلیارد تومان استفاده کردند. همچنین در این دوره، مبلغ 44/ 5 هزار میلیارد تومان از ریپوی انجام شده در قالب اعتبارگیری قاعده‌مند سررسید شد. بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی می‌توانند در روزهای شنبه تا چهارشنبه از اعتبارگیری قاعده‌مند(دریافت اعتبار با وثیقه از بانکمرکزی) مشروط به در اختیار داشتن اوراق بدهی دولتی و در قالب توافق بازخرید با نرخ سود سقف دالان(22 درصد) استفاده کنند. همچنین در هفته منتهی به 13 اردیبهشت 37 میلیارد تومان اوراق بدهی دولتی متعلق به بانکمرکزی توسط کارگزاری این بانک در بازار ثانویه فروخته شد.
تصویر عملیات بازار باز در سال‌جاری
بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد تا پیش از این و از ابتدای سال تا به حال عملیات بازار باز در چهار مرحله تا 6 اردیبهشت‌ماه انجام شده است. نخستین مرحله از اجرای عملیات بازار باز در سال‌جاری توسط بانکمرکزی در 16 فروردین انجام شد. با توجه به پیش‌بینی‌های بانکمرکزی از میزان نقدینگی موجود در بازار بین بانکی، این بانک با تزریق 25/ 6 هزار میلیارد تومان نقدینگی در قالب توافق بازخرید با سررسید 14روزه با حداقل نرخ 8/ 19 درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. دومین مرحله از اجرای عملیات مذکور در 23 فروردین سال‌جاری صورت گرفت. در این مرحله بانکمرکزی با تزریق 5/ 4 هزار میلیارد تومان نقدینگی در قالب توافق بازخرید با سررسید 14روزه با حداقل نرخ 8/ 19 درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. سومین مرحله از اجرای این عملیات در سال‌جاری در 30 فروردین صورت گرفت که در آن این نهاد پولی و مالی با تزریق 5 هزار میلیارد تومان نقدینگی در قالب توافق بازخرید با سررسید 14روزه با حداقل نرخ 8/ 19 درصد به بانک‌های متقاضی موافقت کرد. در نهایت چهارمین مرحله از اجرای عملیات بازار باز در تاریخ 6 اردیبهشت انجام گرفت که بانکمرکزی با توجه به کفایت منابع در بازار بین بانکی ریالی، با سفارش فروش اوراق بدهی دولتی بانک‌های متقاضی موافقت نکرد. در مجموع می‌توان بیان کرد که تا نیمه اول اردیبهشت‌ماه سال‌جاری در مجموع 17/ 20 هزار میلیارد تومان نقدینگی با نرخ زیر 20 درصد از طریق عملیات بازار باز تزریق شده است. بانکمرکزی به‌منظور مدیریت نقدینگی موجود در بازار بین بانکی ریالی، عملیات بازار باز را به‌صورت هفتگی اجرا می‌کند. موضع این بانک(خرید یا فروش قطعی یا اعتباری اوراق بدهی دولتی) براساس پیش‌بینی وضعیت نقدینگی در بازار بین بانکی و با هدف کاهش نوسانات نرخ بازار بین‌بانکی حول نرخ هدف، از طریق انتشار اطلاعیه در سامانه بازار بین‌بانکی اعلام می‌شود. متعاقب اطلاعیه مزبور، بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی می‌توانند در راستای مدیریت نقدینگی خود در بازار بین‌بانکی، نسبت به ارسال سفارش‌ها تا مهلت تعیین شده از طریق سامانه بازار بین‌بانکی اقدام کنند.
ضرورت استفاده از عملیات بازار باز
اجرای عملیات بازار باز توسط بانکمرکزی با هدف مدیریت مقداری نقدینگی و نرخ سود انجام می‌شود. از طریق تعقیب این بازار می‌توان تشخیص داد که سیاست بانکمرکزی تزریق ریال بیشتر به اقتصاد است یا این بانک سعی دارد حجم نقدینگی در اقتصاد را کنترل کند. نحوه آرایش بانکمرکزی در بازار باز براساس روند بازار بین بانکی انجام می‌شود در بازار بین بانکی بانک‌ها به یکدیگر به‌صورت کوتاه‌مدت وام اعطا می‌کنند؛ بانکمرکزی در این بازار نقش وام‌دهنده نهایی را دارد و با نرخ ثابت 22 درصد به بانک‌های دارای کسری وام می‌دهد. اگر در بازار بین بانکی کسری منابع زیاد باشد و مراجعه به بانکمرکزی برای دریافت وام بالا برود، بانکمرکزی در بازار باز آرایش انبساطی می‌گیرد. به عبارت دیگر، بانکمرکزی به‌وسیله عملیات بازار باز، بانک‌ها را به سمت اهداف خود هدایت می‌کند. بانکمرکزی با دو ابزاری که در اختیار دارد نرخ سود را کنترل می‌کند؛ نخست، خرید و فروش اوراق دولتی به‌صورت قطعی و دوم خرید و فروش این اوراق به‌صورت توافق بازخرید (ریپو) است. در روش نخست اگر بازار با کمبود منابع مواجه شود، بانکمرکزی اوراق بهادار دولتی یا اوراق بدهی بانک‌ها را از بانک‌ها می‌خرد و پول در اختیار آنها قرار می‌دهد و به این شکل با تزریق منابع، نرخ را در حالت افزایش مدیریت می‌کند و نرخ را کاهش می‌دهد یا تثبیت می‌کند و می‌تواند همین روند را به‌طور معکوس طی کند. در روش دوم بانکمرکزی در صورتی که بازار بین بانکی با مازاد منابع روبه‌رو باشد، اوراق را به بانک‌ها می‌فروشد و در سررسید برعکس اوراق را از آنها خریداری می‌کند. روش بعدی بانکمرکزی، تسهیلات قاعده‌مند است. بانکمرکزی به‌منظور کنترل دامنه نرخ سود، اجازه نمی‌دهد نرخ از حدی بالاتر یا پایین‌تر برود و کف و سقفی برای آن وضع می‌کند. وضع نرخ کف به این معنا است که اگر بانکی منابعی پایین‌تر از نرخ سود بازار خواست، نزد بانکمرکزی سپرده‌گذاری کند و بانکمرکزی با نرخ سود کف، منابع را به آن می‌دهد. نرخ سقف نیز به این معنا است که اگر بانک‌ها نتوانستند از یکدیگر قرض بگیرند، با گذاشتن وثیقه نزد بانکمرکزی، می‌توانند با نرخ سقف تسهیلات بگیرند. این نرخ سود در واقع در یک دالان حرکت می‌کند که نرخ کف ۱۴درصد و نرخ سقف آن ۲۲درصد است. توافق بازخرید از رسوب اوراق در ترازنامه بانکمرکزی نیز جلوگیری می‌کند؛ چراکه عملا دو اختیار وجود دارد، یک اختیار خرید از سمت خریدار و یک اختیار فروش از سمت فروشنده که در سررسید این اختیارها معکوس می‌شود. این توافق‌‌ها جنبه مدیریت بازار نقدینگی را دارد و از جنس تزریق منابع به‌طور کوتاه‌مدت است. هدف این رویکرد، مدیریت نرخ سود است و مقدار و حجم پول، متغیری در دست بانکمرکزی است تا به وسیله آن نرخ سود را کنترل کند. عملیات بازار باز در بازار بین بانکی معمولا در روزهای چهارشنبه انجام می‌شود. از جمله شروط موفقیت عملیات بازار باز این است که در مرحله بعدی به سمت آزادسازی یا انعطاف بیشتر در نرخ سود سپرده‌ها حرکت کنیم. در طرح بانکداری مرکزی، تغییر ساختار بانکمرکزی دیده شده که به سیاست‌گذاری‌های جدید پولی کمک قابل‌توجهی می‌کند.
