تحلیلگران بر این باورند که استفاده از شرکت‌های واسطه در عراق می‌تواند جایگزین مسیر قبلی برای دور زدن تحریم‌ها از طریق امارات‌متحده‌عربی شود. در واقع در شرایط جدید از عراق به‌عنوان گزینه اصلی برای دور زدن تحریم‌ها نام برده می‌شود. اکنون ایران و عراق موفق به ایجاد اتحادی شده‌اند که شامل توسعه روابط اقتصادی می‌شود. در هفت ماه نخست سال‌جاری، عراق مهم‌ترین بازار صادرات محصولات غیرنفتی ایران به ارزش ۶ میلیارد دلار بوده است. از سوی دیگر دو کشور توافق کردند که سطح معاملات فعلی را از ۱۲ میلیارد دلار به ۲۰ میلیارد دلار برسانند. در واقع یکی از مزیت‌های مهم برای ایران در ایجاد اتحاد منطقه‌ای با این کشور این است که شرکت‌های ایرانی می‌توانند با تاسیس شعبه در عراق، اقدام به خرید کالاهایی کنند که به‌طور مستقیم در ایران قابل دریافت نیستند.

به گزارش  المانیتور بازگشت مجدد تحریم‌های ثانویه از سوی آمریکا، تهران را بر آن داشته است که به‌دنبال راه‌هایی برای کاهش آثار تحریم‌ها برود. به گفته مقامات ایرانی، یکی از این راه‌ها، افزایش تعامل و تجارت با همسایگان است. البته این راهبرد جدیدی از سوی ایران محسوب نمی‌شود و ایران تعقیب سیاست بهبود روابط با کشورهای همجوار، به‌ویژه در امور مربوط به همکاری‌های بخش انرژی را در دستور کار قرار داده بود. اما اهدافی که تلاش‌های پیشین دنبال می‌کرد، بیشتر شامل جنبه‌های امنیتی می‌شد. این بار هدف از تعاملات، امور بازرگانی و اقتصادی است. اما این راهبرد از جوانب مختلف با چالش‌هایی روبه‌رو است که بیشتر از همه ناشی از تنش‌ها میان ایران و همسایگان جنوبی در حاشیه خلیج‌فارس است.

ایران از روابط نزدیک اقتصادی با کشورهای همجوار سود خواهد برد. بهترین نمونه از ادغام روابط امنیتی و اقتصادی را می‌توان در روابط ایران و عراق مشاهده کرد. مبالغه‌آمیز نیست اگر بگوییم که روابط ایران و عراق، نماینده مهم‌ترین محور منطقه‌ای در غرب آسیا است. نباید فراموش کرد به‌رغم جنگ هشت ساله دو کشور در دهه ۸۰ میلادی، اکنون ایران و عراق موفق به ایجاد اتحادی شده‌اند که شامل توسعه روابط اقتصادی نیز می‌شود. در واقع طی هفت ماه نخست سال‌جاری، عراق مهم‌ترین بازار صادرات محصولات غیرنفتی ایران به ارزش ۶ میلیارد دلار بوده است.

از سوی دیگر سفر اخیر رئیس‌جمهور جدید عراق به تهران و مذاکره با مقامات ارشد ایرانی، نشانه دیگری از ماهیت روابط دو کشور و اهمیت آن برای ایران است. دو کشور توافق کردند سطح معاملات فعلی را از ۱۲ میلیارد دلار به ۲۰ میلیارد دلار برسانند که به‌خصوص اگر شامل افزایش صادرات ایران به عراق باشد، جهش بزرگی در روابط اقتصادی میان دو کشور تلقی می‌شود. حال پرسش این است که چه فرصت‌ها و موانعی در این مسیر وجود دارد؟

ایران و عراق نه‌تنها طولانی‌ترین مرز در میان همسایگان را با یکدیگر دارند بلکه دارای روابط نژادی، فرهنگی و مذهبی هستند. همچنین به علت چالش‌های امنیتی در منطقه دو کشور دارای منافع مشترک امنیتی و ژئوپلیتیک هستند، درحالی‌که وجود منابع عظیم هیدروکربنی در منطقه می‌تواند عامل رقابت میان دو کشور شود، تاکنون بخش انرژی موجب همکاری میان دو کشور شده است، به‌ویژه که ایران دارای منابع عظیم گاز طبیعی است که برای تولید برق در عراق اهمیت زیادی دارد.

اهمیت نقش ایران در انرژی عراق برای دولت آمریکا آشکار است و به همین دلیل واشنگتن مهلت ۴۵روزه‌ای برای عراق تعیین کرده تا جایگزینی برای گاز ایران بیابد. از آنجا که نداشتن زیرساخت گزینه‌های دیگری برای عراق نگذاشته است، آمریکا ناچار خواهد بود این مهلت را تمدید کند. بی‌تردید در بلندمدت عراق منابع دیگری خواهد یافت اما مساله این است که آیا دولت این کشور تمایل خواهد داشت روابط خود با ایران را به خاطر آمریکا به مخاطره بیندازد؟ از آنجا که عراق به حفظ روابط با هر دو کشور نیاز دارد، باید انتظار داشته باشیم که عراق به‌دنبال راه‌‌حل‌هایی برای حفظ روابط خوب با تهران باشد. نماینده روسیه در سازمان ملل نیز از ادامه روابط عراق با ایران حمایت کرده است. در واقع حوزه‌هایی که می‌تواند به روابط برد- برد میان ایران و عراق بدل شود، به برق و گاز ایران محدود نمی‌شود اما تعدادی میادین نفتی مشترک میان دو کشور وجود دارد که باید توسعه داده شود. از سوی دیگر دو کشور برای توسعه مشترک این میادین به توافق رسیده‌اند که می‌تواند ثروت زیادی نصیب آنها کند. این همکاری مشترک برای طرف ایرانی این مزیت را خواهد داشت که با بررسی فعالیت شرکت‌های غربی عراق، فناوری‌های پیشرفته را شناسایی کند و در میادین داخلی خود به‌کار گیرد. ایران در مثلثی با عراق و اقلیم کردستان به سوآپ نفت و محصولات نفتی نیز می‌پردازد.  همچنین دو طرف در رابطه با حضور شرکت‌های ایرانی در بخش تولید گاز ال‌پی‌جی در عراق نیز به توافق رسیده‌اند. فراتر از بخش انرژی نیز حوزه‌هایی برای تعمیق روابط میان ایران و عراق وجود دارد. گذشته از سرمایه‌گذاری‌های عظیم ایران در شهرهای مقدس عراق، ایران در ساخت تاسیسات درمانی در مناطق مرزی به منظور ترویج توریسم درمانی نیز سرمایه‌گذاری‌هایی انجام داده است. همچنین دو طرف برای مقابله با قاچاق، بازارچه‌های مرزی ایجاد کرده‌اند. یکی از علایق اصلی ایران برای سرمایه‌گذاری در عراق، تسهیل دسترسی زوار ایرانی به شهرهای مذهبی در عراق است، به‌گونه‌ای که ترکیبی از اقسام توریسم فرهنگی، درمانی و مذهبی موجب ایجاد اشتغال در هر دو کشور شده است.

مزیت دیگر در عراق برای ایران این است که شرکت‌های ایرانی می‌توانند با تاسیس شعبه در عراق، اقدام به خرید کالاهایی کنند که به‌طور مستقیم در ایران قابل دریافت نیستند. استفاده از شرکت‌های واسطه در عراق می‌تواند جایگزین مسیر قبلی برای دور زدن تحریم‌ها از طریق امارات‌متحده‌عربی شود. برای دیدن چگونگی مقابله آمریکا با روش دور زدن تحریم‌ها باید منتظر ماند اما تاسیس شرکت‌های فرعی در کشورهای همسایه، یکی از راهبردهای ایران برای ادامه توسعه صنعتی و اقتصادی با وجود تحریم‌هاست. راه‌حل دیگر مشترک ایران و عراق با افزایش فشار آمریکا بر بانک‌های بین‌المللی، این است که بانک مشترکی تاسیس کنند تا پرداخت‌ها میان دو کشور را تسهیل کند. همچنین راهکار دیگر تاسیس یک مجموعه صنعتی در مناطق مرزی برای فعالیت‌های مشترک میان بخش‌خصوصی دو کشور است.

تمام این واقعیت‌ها و نقشه‌ها اکنون در سایه بازگشت تحریم‌های ثانویه آمریکا قرار گرفته‌اند. همه فعالیت‌ها قابل تحریم شدن نیستند اما فعالیت‌های خاصی وجود دارد که آمریکا تلاش می‌کند آنها را تحریم کند که باعث دردسر برای دولت عراق می‌شوند، عراقی که قصد دارد میان روابط خود با ایران و آمریکا توازن ایجاد کند. ایرانی‌ها به خوبی دریافته‌اند، اگر تهران به یک‌ هاب تجاری و منبع انرژی غیرقابل چشم‌پوشی برای همسایگانش تبدیل شود، تحریم ایران به منظور تخریب اقتصادش دشوارتر می‌شود. بنابراین می‌توان این‌گونه تصور کرد که سیاست اشتباه دولت ترامپ درباره ایران، این کشور را ناچار خواهد کرد که روابط خود را با کشورهای همجوار به‌گونه‌ای تعمیق بخشد که تحریم آن دشوار و دشوارتر شود.

اخبار مرتبط