فعالان بخش خصوصی در حضور رئیس سازمان بورس از تکرار خطاهای سیاستی گلایه کردند
مطالبه بورسی بخش خصوصی
عكس: امیر پورمند- دنیای اقتصاد
فعالان اقتصادی در بخش خصوصی روز گذشته میزبان رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار بودند و با بیان مشکلات جدی بازار سرمایه از جمله دامنه نوسان، حجم مبنا و مداخله در قیمت‌گذاری، خواستار پاسخ محمدعلی دهقان‌دهنوی شدند. به اعتقاد بخش خصوصی، عدم شناخت متولی سیاستگذاری در بورس از ابزارهای قابل استفاده، همچنین دستکاری‌های مختلف دستوری و غیرفنی، موجب شده تا بدون شناخت کافی و بررسی آثار اقدامات، با تغییر هر رئیسی در سازمان بورس صرفا شاهد تغییر دامنه نوسان بورس باشیم که متاسفانه تعیین محدودیت‌های معاملاتی به‌ویژه محدودکردن نوسان قیمت‌ها به‌جز بی‌ثباتی بازار و طولانی‌شدن روند تخلیه حباب، پیامد دیگری ندارد. مهم‌ترین سوال مطرح این است که با وجود همه مشکلاتی که محدودیت‌های معاملاتی و ساختار معیوب بازار مثل دامنه نوسان و حجم مبنا طی دو سال گذشته خودش را در ابرنوسان‌ها نشان داده، چرا اعتقادی برای تغییر این شیوه وجود ندارد؟ در پاسخ به این سوال، دهقان‌دهنوی گفت «به شورای‌عالی بورس اعلام کرده‌ام، بنده بیشتر از هر فرد دیگری با محدودیت دامنه نوسان مخالف هستم، اما گاهی برای دوره زمانی کوتاه‌مدت احتیاج به سیاست‌های مقطعی داریم.» وی با بیان اینکه «دامنه نوسان نباید کامل برداشته شود»، اعلام کرد: «برای بلندمدت تصمیم داریم که مکانیزم دامنه نوسان به شکلی تعریف شود که عامل ایجاد صف نشود. اکنون در حال مطالعه این موضوع هستیم و بعد از تکمیل مطالعات یک طرح اساسی را برای دامنه نوسان پیدا خواهیم کرد که برای همیشه خیال بازار و سهامداران از معاملات بورس آسوده باشد.» اظهارات رئیس سازمان بورس در حالی است که به اعتقاد کارشناسان، سیاستگذار بورسی دو راه بیشتر ندارد؛ یا باید با همین روند فرسایشی و نقدشوندگی پایین کنار بیاید یا با شوک‌درمانی شرایط بازار را تغییر دهد. این شوک نیز چیزی جز برچیده شدن قانون دامنه نوسان و دیگر محدودیت‌ها همچون حجم مبنا برای کشف قیمت معقول نیست. آن‌طور که تجربه اقتصادی ایران و بسیاری از کشورهای جهان که در ادوار گوناگون قربانی مداخله در قیمت‌گذاری و قیمت‌گذاری دستوری بوده‌اند نشان می‌دهد، یکی از راه‌حل‌های خلاصی از این وضعیت حذف کامل دامنه نوسان است، تا پس از مدت‌ها نمادها در صنایع گوناگون در معرض عرضه و تقاضای آزادانه قرار بگیرند و قیمت سهام به شکل معقول و اصولی کشف شود. به‌نظر می‌رسد تا زمانی‌که این اتفاق رخ ندهد، هر زجری که به بازار سرمایه تحمیل می‌شود چیزی نیست جز حاصل تصمیمات سیاستگذار که گریبان بازار سرمایه را گرفته و به راحتی بر خرید و فروش سهام و سایر ابزارها در این بازار اثر گذاشته است.
مهم‌ترین دغدغه‌های بخش خصوصی
روز گذشته گزارشی از سوی فعالان بخش خصوصی از سوی فریال مستوفی، رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران در حضور رئیس سازمان بورس ارائه شد که حاکی از گلایه جدی آنها از وضعیت بازار سرمایه است. بر اساس این گزارش، در سال گذشته اتفاقاتی در بورس کشور روی داد که برای اقتصاد کشور خوشایند نبود. شاخص‌کل بورس در این سال ۵/ ۲ برابر شد، درحالی‌که رشد اقتصادی برای این سال کمتر از ۲ درصد است. تفاوت قابل‌توجه بین عملکرد واقعی اقتصاد و بازدهی شاخص‌بورس که همواره در اقتصاد کشور وجود داشته، در این سال تشدید شد که در نتیجه دامن‌زدن به بازدهی کاذب بورس، ایجاد حباب و هدایت بسیاری از مردم به این بازار بود. بر اساس این گزارش، ترغیب خیل عظیمی از مردم برای پیوستن و ورود به بازار سرمایه درحالی‌که الزامات آن پیش‌بینی نشده بود و اقتصاد در وضعیت رکودتورمی به‌سر می‌برد و در بازار پول هم نرخ حقیقی سود بانکی منفی بود، لطمات شدیدی بر جامعه وارد کرد که نه‌تنها سرمایه‌های اندک خود در این بازار را از دست دادند، بلکه امکان منتفع شدن از سود کم بانکی هم برایشان میسر نشد و اکنون با قفل‌شدن دارایی‌هایشان در بازار بورس مواجه هستند. در حقیقت سیاستگذاری نامناسب در بازار پول و سرمایه، هر دو در اتفاقات مزبور موثر بودند که متاسفانه این رویه همچنان ادامه دارد. عدم‌شناخت متولی سیاستگذاری در بازار بورس از ابزارهای قابل‌استفاده یا دستکاری‌های مختلف دستوری و غیرفنی، موجب شده تا بدون شناخت کافی و بررسی آثار اقدامات، با تغییر هر رئیسی در سازمان بورس، صرفا شاهد تغییر دامنه نوسان بورس باشیم که متاسفانه تعیین دامنه نوسان به‌جز بی‌ثباتی بازار و تطویل تخلیه حباب، پیامد دیگری ندارد. در این گزارش، مهم‌ترین اقدامات مورد انتظار از مقام سیاستگذار بازار سرمایه کشور، به‌روزرسانی قانون و مقررات حاکم بر فعالیت این بازار، حفظ استقلال، ارتقای شفافیت و رفع عدم‌تقارن اطلاعاتی عنوان شده است؛ مشابه این موضوع برای بازار پول کشور هم صادق است.
حاضران در جلسه هیات نمایندگان اتاق تهران سوالات را از دهقان‌دهنوی پرسیدند. مهم‌ترین پرسش‌های مطروحه در این نشست درخصوص چگونگی جبران خسارت خانوار زیان دیده در بورس، چرایی ایجاد دامنه نوسان در بازار، عملکرد دهقان‌دهنوی در سازمان و مکانیزم قیمت‌گذاری خودرو در بورس بود. آنها همچنین از حباب موجود در بورس نیز انتقاد کردند.
پاسخ‌های رئیس سازمان بورس
محمدعلی دهقان‌دهنوی در بیست و چهارمین نشست هیات نمایندگان اتاق تهران در پاسخ به سوالات بخش خصوصی اظهار کرد: در چند وقت گذشته به صورت مکرر صحبت از واژه حباب در شاخص‌بورس شده است و افراد زیادی از واژه تخلیه حباب یاد کرده بودند. از زمانی‌که شاخص‌بورس روی کانال ۲۳۰ هزار واحد قرار داشت برخی هشدار از ورود شاخص بورس به مرحله حباب داده بودند، در حالی‌که اکنون شاخص‌بورس در کانال یک میلیون و ۱۵۰ هزار واحد قرار دارد و تا چهار برابر آن زمان رشد کرده است، در ابتدا باید مشخص شود که مفهوم حباب چیست و به چه چیزی حباب گفته می‌شود. دهقان‌دهنوی با بیان اینکه یکی دیگر از استدلال‌های نادرستی که در کنار حباب عنوان شده بود مقایسه رشد بورس با رشد واقعی اقتصاد است، گفت: اگر در سالی رشد اقتصادی سه درصد بود، تولیدکنندگان حاضر بودند فقط سه درصد افزایش قیمت داشته باشند یا اگر رشد اقتصادی سه درصد منفی بود قیمت محصولات خود را تا سه درصد کاهش می‌دادند؟
رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: زمانی که در مورد بورس و قیمت دارایی‌ها صحبت می‌شود در مورد متغیر اسمی صحبت می‌شود، مقایسه یک متغیر اسمی با متغیر واقعی بسیار مقایسه نادرستی است و قیمت دارایی‌ها تحت‌تاثیر عوامل زیادی قرار دارد.
وی ادامه داد: واقعیت اقتصاد این است که قیمت دارایی‌ها نسبت به تورم انتظاری و انتظاراتی که فعالان اقتصادی از آینده اقتصاد دارند شکل می‌گیرد، این یک حقیقت تلخ است که در ماه‌های ابتدایی سال گذشته انتظاراتی مبنی بر رسیدن قیمت دلار به عددهای بالایی در اقتصاد شکل گرفته بود، زمانی که این انتظار وجود دارد نمی‌توان از واژه حباب استفاده کرد.
دهقان‌دهنوی تاکید کرد: این اقدامی عقلانی است که وقتی فردی پیش‌بینی کند قرار است قیمت دلار با افزایش همراه شود و ارزش پول ملی با کاهش همراه شود، برای حفظ ارزش دارایی خود، سرمایه‌های نقد خود را به دارایی فیزیکی مانند ارز، مسکن و سهام تبدیل کند.
وی گفت: همه بازارها در چند وقت گذشته با نوسان قیمتی همراه بودند، افرادی بودند که سکه را در قیمت ۱۶ میلیون تومان خریداری کردند اما اکنون قیمت آن به ۱۰ میلیون تومان رسیده است که این آمار نشان‌دهنده کاهش قیمت سکه است؛ بنابراین شاخص بورس هم همسو با دیگر بازارها حرکت کرده و حدود ۴۰ درصد کاهش داشته است. اینکه بخواهیم واکنش فعالان اقتصادی را نسبت به انتظاراتی که از اقتصاد دارند به حباب تفسیر کنیم، کاملا اشتباه است.
وی به نرخ بهره اشاره کرد و گفت: در هر جای دنیا زمانی که نرخ بهره کاهش پیدا می‌کند تمایل به سمت بازار دارایی‌ها با افزایش همراه می‌شود و پول از سمت سپرده‌ها به سمت بازار دارایی‌ها سوق پیدا می‌کند. دهقان‌دهنوی با بیان اینکه مردم از بورس استقبال و سرمایه‌های خود را وارد این بازار کرده‌اند، افزود: بازار سرمایه از محل حضور مردم توسعه فعالیت پیدا کرده است که در کنار آن نقش و جایگاه این بازار در اقتصاد کشور با افزایش همراه شده است، اما تعداد قابل‌توجهی از مردم که در زمان اوج قیمت‌ها در تیر و مرداد وارد بورس شدند به دلیل قرار گرفتن شاخص بورس در مسیر نزولی دچار ضرر و زیان سنگینی شدند.
این موضوع برای ما ناراحت‌کننده است و دغدغه محسوب می‌شود، در این مورد فکر خواهیم کرد که چگونه می‌توان در آینده از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کرد.
وی با بیان اینکه ماهیت و جبران بورس در خود بورس است، گفت: اکنون شاخص بورس در محدوده کانال یک میلیون و ۱۵۰ هزار واحد قرار دارد. شاخص بورس بارها در سنوات گذشته هم ریزش داشته است، درست است که با این شدت ریزش نداشته اما تا ۲۰ درصد کاهش پیدا کرده اما حدود ۶ ماه بعد از کانالی که ریزش داشت عبور کرده و از آن فراتر هم رفته است. از این رو باید فرهنگ‌سازی کنیم و به مردم آموزش دهیم که با سواد و دانش وارد بورس شوند. باید ترغیب و ترویج کنیم کسانی که از دانش کافی برای سرمایه‌گذاری در بورس برخوردار نیستند روش سرمایه‌گذاری غیرمستقیم مانند صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سبدگردان‌ها را انتخاب کنند.
دهقان‌دهنوی بر توسعه نهادهای مالی در بازار سرمایه تاکید کرد و گفت: زمانی که به عنوان رئیس سازمان بورس انتخاب شدم درخواست مجوز ۲۵۰ شرکت سبدگردان وجود داشت که مدارک آنها کامل بود، در این مدت حدود ۱۲ مجوز ارائه کرده‌ایم تا از این طریق توسعه بازار سرمایه و زیرساخت‌ها شکل بگیرد. رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: حدود ۱۵ سال بود که مجوز کارگزاری صادر نشده بود، یکی از بحث‌هایی که در کشور درباره انحصار مجوزها وجود داشت مربوط به مجوز کارگزاری‌ها بود. این دستورالعمل بازنگری و فراخوان داده شد تا در این زمینه مجوز ارائه شود.
وی ادامه داد: اعتقاد من در بحث انحصارزدایی، افزایش فعالیت در بازار سرمایه و توسعه این بازار از طریق توسعه نهادهای مالی است که این موضوع را با قدرت دنبال خواهیم کرد. دهقان‌دهنوی افزود: بنده کمتر از پنج ماه است که در سازمان بورس حضور پیدا کرده‌ام. در این مدت تلاش کرده‌ایم تا سنگ‌هایی را از مسیر بازار برداریم که سال‌های زیادی کسی به سمت آن نرفته بود.
وی با بیان اینکه برخی صحبت‌ها در زمینه دخالت سازمان بورس در بازار وجود دارد و اعلام شده است که با تغییر رئیس سازمان تغییراتی در این بازار ایجاد می‌شود، گفت: به شورای عالی بورس اعلام کرده‌ام بنده بیشتر از هر فرد دیگری با محدودیت دامنه نوسان مخالف هستم، اما گاهی برای دوره زمانی کوتاه‌مدت احتیاج به سیاست‌های مقطعی داریم. مقطعی که این تصمیم را گرفتیم، مقطع نااطمینانی در اقتصاد بود. این موضوع باید بررسی شود که فلسفه مخالفت با وجود دامنه نوسان چیست. کارآیی بورس حکم می‌کند که اگر خبر مثبتی در مورد شرکت یا صنعتی وجود دارد، اثر خود را روی سهم بگذارد و دیگر صف ایجاد نشود؛ زیرا این صف ادامه پیدا می‌کند.
رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار افزود: مقطعی که تصمیم به تغییر دامنه نوسان گرفتیم، مقطعی بود که معلوم نبود که قرار است خبر مثبت یا بد در بازار از تحولات بین‌المللی منتشر شود، همچنین مشخص نشده بود که شکل‌گیری روابط ایران در حوزه احیای برجام با قدرت‌های خارجی به چه شکلی خواهد بود؛ بنابراین این نااطمینانی در حال صدمه زدن به بازار بود. با توجه به وجود چنین مساله‌ای برای دوره‌ای کوتاه‌مدت بخش منفی بازار را کاهش دادیم تا وضعیت نهایی بازار مشخص شود. می‌دانستیم که نقدشوندگی بازار را کاهش می‌دهیم ولی تلاش کردیم با روش‌های دیگری به احیای نقدشوندگی کمک کنیم.
دهقان‌دهنوی گفت: برای بلندمدت تصمیم داریم که مکانیزم دامنه نوسان به شکلی تعریف شود که عامل ایجاد صف نشود. دامنه نوسان نباید کامل برداشته شود، تقریبا هیچ‌کدام از بورس‌های دنیا هم به این شکل نیست که دامنه نوسان وجود نداشته باشد، اما به قدری است که در طول یک روز ممکن است یک تا دو سهم به آن دامنه برخورد کنند. ما باید به آن سمت برویم. اکنون در حال مطالعه این موضوع هستیم و بعد از تکمیل مطالعات یک طرح اساسی برای دامنه نوسان پیدا خواهیم کرد که برای همیشه خیال بازار و سهامداران از معاملات بورس آسوده باشد.
دهقان‌دهنوی با بیان اینکه صندوق تثبیت بازار سرمایه برای یک بازار در حال رشد است، افزود: یک بازار توسعه‌یافته به اندازه کافی نهادهای مالی و مکانیزم تثبیت‌کننده دارد و نیازی ندارد که مجموعه حاکمیتی و تنظیم‌گری دست به این کار بزند اما امروز بازار سرمایه در حال رشد است. رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: زمانی که نهاد مالی وجود ندارد تا بتواند تامین مالی پروژه‌ای را انجام دهد بازار سرمایه نیاز به مکانیزم تثبیت کننده دارد، صندوق‌های تثبیت و توسعه بازار سرمایه قرار نیست معجزه کنند و قیمت‌ها را مصنوعی افزایش یا کاهش دهند.
وی با اشاره به اینکه مکانیزم این صندوق‌ها تعریف شده و منابع آنها محدود است، گفت: این صندوق‌ها در موارد نیاز وارد این بازار می‌شوند و به تعادل بخشی معاملات، تامین نقدشوندگی بازار و هموار کردن نوسانات کمک می‌کنند. وی در مورد عرضه خودرو در بورس کالا نیز گفت: در این حوزه اصولا باید کالای همگن در بورس‌های کالایی عرضه شوند که خودرو با توجه به تنوع تولید، کالایی همگن نیست، اما می‌توان با این دید موضوع را بررسی کرد که اگر عرضه خودرو در بورس کالا منجر به عادلانه‌تر شدن قیمت‌ها و حمایت از تولید شود، می‌توان آن را اجرایی کرد.
دهقان‌دهنوی درخصوص شرایط فعلی بازار خودرو گفت: ایجاد یک لاتاری برای تصاحب خودرو و اینکه مردم از طریق قرعه‌کشی صاحب خودرو شوند، رویدادی منطقی و اقتصادی نیست و این رویه باید به طور حتم متوقف شود. اگر ورود خودرو به بورس کالا با هدف رفع مشکلات فعلی، خروج از نظام قیمت‌گذاری و شفاف‌سازی مبادلات باشد از عرضه آن استقبال خواهیم کرد تا قیمت‌گذاری‌ها شفاف شود. سازمان بورس با قیمت‌گذاری‌های دستوری که نمونه بارز آن در صنعت خودرو انجام شده، مخالف است و بخشی از تلاش ما رایزنی است تا شاهد بهبود روند بازار و قیمت‌گذاری‌ها باشیم.
رئیس سازمان بورس در آستانه انتخابات از جایگاه بورس در این کارزار سخن گفت و عنوان کرد: جایگاهی که امروز بازار سرمایه در کشور پیدا کرده، جایگاهی ویژه در اقتصاد است، زمانی که رقابت‌های انتخاباتی را با چهار سال گذشته و دیگر سال‌ها مقایسه می‌کنیم می‌بینیم که در آن زمان هیچ اسمی از بازار سرمایه وجود نداشت اما اکنون به عنوان یک پاشنه آشیل در اقتصاد از آن یاد می‌شود و به مطالبه مردم تبدیل شده است. وی ادامه داد: حضور مردم در بازار سرمایه ابزار جدیدی را در اختیار ما قرار داده است و از این ابزار جدید باید استفاده کرد تا نقص و اشکالاتی که در اقتصاد صنایع بورسی وجود دارد برطرف شود.
