چشم‌انداز عضویت ایران در بریکس
اندکی پس از آن، گروه «بریک» که از حرف اول نام کشورهای برزیل، روسیه، هند و چین تشکیل شده است، در اولین اجلاس وزرای خارجه گروه که در حاشیه اجلاس عمومی مجمع سازمان ملل‌متحد در شهر نیویورک تشکیل شد، در سپتامبر ۲۰۰۶ رسمیت یافت و اولین اجلاس سران این گروه در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۹ در روسیه برگزار شد. اعضای گروه بریک در اولین اجلاس سران، کشورهای جهان را به نظمی جهانی که دموکراتیک‌‌‌‌‌‌‌‌تر، چندقطبی‌‌‌‌‌‌‌‌تر و مبتنی بر قواعد بینالمللی، مسوولیت‌‌‌‌‌‌‌‌پذیری، همکاری، عملکرد هماهنگ و تصمیمات مشترک به نفع تمام ملت‌ها باشد، فراخواندند. گروه مزبور پس از پذیرفته شدن آفریقای‌جنوبی به‌عنوان عضو کامل در نشست وزرای خارجه بریک در نیویورک در سپتامبر ۲۰۱۰، به بریکس تغییر نام داد.
گروه بریکس که از آن به‌عنوان «گروه ۵» نیز یاد می‌شود، بیش از ۴۰درصد از جمعیت جهان، ۲۶ درصدتولید ناخالص داخلی جهانی و ۱۸درصد سهم تجارت جهانی را به خود اختصاص داده است و متوسط رشد اقتصادی اعضای گروه نسبت به کشورهای عضو گروه هفت کشور صنعتی جهان حداقل طی یک دهه گذشته بالاتر بوده است. روند تحولات اقتصادی ـ صنعتی این کشورها نشان می‌دهد که اساس حرکت و زیربنای فکری شکل‌‌‌‌‌‌‌‌گیری این گروه به‌عنوان یک تشکل نوظهور به‌منظور نقش‌‌‌‌‌‌‌‌آفرینی در دنیای چندقطبی آینده و به چالش کشاندن نظم کنونی حاکم بر نظام بین‌الملل است. موضوعات اقتصادی نظیر امور بانکی، انرژی، حمل‌ونقل، مخابرات و موضوعات اجتماعی و کارگری مهم‌ترین موضوعات اقتصادی مورد‌توجه این گروه است.
هریک از کشورهای عضو گروه بریکس در یکی از حوزه‌‌‌‌‌‌‌‌های سیاسی یا اقتصادی در منطقه خود بازیگری عمده به شمار می‌‌‌‌‌‌‌‌آیند، بنابراین از حیث ماهیت وجودی می‌توان مدعی شد گروه مزبور با پوشش دادن مناطقی چون اوراسیا، آسیا، آفریقا و آمریکای‌لاتین از ابعاد جهانی و بینالمللی برخوردار است. همچنین از منظر سیاسی اجتماعی باید درنظر داشت که دو غول جمعیتی دنیا یعنی چین و هند در بریکس عضویت دارند و با احتساب جمعیت روسیه، برزیل و آفریقای‌جنوبی بالغ بر ۳میلیارد و دویست‌میلیون نفر جمعیت جهان را دربرمی‌گیرند. همچنین حضور دائمی چهار عضو شورای امنیت سازمان ملل‌متحد در گروه بریکس نشان‌دهنده نقش و تاثیرگذاری این گروه در معادلات جهانی و بینالمللی است، به‌طوری‌که رشد روزافزون اقتصادی در کنار تاثیر سیاسی این گروه می‌تواند آنها را به رقیبی جدی برای بلوک ایالات‌متحده آمریکا و اروپا تبدیل کند.
چهاردهمین اجلاس سران عضو بریکس که در اوایل تیرماه سال‌جاری میلادی (۲۰۲۲) در پکن برگزار شد با بیانیه ۱۵ صفحه‌ای در ۷۵ بند به‌کار خود خاتمه داد. این بیانیه به موضوعاتی همچون تقویت و اصلاح حکمرانی جهانی، همبستگی برای مقابله با شیوع کووید-۱۹، حفظ ثبات و امنیت، کمک به بهبود اقتصادی، تسریع دستور کار توسعه پایدار ۲۰۳۰، تعمیق تبادلات بین مردمی و بالاخره توسعه نهادی پرداخته است. در مقدمه این بیانیه اشاره می‌شود که کشورهای عضو از گفت‌وگوهای سطح بالا در مورد توسعه جهانی به‌عنوان شاهدی بر ماهیت باز، فراگیر و مشارکت‌جوی بریکس از جمله همکاری در زمینه گسترش اعضا استقبال می‌کنند و بر تقویت همکاری و همبستگی بینالمللی در اجرای دستور کار ۲۰۳۰ برای توسعه پایدار تاکید می‌کنند.
همچنین اعضا درخصوص تقویت حکمرانی جهانی ضمن تاکید بر چندجانبه‌گرایی، بر تقویت و اصلاح نظام چندجانبه توافق داشتند که عبارتند از: «ایجاد ابزارهای حکمرانی جهانی فراگیرتر برای کشورهای درحال‌توسعه و کمتر توسعه‌یافته، به‌ویژه در آفریقا»، «ضرورت پاسخگوتر، موثرتر، شفاف‌‌‌‌‌‌‌‌تر، دموکراتیک‌‌‌‌‌‌‌‌تر، عینی‌‌‌‌‌‌‌‌تر، اقدام‌‌‌‌‌‌‌‌محور، راه‌‌‌‌‌‌‌‌حل‌‌‌‌‌‌‌‌محور و معتبرتر بودن سازمان‌های چندجانبه»، «استفاده از راه‌‌‌‌‌‌‌‌حل‌‌‌‌‌‌‌‌های نوآورانه و فراگیر از جمله ابزارهای دیجیتال و فناوری برای ارتقای توسعه پایدار»، «تقویت ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌‌های تمامی کشورها و سازمان‌های بینالمللی برای پاسخگویی بهتر به چالشهای جدید و نوظهور، سنتی و غیرسنتی، از جمله چالشهای ناشی از تروریسم، پولشویی و قلمرو سایبری»، «تاکید بر اصلاحات ارگان‌های اصلی سازمان ملل از جمله احیای مجمع‌عمومی و تقویت شورای اقتصادی و اجتماعی، اصلاح جامع سازمان ملل‌متحد، از جمله شورای امنیت، با هدف افزایش اثربخشی و کارآیی آن و افزایش میزان نمایندگی کشورهای درحال‌توسعه به گونه‌ای که به چالشهای جهانی پاسخ مناسب‌تری بدهند.»
همچنین اعضا از ایجاد مرکز دائمی بانک توسعه جدید در شانگهای و همچنین افتتاح دفتر منطقه‌ای آن در هند و از تصمیماتی در مورد پذیرش چهار عضو جدید در این بانک خبر دادند و مشتاقانه از گسترش بیشتر اعضای بانک به شیوه‌ای تدریجی و متوازن از نظر جغرافیایی و متشکل از کشورهای توسعه‌یافته و درحال‌توسعه برای افزایش نفوذ بینالمللی این بانک استقبال کردند. با توجه به اینکه از اهدف مهم تاسیس این بانک، افزایش حضور و تقویت نقش بازارهای نوظهور و کشورهای درحال توسعه در حکمرانی جهانی برای دستیابی به بالاترین رتبه اعتباری ممکن و توسعه نهادی است، سران بریکس از نقش حیاتی این بانک در کنترل همه‌‌‌‌‌‌‌‌گیری کرونا و کمک به بهبود اقتصادی در کشورهای عضو قدردانی کردند. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اقتصاد جهانی در حال تغییر به سمت یک نظام چندقطبی است، جایی که اقتصادهای نوظهور می‌توانند نقش مهم‌تری ایفا کنند و بریکس نیروی بزرگی است که به سمت این هدف حرکت می‌کند.
بریکس با ایجاد بانک توسعه جدید و ذخیره ارزی مشترک سعی در مقابله با نهادهای مالی غربی مانند بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول دارد. موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد ایران و ظرفیت‌‌‌‌‌‌‌‌های آن در حوزه‌‌‌‌‌‌‌‌های انرژی، ترانزیت و تجارت باعث‌شده تا اعضای بریکس توجه ویژه‌‌‌‌‌‌‌‌ای به ایران به‌عنوان مسیر طلایی برای اتصال شرق به غرب داشته باشند. ایران در دسامبر سال‌گذشته به سازمان همکاری شانگهای پیوست و پیوستن به بریکس می‌تواند تقویت‌کننده دیپلماسی اقتصادی ایران باشد که هدف آن ایفای نقش سازنده‌تر در تعاملات بینالمللی است. باتوجه به تلاش بریکس برای افزایش تعداد اعضا، پیگیری عضویت ایران در این نهاد را می‌توان به‌عنوان یکی از اولویت‌های دیپلماسی اقتصادی ایران برشمرد.
در این‌خصوص لازم به توضیح است که اعضا در پایان بیانیه خود، ضمن اینکه از ترویج گفت‌وگوها بین اعضای بریکس در مورد روند گسترش آن حمایت کردند، در عین حال بر ضرورت تبیین اصول راهنما، استانداردها، معیارها و رویه‌های گسترش اعضا بر اساس مشورت و اجماع کامل اصرار ورزیدند. اگرچه همگرایی مشهودی میان اهداف گروه بریکس و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران وجود دارد و قرارگرفتن در کنار قدرتهای نوظهور قدرت چانه‌زنی ایران در صحنه روابط بینالمللی را افزایش خواهد داد، اما لازمه بهره‌مندی از منافع اقتصادی این حضور، رفع تحریم‌ها و فراهم‌شدن زیرساخت‌های لازم اقتصادی و تجاری برای برقراری تعاملات اقتصادی مطلوب است.
