ارز بخشی تخصصی است و موجب به وجود آمدن فارکس شده است که دارای معاملات تریلیون دلاری در یک روز است. در ایران به دلیل بازار مالی توسعه نیافته و تورم‌هایی که مصرف‌کننده با آن مواجه است و همچنین برای جلوگیری از پایین آمدن ارزش ریال، بسیاری از افراد سرمایه‌های کوچک خود را به ارز تبدیل می‌کنند تا به ‌این ترتیب از تورم عقب نمانده و به نوعی پوشش ریسک (Hedging) نیز داشته باشند.  در این میان عملا ارز ابزاری برای سفته‌بازی شده است. در نهایت مصرف‌کننده واقعی که همان تولید‌کننده است ارز را به مبلغ گرانی دریافت می‌کند.  عمده مصرف‌کنندگان ارز یا بازار تقاضا عبارتند از: تولیدکنندگان، وارد‌کنندگان مواد اولیه، وارد‌کنندگان داروهای اساسی، مسافران، سرمایه‌گذاران خارجی که باید سود سرمایه‌گذاری خارجی را به ارز مورد نظر به کشور سرمایه‌گذار برگردانند. همچنین دانشجویان نیز جهت حضور در همایش‌های بین‌المللی یا چاپ مقاله از دیگر مصرف‌کنندگان آن محسوب می‌شوند. عمده بازیگران ارز هم عبارتند از: صرافان ارزی، دلالان ارزی، صرافان وابسته به بانک‌ها، شرکت‌هایی که صادرات محصولات دارند و دریافتی‌های آنها بر اساس ارز است.  در این میان یکی از نگرانی‌های سرمایه‌گذاران خارجی در ایران، نبود ابزارهای مشتقه ارزی پوشش ریسک نرخ ارز است. چنانچه این موضوع عملا حل شود، می‌تواند سرمایه‌گذاران خارجی زیادی را برای سرمایه‌گذاری در کشور جذب کند.  از طرفی شرکت‌هایی هستند که نیاز به مواد اولیه در یک دوره زمانی آتی دارند و لازم است پیش‌خرید ارز داشته باشند. برای اینگونه موارد لازم است بانک مرکزی با همراهی خزانه‌داری ارزی بانک‌ها و شبکه کارگزاری‌های بانکی خارج از کشور برای این گونه نیازهای خاص، برنامه‌ریزی داشته باشد.

در این راستا بازار ابزار مشتقه را می‌توان به دو بازار معاملات در بانک (Over the counter Derivatives ) و در بورس (Exchange –Traded Derivatives)تقسیم کرد؛ ابزارهایی از قبیل معاملات سلف (Forward Transactions )آتی (Future Transactions)سوآپ (Swap) و اختیار (Option)و قراردادهای سلف نرخ بهره (Forward Rate Agreement) هر یک به نوعی پوشش ارز محسوب می‌شوند.به این ترتیب یک معامله‌گر باید مجوز انجام معامله با بانک مورد نظر را داشته باشد و قبل از ارتباط با آن بانک، خط اعتباری آن بانک را کنترل و میزان خط اعتباری برای انجام آن معامله کافی باشد.

به نظر می‌رسد بورس ارز نمی‌تواند این خلاها را جبران کند و در همه جای دنیا این وظیفه به عهده بانک مرکزی است ولی در عین حال ساختار ویژه توزیع ارز در بین مصرف‌کنندگان نیز باید تجدید نظر شود. به‌عنوان مثال بسیاری از واردکنندگان کالاهای غیرضروری ارز مبادله‌ای دریافت می‌کنند و عملا ارز از بخشی که نیاز به ارز دارد، به بخشی که نیاز ندارد، انتقال می‌یابد. در عین حال زمانی که کالا به دست مصرف‌کننده می‌رسد، همچنان کالا برای او گران تمام شده است.  بنابراین راه‌اندازی بورس ارز نمی‌تواند به شکاف‌های موجود در بازار پاسخ دهد.  اگر هدف از راه‌اندازی بورس ارز، مدیریت ارز است لازم است ما به زنجیره ارز در کشورمان توجه داشته باشیم؛ برای واردات هر محصولی وزارت صنعت، معدن و تجارت باید نسبت به ثبت سفارش، سپس درخواست ثبت آماری در بانک‌ها انجام می‌شود. بانک‌ها بر اساس ثبت سفارشی که در وزارت صنعت، معدن و تجارت انجام شده است، عمل می‌‌کنند. اینکه سبد ارزی ما محدود است و باید بتوانیم آن را به‌صورت حرفه‌ای مدیریت کنیم، موضوع اصلی است. در این راستا سامانه نظارت ارز (سنا) از سوی بانک مرکزی راه‌اندازی شد و توانست تا حدودی بازار را مدیریت کند.

در این راستا بانک مرکزی باید بتواند مسیرهای خروج ارز برای موارد غیرضروری را مسدود کند. به‌عنوان مثال در تامین مالی پروژه‌ها،   هزینه تسهیلات دریافتی باید با ارز به بانک وام دهنده پرداخت شود. حال اگر در این مسیر، پروژه با تاخیر یا سوءمدیریت انجام شود، مجددا هزینه پروژه گرانتر می‌شود و هزینه‌های بیشتری به ارز به بانک تسهیلات‌دهنده پرداخت می‌شود. در این میان مشاهده می‌شود مدیران پروژه دقت لازم و کافی را برای به انجام رساندن پروژه در مدت زمان مقرر انجام نمی‌دهند، به علت اینکه می‌دانند هزینه پروژه قبلا از طرف دولت تضمین شده و در بودجه سنواتی پیش‌بینی شده است.  مقوله ارز بسیار پیچیده است. در جهان امروز برخی بانک‌های پیشرفته با ۷۵ ارز مختلف تسویه انجام می‌دهند و مدیریت آن از نوع گرفتن پوزیشن، تصمیم‌گیری درخصوص ابزارهای مشتقه از جمله قراردادهای فوروارد یا آپشن، سوآپ‌های ارزی و ... مقوله تخصصی است که بانک مرکزی و خزانه‌داری بانک‌ها از عهده آن برمی‌آیند.

در همه ادارات خزانه‌داری ارزی بانک‌ها، پست‌هایی از قبیل مدیریت وجوه، گروه معاملات ارزی، گروه حسابداری مالی و عملیات ارزی، گروه حوالجات ارزی، گروه تسویه و پشتیبانی، دایره آمار و تعهدات ارزی و سایر پست‌ها از سوی جوانان نخبه و بااستعداد کشورمان انجام می‌شود، جوانانی که تجربه سال‌های گذشته بزرگان ارزی را در آستین دارند و توانستند در توسعه اقتصادی کشور نقش مهمی در دوران مختلف ایفا کنند.  موضوع تطبیق ( Compliance) قوانین مبارزه با پولشویی در کشورهای دیگر حتی برای مبالغ کمتر در حد ۲ هزار دلار منجر به بستن حساب‌ها، محکوم شدن فرد به زندان و سایر موارد را در پی خواهد داشت.

امیدوارم بتوانیم از ابزارهایی که داریم و مدت‌های زیادی توانسته است پس از آزمون و خطا جواب خود را پس دهد، استفاده صحیح داشته باشیم. به عقیده نگارنده بانک مرکزی و بخش تخصصی بانک‌ها که خزانه‌داری ارزی و امور بین‌الملل است به راحتی می‌توانند مدیریت ارز را انجام دهند. فقط کافی است ارز از بخش‌ها و کالاهایی که نیاز ندارند، حذف و به بخش‌های مورد نیاز تزریق شود. این تصمیم جسورانه نیاز به یاری و همکاری همه بخش‌های دولتی دارد تا از واردات کالاهای غیرضروری جلوگیری شود.بانک مرکزی باید با ثبات‌بخشی به اقتصاد تورم را کنترل کند.  به نظر می‌رسد در حوزه سیاست‌گذاری حوزه ارزی لازم است  به بانک مرکزی و به بخش‌های تخصصی آن کمک کنیم تا منجر به توسعه اقتصادی کشور شود.

اخبار مرتبط