هفته گذشته مهم‌ترین تحول سیاسی شش دهه اخیر در کوبا رخ داد. اکنون این کشور با ۵/ ۱۱ میلیون نفر جمعیت از سوی فردی که عضو خانواده کاسترو نیست اما سال‌ها معاون رئیس‌جمهوری این کشور بوده هدایت می‌شود. آقای دیاز کانل ۵۷ ساله در رشته مهندسی برق تحصیل کرده و نماینده نسل جوان‌تر تکنوکرات‌هایی است که در سلسله مراتب حزب کمونیست ارتقا پیدا کرده‌اند.

با آنکه برخی تحلیلگران معتقدند آقای دیاز کانل از سلطه دولت بر اقتصاد خواهد کاست اما مردم چنین تصوری ندارند. نسل جوان کوبا سرخورده است و بیش از آنکه تحولات سیاسی را دنبال کنند در پی اخبار ورزشی هستند و شرایط کشور کمتر موردتوجه آنهاست. هفته پیش مجمع ملی کوبا برگزار شد و در آن رائول کاسترو رسما از ریاست‌جمهوری این کشور کناره‌گیری کرد اما در روزهای قبل از برگزاری این مجمع، در خیابان‌های هاوانا پایتخت کوبا هیچ نشانه‌ای از آغاز تحولی بزرگ در حوزه سیاسی در این کشور به‌چشم نمی‌خورد یعنی پوستری که این رویداد بزرگ را تبلیغ کند مشاهده نمی‌شد و تدابیر امنیتی در میادین بزرگ شهر افزایش یافته بود.

این یک واقعیت تلخ و نگران‌کننده است. بسیاری از کسانی که در مصاحبه‌های اخیر خبرگزاری‌ها شرکت کردند، معتقد بودند این تحول سیاسی تغییری در وضعیت اقتصادی و اجتماعی ایجاد نخواهد کرد. در حال‌حاضر بنا به اعلام بانک جهانی نرخ رشد اقتصادی کوبا پایین‌ترین میزان در دو دهه اخیر است. قیمت پایین شکر و نیکل که مهم‌ترین اقلام صادراتی کوبا هستند در این وضعیت نامناسب موثرند اما کاهش حمایت ونزوئلا از اقتصاد کوبا و سیستم پرنقص اقتصادی و تحریم‌های آمریکا نیز در وضعیت نابسامان اقتصادی کوبا موثر هستند. باراک اوباما سال ۲۰۱۶ به کوبا سفر کرد و در آن زمان امیدهایی به کاهش تحریم‌ها به‌وجود آمد اما تصمیم دولت ترامپ مبنی بر افزایش محدودیت‌ها در حوزه مسافرت و تجارت با کوبا سبب شده این امیدها از میان برود.

کارشناسان می‌گویند وضعیت کنونی اقتصاد کوبا از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تاکنون تا این اندازه بد نبوده است. در آن زمان دولت کوبا مجبور شد مواد غذایی و سوخت را سهمیه‌بندی کند. اقتصاددان کوبایی دانشگاه پیتزبورگ می‌گوید: «اکنون نسبت به آن دوران وضعیت اقتصادی بهتر است، اما چالش‌هایی که در برابر اقتصاد کوبا وجود دارد شدیدترین چالش‌ها از دهه ۱۹۹۰ هستند. در آن زمان کاسترو با انجام برخی اصلاحات اقتصادی توانست کوبا را از بحران خارج کند اما اکنون کاسترو دیگر زنده نیست و شرایط اجتماعی نسبت به آن دوران بسیار فرق کرده است.»

سوال مهمی که اکنون مطرح است این که آیا فشارهای اقتصادی می‌تواند فردی مانند دیاز کانل را که سال‌ها در حزب کمونیست بوده، وادار کند به سمت اقتصاد بازار حرکت کرده و تغییراتی در این مسیر در اقتصاد کوبا ایجاد کند یعنی همان اتفاقی که در دوران میخائیل گورباچف در روسیه یا در دوران دنگ شیائوپینگ در چین رخ داد؟ بعید است چنین شود. واقعیت این است که حزب کمونیست کوبا آقای دیاز کانل را انتخاب کرده زیرا معتقد است او فردی وفادار به آرمان‌های حزب کمونیست است و تغییر بزرگی به‌وجود نخواهد آورد. در کوبا حزب کمونیست، بخش خصوصی را یک تهدید و رقیب خود تلقی می‌کند.

آقای دیاز کانل قبلا وزیر آموزش‌عالی کوبا بود و در سال ۲۰۱۳ به سمت معاون ریاست جمهوری کوبا برگزیده شد. تصدی سمت ریاست‌جمهوری نشان می‌دهد او مهارت‌های بقا در سیستم کمونیستی را به خوبی می‌داند. تعدادی از همقطارهای آقای دیاز کانل که برای این مقام در نظر گرفته شده بودند در نهایت به سمت‌های کم‌اهمیت منصوب شدند. خوزه فرناندز، یکی از مقامات پیشین وزارت خارجه آمریکا در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما می‌گوید: «آقای دیاز کانل جوان است و نظامی نیست اما محصول همین سیستم است. او در اقداماتی که انجام می‌دهد با محدودیت‌های شدید مواجه خواهد بود زیرا یک شخصیت برجسته و تحول‌گرا نیست.»

در واقع آقای دیاز کانل اختیارات زیادی ندارد. رائول کاسترو رهبر حزب کمونیست باقی خواهد ماند و ارتش و بخش‌های مهم اقتصاد از جمله صنعت گردشگری را که ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد در اختیار خود دارد. یکی از حقوقدان‌های مستقر در آمریکا می‌گوید: «آقای کانل باید یک هنرمند ماهر باشد تا بتواند بین منافع گروه‌های مختلف تعادل برقرار کند. در واقع او برای اجرای آنچه قصد دارد انجام دهد آزادی عمل بسیار محدودی دارد.»

آقای دیاز کانل به مردم وعده‌هایی امیدبخش درباره آینده و بهتر شدن شرایط می‌دهد اما ویدئوهای فاش شده از نشست‌های خصوصی حزب کمونیست در سال گذشته نشان می‌دهد او فردی بسیار تندرو و مخالف آمریکاست که تهدید کرده رسانه‌های مخالف انقلاب را تعطیل خواهد کرد. او معتقد است اصلاحات اقتصادی یک ابزار امپریالیستی است. به این ترتیب احتمال آنکه تغییرات بزرگ در دوران ریاست‌جمهوری دیاز کانل در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی رخ دهد زیاد نیست.

شرایط اقتصادی در کوتاه‌مدت چنان وخیم است که تحصیلکرده‌ها شغل‌های دولتی را رها کرده‌اند زیرا درآمد رانندگی تاکسی برای گردشگران بالاتر است. یکی از اقدامات فوری که باید از سوی دولت کوبا انجام شود یکی کردن دو پزو یعنی پول ملی این کشور است: در حال حاضر قیمت‌ها و دستمزدها بر مبنای این پزو تعیین و پرداخت می‌شود و پزوی قابل‌تبدیل، در تراکنش‌های تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. سیستم دوگانه ارزی مجموعه‌ای از مشکلات ارزی و اقتصادی را برای کوبا پدید آورده است و تحلیلگران معتقدند یکی کردن این دو پزو زمینه را برای اجرای اصلاحات اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاران خارجی فراهم خواهد کرد.

 

اخبار مرتبط