الزامات توسعه بازار
بازده، همان پاداش قبول ریسک در یک فعالیت اقتصادی و تجاری است. بنابراین در مدیریت بنگاه‌های اقتصادی باید به جای حذف ریسک، به ایجاد زمینه‌های مناسب برای مدیریت بهینه ریسک پرداخت. این در حالی است که در صورتی که نوسانات قیمت دارایی‌ها در بازار زیاد باشد، موجب خواهد شد ریسک بزرگی بر بنگاه‌های اقتصادی و تولیدی ناشی از قیمت مواد اولیه مورد استفاده آنها که تاثیر بسزایی بر سودآوری کسب و کار آنها برجای خواهد گذاشت، وارد آید. همچنین در صورت نوسانات بالا، می‌تواند زیان‌های زیادی را بر آنها تحمیل کند و تمرکز آنها را بر کسب و کار کاهش دهد. حال در صورت وجود اوراق مشتقه، این فعالان خواهند توانست این ریسک را مدیریت کرده و بر فرآیند کسب و کار خود متمرکز شوند.
حجم مانده اوراق بهادار اسلامی در پایان مرداد ۱۳۹۷ بر اساس گزارش منتشره از سوی سازمان بورس، مبلغ ۱۲هزار و ۱۵۶ میلیارد تومان معادل ۹۳/ ۱۵ درصد از جمع بازار اوراق بدهی بوده است. با لحاظ‌کردن رقم ۱.۲۳۱.۷۳۰میلیارد تومان تولید ناخالص داخلی اعلامی در سال ۱۳۹۶ توسط بانک مرکزی به سادگی می‌توان دریافت ارزش بازار اوراق بدهی شرکتی در کشور ما چیزی کمتر از یک درصد است و با گذشت بیش از نیم قرن از راه‌اندازی بورس اوراق بهادار هنوز در فراهم کردن زمینه دسترسی مستقیم شرکت‌ها به منابع مالی از طریق بازار سرمایه توفیق اندکی داشته‌ایم. با توسعه بازار سرمایه در زمینه‌های مختلف، نیازمند جذب منابع مالی مختلف در بازارهای آن خواهیم بود که به تناسب خصوصیات ریسک‌پذیری افراد، نیازمند اتخاذ ابزارهای مالی مختلف برای پوشش و مدیریت ریسک آنها هستیم.
می‌توان بازار اوراق بهادار را به دسته‌های زیر تقسیم‌بندی کرد: اول، بازار سهام (بازار سازمان‌دهی شده با هدف خرید و فروش سهام) که نمونه آن در ایران، بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران است. نوع دوم، بازار اوراق بدهی (بازاری است که در آن ابزارهای با درآمد ثابت داد و ستد میشود) که نمونه آن در ایران، مشتمل بر اوراق خزانه اسلامی و صکوک منتشر شده در فرابورس ایران است. در نهایت، بازار ابزارهای مشتقه است که معاملات در این بازار نسبت به بازار نقدی سرعت و قدرت نقدشوندگی بیشتری دارد و هزینه کمتری در بازار ایجاد میکند؛ این بازار، بازاری است برای معاملات ابزارهایی مبتنی بر دارایی‌های مالی یا فیزیکی که از آن جمله می‌توان به اختیار معامله و قرارداد آتی اشاره کرد و نمونه قبلی اجرا شده آن در ایران، قراردادهای آتی سکه طلای بورس کالای ایران است.
به عبارت دیگر، اوراق مشتقه، اوراق بهاداری هستند که ارزش ذاتی ندارند و ارزش این اوراق براساس دارایی اصلی دیگر تعیین میشود؛ به این معنا که بر اساس یک دارایی اصلی اوراق بهاداری فرعی ایجاد میشود. با وجود اینکه اوراق مشتقه دارای ارزش ذاتی نیستند، اما همچون یک اوراق بهادار مستقل در بورس مورد معامله قرار می‌گیرند. ابزار مشتقه بسیار زیادی در بازارهای بین‌الملل موجود است، ولی مهم‌ترین آنها در ایران قرارداد آتی و اختیار معامله هستند. قرارداد آتی یکی از ابزار مشتقه است که کاربرد آن در بازار کالا، شاخص و ارز است. در قرارداد آتی طرفین معامله قرار می‌گذارند در زمان مشخصی به‌طور مثال سه ماه آینده و با قیمت مشخصی ابزار مورد معامله را که شامل کالا یا ابزارهای مالی می‌شوند معامله کنند.
برخلاف نوع دیگر مشتقه یعنی اختیار معامله، تعهدی وجود ندارد. این قراردادها معمولا به تحویل فیزیکی کالا منجر نمی‌شود و تسویه به‌صورت نقدی است. اختیار معامله، نوعی اوراق بهادار است که شامل دو نوع کلی است: اختیار خرید و اختیار فروش. این قراردادها نوعی حق را شامل می‌شوند که می‌توان در صورت لزوم از آنها استفاده کرد. خریدار در قرارداد اختیار خرید، حق خرید اوراق بهاداری را در زمان مشخصی خریداری میکند، در اختیار فروش نیز به همین شکل است.
یکی از کارکردهای این ابزار در زمینه سازوکارهای موجود بازار است. به‌عنوان مثال، بسته ارزی بانک مرکزی به نوعی به معنای ایجاد و پذیرش سازوکار بازار برای تخصیص منابع ارزی و تعیین قیمت ارز در اقتصاد است. این مهم، در صورتی که با تمامی اجزا و ارکان آن صورت گرفته و از سازوکارهای بازار با محوریت بازار سرمایه انجام شود اثرات مثبتی خواهد داشت. در این میان، به نظر می‌رسد رعایت سازوکار کامل بازار مستلزم حضور تمامی طرف‌های عرضه و تقاضا در بازار، رعایت شفافیت و نظارت موثر و حضور رکن بازارگردان در بازار (به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها در حفظ نقدشوندگی بازار) باشد. حال برای ایجاد اطمینان از نوسانات بازار به‌خصوص برای متقاضیان تجاری ارز که نیازمند تامین و ارائه ارز در آینده در بازار هستند، لازم است بازار مشتقات ارزی به منظور پوشش ریسک قیمت ارز شکل بگیرد که این مهم با توجه به تجربه مناسبی که در بورس کالا در زمینه اوراق آتی سکه وجود داشته و به دلیل زیرساخت‌های فنی و تجربی مناسب موجود در آن، می‌تواند با تعامل مناسب میان بانک مرکزی و سازمان بورس و اوراق بهادار جامه عمل بپوشد.
البته در سال‌های گذشته اقدامات مناسبی درخصوص ایجاد بازار مشتقات ارزی انجام شده و حتی مطالعاتی در زمینه انتشار اوراق ارزی و راه‌اندازی صندوق‌های ارزی انجام شده است که با همکاری نزدیک سازمان بورس و اوراق بهادار با بانک مرکزی به‌عنوان مقام‌های ناظر بازارهای پول و سرمایه شاهد هم‌افزایی مهمی در این زمینه خواهیم بود.
یکی از عوامل موفقیت در اجرای بازار مشتقات، فرهنگ‌سازی و آموزش موضوع به ذی‌نفعان و استفاده‌کنندگان آتی است. با وجود تلاش‌هایی که در این زمینه در قالب تهیه سوالات متداول و بروشورهای آموزشی در بخش قراردادهای اختیار معامله سهام، برگزاری مستمر دوره‌های آموزشی در سطوح مختلف کارگزاران و عموم سرمایهگذاران و نیز اصحاب رسانه، بازبینی مستمر ابزار و تهیه ماشین حساب ویژه ارزش‌گذاری این قراردادها انجام شده، اما به نظر می‌رسد این موضوع همچنان نیازمند توجه ویژه و مستمر و فرهنگ‌سازی عمومی آن بوده و لازم است ابزارهای متنوع طراحی شود و در اختیار سرمایهگذاران قرار گیرد.
موفقیت در شکل‌گیری بازار مشتقات مستلزم فراهم کردن یکسری زیرساخت‌های اساسی در این زمینه است که از جمله آن می‌توان به زیرساخت‌های حقوقی و قانونی و حمایت‌های سیاست‌گذاران در این زمینه، حمایت نظارتی از طریق اتخاذ مقررات مورد نیاز، ایجاد پایگاه‌های داده متمرکز، پرورش نیروی انسانی و تحلیلگران توانمند و دانشی در این زمینه، آموزش مفاهیم و فرهنگ‌سازی برای پذیرش و استفاده از خدمات این بازار و ارتقای استانداردهای حرفه‌ای مورد نیاز اشاره کرد بنابراین لازم است قبل و همزمان با توسعه این بازار، به پیش‌نیازهای آن نیز توجه شود.
ارسال نظر