تغییر الگوی مصرف
برای جلوگیری از اثرات جانبی تغییر نحوه تخصیص و قیمت‌گذاری بنزین، باید ابتدا جایگزین‌هایی برای آن به وجود آورد تا در صورت افزایش هزینه استفاده از بنزین، جایگزین آن بتواند دوباره هزینه‌ها را تعدیل کند. از جمله جایگزین‌های ارزان‌تر از بنزین می‌توان به حملونقل عمومی و سوخت‌های جایگزین اشاره کرد. یکی از مهم‌ترین سوخت‌های جایگزین بنزین در دنیا، سوخت گازفشرده یا همان سی‌ان‌جی است. استفاده از سی‌ان‌جی برای مصرف‌کننده هزینه کمتری دارد. چرا که قیمت فروش آن به مشتری تقریبا ۴۵۰ تومان به ازای هر مترمکعب است. در حالی که یک لیتر بنزین معادل آن ۱۰۰۰ تومان است. علاوه بر این، مصرف سی.ان.جی در حملونقل، برای دولت نیز منافع زیادی به همراه داشته و هم اکنون نیز هر ساله از خروج مقدار زیادی ارز از کشور جلوگیری می‌کند. توضیح اینکه با فرض دلار ۹ هزار تومانی و بنزین ۵۰ سنت، به ازای مصرف هر مترمکعب سی.ان.جی در داخل، فرصت صادرات یک لیتر بنزین به قیمت ۴۵۰۰ تومان فراهم می‌شود. در حالی که اگر به‌جای آن از بنزین مصرف شود، گاز طبیعی را در کوتاه‌مدت نمی‌توان به‌راحتی صادر کرد. قیمت فروش داخلی گاز هم که کمتر از سی.ان.جی است. بنابراین هر چقدر سی.ان.جی در داخل کشور مصرف شود، به همان میزان زمینه صادرات فراهم می‌شود و ارز به داخل کشور می‌آورد. درنتیجه منفعت دولت به ازای مصرف هر مترمکعب سی.ان.جی به جای بنزین، تقریبا ۳۵۰۰ تومان است. نکته مهم دیگر این است که سوخت سی‌ان‌جی به‌رغم سوخت‌های مایع قابلیت قاچاق ندارد و یارانه سوخت را به کشورهای دیگر منتقل نمی‌کند.
سوخت سی‌ان‌جی از سال ۱۳۸۴ به‌طور جدی وارد سبد سوخت کشور شد و تا سال ۱۳۹۱ به اوج مصرف خود رسید. اما پس از آن در حد ۲۰ میلیون متر مکعب در روز ثابت ماند. تعداد خودروهای دوگانه‌سوز نیز در کشور بیش از ۲/ ۴ میلیون دستگاه بوده و تعداد جایگاه‌ها به بیش از ۲۴۲۰ عدد رسیده است. ظرفیت عرضه جایگاه‌های سوخت حدود ۴۰ میلیون متر مکعب در روز است که تقریبا با ظرفیت مصرف خودروهای دوگانه‌سوز برابری می‌کند. هر چند خودروهای گازسوز به‌طور مداوم با گاز حرکت نمی‌کنند و ظرفیت عملی مصرف سی‌ان‌جی در خودروها حدود ۳۰ میلیون متر مکعب در روز تخمین زده می‌شود و این به معنای آن است که برای افزایش مصرف سی‌ان‌جی در کوتاه مدت، نیازی به ورود خودروهای جدید به بازار نیست. سوخت سی‌ان‌جی توانست در برهه‌ای از زمان، بیش از ۲۵ درصد سوخت خودروهای سبک را تامین کند، اما عدم رشد مصرف آن طی ۶ سال گذشته در کنار رشد مداوم بنزین باعث شده است که سهم آن به کمتر از ۱۸ درصد برسد. عدم رشد مصرف سی‌ان‌جی در سال‌های اخیر ناشی از دلایل مختلفی است. یکی از آن دلایل، کم بودن نسبت جایگاه به خودرو است. در ایران به ازای هر هزار خودروی دوگانه سوز، کمتر از ۶/ ۰ جایگاه وجود دارد. این در حالی است که در کشورهای آرژانتین، پاکستان و ایتالیا این نسبت به ترتیب برابر ۸۹/ ۰، ۱۴/ ۱ و ۱۹/ ۱ است. ذکر این نکته ضروری است که کشورهای آرژانتین، پاکستان و ایتالیا به ترتیب ۱۵، ۹ و ۳ درصد از سوخت حمل و نقل جاده‌ای خود را از طریق گاز طبیعی تامین می‌کنند که این نسبت برای ایران حدود ۱۱ درصد است.
از طرفی توزیع جایگاه‌های عرضه سی‌ان‌جی در کشور متناسب با توزیع خودروهای دوگانه‌سوز نیست به‌طوری که تفاوت «ظرفیت عرضه سی‌ان‌جی» در استان‌های مختلف به نسبت «تعداد خودروهای دوگانه سوز» آن استان بیش از ۱۵۰ درصد اختلاف دارد. بنابراین در برخی کلان‌شهرها که تعداد خودروی دوگانه‌سوز زیادی دارند، کمبود جایگاه وجود دارد. این عامل، دسترسی رانندگان به جایگاه‌های سی‌ان‌جی را سخت‌تر کرده و باعث می‌شود جایگاه‌های
سی.ان.جی در بعضی شهرها بسیار شلوغ و در بعضی شهرها بسیار خلوت باشد. بنابراین میانگین ساعت کارکرد جایگاه‌های سی‌ان‌جی استان‌ها بین ۳۰ تا ۱۰ ساعت در روز متغیر است. دلیل دیگر عدم رشد مصرف سی‌ان‌جی در سال‌های اخیر، کم توجهی به بخش خصوصی در توسعه جایگاه‌هاست. پایین بودن میزان کارمزد جایگاه‌ها طی سال‌های گذشته از رشد جایگاه‌های خصوصی جلوگیری کرده است. البته در سال‌های اخیر و با تصویب کارمزدهای ۱۴۰ و ۱۸۰ تومانی، تعداد جایگاه‌های در حال ساخت بخش خصوصی رشد خوبی داشته است، اما هنوز با تعداد کل جایگاه‌ها قابل قیاس نیست. افزایش درآمد جایگاه‌ها ناشی از افزایش کارمزد سی‌ان‌جی یا کاهش هزینه‌های آنها از طریق تخفیف در قیمت تجهیزات یا زمین می‌تواند به سوددهی جایگاهداری کمک شایانی کند. البته بیشتر مشکلات مربوط به کمبود جایگاه‌های سی‌ان‌جی مربوط به شهرهای بزرگ است که تنها با تخفیف قیمت زمین قابل رفع است. یکی دیگر از دلایل توقف رشد مصرف سی‌ان‌جی از سال ۱۳۹۱، مشکلات فنی و توان خودروهایی است که غیر استاندارد دوگانه‌سوز شده‌اند یا از موتور پایه گازسوز بهره‌مند نیستند. همچنین هزینه‌های تعمیر و معاینه فنی خودروهای دوگانه‌سوز بیشتر از خودروهای بنزینی است و رانندگان ترجیح می‌دهند که از بنزین به‌جای گاز استفاده کنند. کم شدن اختلاف قیمت بنزین و سی‌ان‌جی از سال ۱۳۸۹ نیز بر بی‌رغبت شدن جامعه به استفاده از سی‌ان‌جی کاملا موثر بوده است. با توجه به موانع یادشده پیش روی توسعه سی‌ان‌جی، پیشنهادهایی برای رفع آنها در زیر ارائه شده است:
۱) تخصیص وام برای خرید خودروهای گازسوز (نه دوگانه سوز)
۲) حذف تعرفه واردات خودروهای گازسوز و در نتیجه جایگزینی خودروهای گازسوز با کیفیت به‌جای خودروهای کم کیفیت بنزین‌سوز در بازار خرید خودرو
۳) کاهش هزینه‌های جانبی (تعمیرات و معاینه فنی) خودروهای دوگانه‌سوز نسبت به خودروهای بنزینی
۴) در نظر گرفتن تسهیلات مالی تردد و ترافیک برای خودروهای گازسوز
۵) توسعه داخلی موتورهای پایه گازسوز برای جانشینی با موتورهای بنزین‌سوز در خودروها
۶) متناسب کردن کارمزد با قیمت زمین جایگاه سی‌ان‌جی جهت تسهیل توسعه ظرفیت عرضه سی‌ان‌جی در کلان‌شهرها
۷) تخصیص بخشی از درآمد بنزین و سی‌ان‌جی به توسعه زیرساخت‌های سی‌ان‌جی
۸) تسهیلات مالی جهت تامین تجهیزات جایگاه سی‌ان‌جی
۹) افزودن بهبوددهنده‌های سی‌ان‌جی در جایگاه یا در خودرو جهت ایجاد شباهت احتراق سی‌ان‌جی به بنزین برای موتورهای غیرپایه‌گازسوز و کاهش آثار منفی سوخت بر موتور
۱۰) استفاده از فناوری‌های نوین مانند ANG و مخازن کامپوزیتی در راستای افزایش پیمایش خودروها، کاهش فشار و وزن مخازن و همچنین بهبود مقاومت آنها
۱۱) هوشمندسازی جایگاه‌های سی‌ان‌جی برای تشخیص خودروهای بدون معاینه فنی و جلوگیری از حوادث غیرمترقبه در جایگاه‌ها
اگر موانع پیش روی توسعه سی.ان.جی برداشته شود، اصلاح قیمت بنزین می‌تواند بدون تاثیر قابل توجه بر هزینه خانواده‌‍‌ها عملیاتی شود و در عین حال رضایت مردم را هم در پی داشته باشد.
ارسال نظر