ارزیابی سناریوهای محتمل
در سپرده عنوان شده، دریافت و پرداخت وجه صرفا به ریال است و بانک عامل بر اساس آن می‌تواند اقدام به خرید ارز از بانک مرکزی به نرخ میانگین موزون نرخ اعلامی فروش نقدی ارز مندرج در سامانه سنا در روز قبل از افتتاح حساب کند و به‌عنوان وکیل سپرده‌گذار، سپرده تودیع شده را برای سرمایه‌گذاری ارزی به کار بگیرد. در زمان برداشت یا بستن حساب، ریال سپرده به نرخ میانگین موزون نرخ اعلامی خرید نقدی ارز در سامانه سنا در روز قبل تامین و به سپرده‌گذار پرداخت می‌شود.
این محصول جدید بانکی، مشابه گواهی سپرده ریالی مبتنی بر ارز است که در بهمن ماه سال گذشته با هدف مشابهی پیش‌بینی شده بود. این گواهی با سررسیدهای یک و دو ساله منتشر شد. نرخ ریال مورد محاسبه در زمان افتتاح گواهی سپرده متوسط یک ماه قبل سامانه سنا و نرخ سود برای سررسیدهای یاد شده به ترتیب ۴ و ۵/ ۴ درصد بود. مقرر بود در سررسید، معادل ریالی آن به نرخ متوسط یک هفته قبل سامانه سنا به دارنده اوراق پرداخت شود. در صورت بازخرید این اوراق قبل از سررسید، سود سپرده کوتاه‌مدت ریالی (۱۰ درصد) به دارنده اوراق پرداخت می‌شد. هر چند بانک مرکزی تاکنون هیچ گزارشی در مورد عملکرد انتشار سپرده گواهی ارز منتشر نکرده است، ولی این‌گونه برداشت می‌شود که در آن مقطع استقبالی از این اوراق در مقایسه با اوراق سپرده ریالی ۲۰ درصدی و پیش‌فروش سکه نشد.
سوال این است که آیا اثربخشی سپرده جدید بهتر از گواهی سپرده خواهد بود یا سرنوشت مشابهی خواهد داشت. در ادامه به مزیت‌ها و همچنین عواملی که می‌تواند اثربخشی سپرده جدید را تضعیف کند، می‌پردازیم.
مزیت‌های سپرده ریالی مبتنی بر ارز
۱- ابزارهای سپرده‌گذاری ارزی یا مبتنی بر ارز برای دو دسته از اشخاص از مقبولیت برخوردار است. دسته اول فعالانی هستند که در آینده نیاز به ارز برای واردات مواد اولیه یا ماشین‌آلات خواهند داشت و می‌خواهند ریسک نوسانات نرخ ارز را پوشش دهند و دسته دوم مردم عادی هستند که به دلیل انتظارات تورمی، قصد حفظ دارایی‌های خود به‌صورت ارزی را دارند. بنابراین اگر ابزارهایی برای مدیریت این دو نوع تقاضا وجود داشته باشد، می‌توان از هجوم آن به بازار آزاد ارز جلوگیری کرد. ابزار سپرده ریالی مبتنی بر ارز از قابلیت تامین هدف این دو دسته از اشخاص برخوردار است، زیرا در صورتی که نرخ ارز در بازار سنا با افزایش مواجه شود، مانده ریالی سپرده نیز به تناسب رشد ارز افزایش خواهد یافت و ریسک نوسانات رو به بالای نرخ ارز را پوشش خواهد داد.
۲- با توجه به اینکه بخش برهم‌زننده تعادل در بازارها، جزء سیال نقدینگی (سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت) است که به امید کسب سود بیشتر بین بازارهای مختلف گردش دارد، سپرده ریالی مبتنی بر ارز می‌تواند با جذب بخشی از سپرده‌های کوتاه‌مدت به کاهش این سیالیت کمک کند.
۳- سپرده ریالی مبتنی بر ارز نسبت به گواهی سپرده ریالی مبتنی بر ارز از مزیت امکان برداشت زودتر از موعد بدون تحمیل جریمه برخوردار است.
آیا از این سپرده استقبال خواهد شد؟
با توجه به این برداشت که از گواهی سپرده ریالی مبتنی بر ارز استقبال چندانی نشده، برخی معتقدند سرنوشت مشابهی در انتظار سپرده ریالی مبتنی بر ارز نیز خواهد بود. عواملی که می‌تواند باعث عدم استقبال و در نتیجه عدم اثربخشی این سپرده شود، در ادامه اشاره می‌شود:
۱- کارشناسان و فعالان بازار از جمله بخش عمده صادرکنندگان، نرخ ارز آزاد واقعی را بالاتر از نرخ‌های سنا و نیما که توسط بانک مرکزی اعلام می‌شود، ارزیابی می‌کنند و بر این باورند که این نرخ‌ها از طریق مکانیزم غیربازاری و دستوری تعیین می‌شود و منعکس‌کننده نرخ واقعی بازار نیست.
۲- یکی از ضعف‌های این سپرده، عدم پوشش نوسانات رو به پایین نرخ ارز است که در صورت رخداد، سپرده‌گذار متضرر می‌شود. البته شاید گفته شود در خرید مستقیم ارز نیز این ریسک وجود دارد. تفاوت این دو سرمایه‌گذاری، نرخ مبنا است که در بند یک نیز اشاره شد. اگر سپرده‌گذار احساس کند در نرخ‌ها دستکاری یا به عمد کمتر اعلام می‌شود، نگران کاهش ارزش ریالی سپرده خواهد بود و در نتیجه استقبال از آن کمتر خواهد شد.
۳- خاطره بد مردم از بدعهدی بانک‌ها در بازپرداخت سپرده‌های ارزی سال ۹۱ هنوز ترمیم نشده است. درخصوص سپرده ریالی مبتنی بر ارز نیز مردم ممکن است این تصور را بکنند که بانک‌ها در صورت افزایش‌های شدید ارز، بدعهدی کرده و سپرده را بر مبنای نرخ ارز دولتی یا نرخ کنترل‌شده دیگری که متفاوت از واقعیت بازار آزاد است، بازپرداخت کنند.
۴- در حالی که گواهی سپرده ریالی مبتنی بر ارز از سود ۴ و ۵/ ۴ درصدی و سپرده‌های ارزی از سود ۲ تا ۴ درصدی برخوردار هستند، در سپرده جدید هیچ سود ریالی پرداخت نمی‌شود، بنابراین این سپرده مزیتی از لحاظ نرخ سود نسبت به سایر انواع سپرده‌ها ندارد.
۵- پیچیدگی و عدم شفافیت مشخصات سپرده (مدت، کارمزدها، روند نرخ ارز اعمالی و...) باعث می‌شود؛ اشخاص معدودی تمایل به این سپرده‌گذاری داشته باشند.
موضع بانک‌ها نسبت به سپرده ریالی مبتنی بر ارز
این سپرده، به دلیل انتقال ریسک نوسانات نرخ ارز از مشتریان به بانک‌ها، بر سود و زیان بانک‌ها و همچنین توان تامین تعهدات آتی آنها تاثیرگذار است. این اثرگذاری را می‌توان در دو سناریوی افزایش یا کاهش نرخ ارز تحلیل کرد:
(الف) نرخ‌های آتی ارز کاهشی باشد: در صورت نگهداری منابع جذب شده به ریال، بانک‌ها سود خواهند کرد و در صورت تبدیل به ارز و پرداخت تسهیلات ارزی، بانک‌ها با فروش ارز در زمان برداشت سپرده، ریال مورد نظر را تامین و زیان نخواهند کرد. سود تسهیلات ارزی اعطایی، مابه ازای دریافتی بانک‌ها از محل افتتاح این سپرده خواهد بود. بنابراین اگر پیش‌بینی بانک‌ها از نرخ‌های ارز کاهشی باشد، از افتتاح این سپرده استقبال خواهند کرد.
(ب) نرخ‌های آتی ارز افزایشی باشد: اگر مسیر خرید ارز از محل منابع جذب شده این سپرده‌ها برای بانک‌ها هموار باشد، بانک‌ها کمتر در معرض ریسک خواهند بود چرا که ارز خریداری شده را یا نگهداری کرده یا به‌صورت تسهیلات پرداخت خواهد کرد. بنابراین در زمان برداشت سپرده توسط مشتری، ارز موجود را فروخته و معادل ریالی را به مشتری پرداخت خواهند کرد. البته در صورت رشد نرخ ارز، بازپرداخت تسهیلات ارزی پرداختی از محل ارزهای خریداری شده دچار تاخیر خواهد شد. اگر بانک‌ها منابع ریالی جذب شده را بدون تبدیل به ارز نگهداری یا استفاده کنند، در شرایط رشد آتی نرخ ارز، متضرر خواهند شد. بنابراین اگر پیش‌بینی بانک‌ها از نرخ‌های ارز افزایشی باشد، به دلیل نااطمینانی زیاد، چندان از افتتاح این سپرده استقبال نخواهند کرد.
جمع‌بندی و پیشنهاد
بر اساس مباحث فوق، در مجموع به نظر می‌رسد سپرده ریالی مبتنی بر ارز نیز سرنوشت متفاوتی از گواهی سپرده ریالی مبتنی بر ارز نخواهد داشت. پاشنه آشیل این سپرده نیز مانند سایر سپرده‌های ارزی یا ارزپایه، چندگانگی نرخ ارز و اعتماد تضعیف شده سپرده‌گذاران به بانک مرکزی و بانک‌ها در عمل به تعهدات است.
در صورت اعتمادسازی لازم از سوی بانک مرکزی و بانک‌ها، مشکلات سپرده‌گیری مستقیم ارزی از مردم کمتر است. این روش به دلیل پیچیده نبودن، برای سپرده‌گذار نیز جذاب‌تر است. البته نرخ سود این نوع از سپرده‌ها در حال حاضر جذاب نیست. منطقا سود متعلقه به سپرده ارزی، باید شامل تورم کشور صاحب ارز به‌علاوه بازده حقیقی باشد. همچنین برای اعتمادسازی باید صرف ریسک کشوری ایران نیز به نحوی در سود سپرده ارزی نمود داشته باشد تا جبران اعتماد از دست رفته را بکند، بنابراین نرخ‌های ۲ تا ۴ درصد، نرخ‌های جذابی نیستند و باید تغییر کند.
نکته دیگر اینکه سپرده ریالی مبتنی بر ارز می‌تواند برای مشتریان بانک‌هایی مورد استفاده قرار بگیرد که تسهیلات ارزی دریافت می‌کنند و نگران نوسانات آتی نرخ ارز هستند. مشتری متقاضی تسهیلات ارزی می‌تواند تسهیلات را به‌صورت ریالی اخذ و اقدام به سپرده‌گذاری ریالی مسدود شده کرده و ارز معادل را جهت مصارف ارزی دریافت کند. یا در حالتی دیگر معادل تسهیلات ارزی دریافتی، ریال سپرده‌گذاری کند تا در صورت افزایش نرخ ارز در دوره بازپرداخت، از سپرده‌گذاری ریالی مبتنی بر ارز استفاده و ارز مورد نیاز برای بازپرداخت تسهیلات ارزی را تامین کند.
در صورت استفاده از روش سپرده‌گذاری ریالی مبتنی بر ارز با چنین هدفی، این سپرده عملکردی مشابه مشتقات ارزی یا معاملات آتی ارز خواهد داشت که روشی متداول برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز در بازارهای مالی پیشرفته است. ولی این سپرده نمی‌تواند همه کارکردهای ابزارهای مشتقه ارزی را ارائه دهد. به‌عنوان مثال در مشتقات ارزی، دو شخص به دلیل تحلیل‌های متفاوت از آینده نرخ ارزها، اقدام به اخذ موقعیت خرید یا فروش یک قرارداد ارزی در آینده می‌کنند که سپرده ریالی مبتنی بر ارز، صرفا پوشش‌دهنده یکی از طرفین چنین قراردادی است. بنابراین اگر بانک مرکزی به همراهی سازمان بورس تدابیر لازم برای راه‌اندازی بورس یا بازار مشتقات ارزی را فراهم کنند، فعالان اقتصادی کشور و بانک‌ها از مزایای این بازار برخوردار شده و مدیریت نوسانات نرخ ارز برای بانک مرکزی نیز راحت‌تر خواهد بود.
ارسال نظر