فشار بیشتر برای آینده‌ای مبهم
هفته قبل هنگامی که دولت آمریکا اعلام کرد، معافیت خریداران نفت ایران از تحریم‌ها را تمدید نمی‌کند، به این کشورها گفت آنها دسترسی آسان به نفت دیگر کشورها خواهند داشت. اما به باور برخی کارشناسان این طرز فکر اشتباه است. ایالات متحده با تاریخ حدود ۲۰۰ ساله خود نمی‌تواند به درستی روابطی را که به قرن‌های متمادی مربوط است و صرفا به تجارت و روابط اقتصادی محدود نیست درک کند، روابطی که شامل مراودات فرهنگی نیز می‌شود.
با آنکه تحریم‌های آمریکا علیه ایران به اقتصاد این کشور لطمات فراوان وارد کرده و خواهد کرد، اما نمی‌تواند در روابط ایران با دیگر کشورها اختلال جدی وارد کند. زیرا اگر تمایلی وجود داشته باشد آن کشورها می‌توانند از روش‌های مختلف و با ارزهای خود به تجارت با ایران ادامه دهند. نوذر هاشم‌زاده استاد اقتصاد دانشگاه رادفورد در ویرجینیا می‌گوید: «کشورهایی که معاملات تجاری با آمریکا دارند، می‌توانند از ارز ملی خود یا هر ارز دیگری به جز دلار آمریکا استفاده کنند و به روابط تجاری با ایران ادامه دهند. این درحالی است که استفاده از این روش هزینه تجارت را بالا می‌برد و به تولیدکنندگان آمریکایی لطمه وارد خواهد کرد. قیمت نفت و بنزین در آمریکا افزایش یافته و این در حالی است که ایران می‌تواند مانند سال‌های قبل به فروش نفت و تجارت با دیگر کشورها ادامه دهد. در واقع تحریم‌های فراگیر آمریکا علیه ایران هزینه سنگینی بر طبقه متوسط و فقیر جامعه وارد خواهد کرد.» حال این سوال مطرح می‌شود که چرا دولت آمریکا در چنین مسیری حرکت می‌کند؟ هاشم‌زاده می‌گوید: «اعمال تحریم علیه ایران توجیه اقتصادی ندارد و تنها نتیجه‌گیری منطقی این است که اقدامات دولت آمریکا با انگیزه‌های سیاسی انجام می‌شود. برای مثال یک هدف مهم خارج شدن آمریکا از پیمان هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ایران که دولت اوباما آن را امضا کرده بود، راضی کردن طرفداران ترامپ و حزب جمهوری‌خواه است.»
تعدادی از هشت خریدار بزرگ نفت ایران که معافیت از تحریم‌ها برای آنها تمدید نشد به نفت ایران وابسته هستند و به راحتی نمی‌توانند این وابستگی را پایان دهند. از سوی دیگر عراق حداقل تا ماه ژوئن که دوره معافیت اش پایان می‌یابد می‌تواند به خرید گاز طبیعی از ایران ادامه دهد. ۴۵ درصد برق عراق با استفاده از گازی تولید می‌شود که ایران به این کشور می‌فروشد. روابط ایران با عراق و برخی همسایگان گسترده است و این یک راه دور زدن تحریم‌های آمریکاست.
برای دولت عراق تولید برق یک موضوع امنیتی است. در مناطقی نظیر بصره که تظاهرات بزرگ علیه ناکارآمدی دولت مرکزی عراق برپا شده بود، شرایط به شکلی است که دولت عراق نمی‌تواند خدمات عمومی به ویژه برق را قطع کند. بدون تردید پایان معافیت خریداران نفت ایران از تحریم‌های آمریکا و تحریم‌های تجاری علیه ایران به اقتصاد این کشور لطمات بزرگی وارد کرده است. صندوق بین‌المللی پول در گزارش اخیر خود پیش بینی کرد امسال تولید ناخالص داخلی ایران ۶ درصد کاهش می‌یابد و سال پیش نیز وضعیت چندان بهتر نبود. تحریم‌های آمریکا موثر است، اما مشکلات اقتصادی ایران همچنین حاصل کاهش رشد اقتصادی در منطقه است.
دولت آمریکا تصور می‌کند پایان معافیت خریداران نفت ایران سبب می‌شود آنها فورا فروشندگان دیگر را جایگزین ایران کنند. عربستان و امارات دو گزینه مورد نظر دولت آمریکا هستند. اگر فروش نفت ایران به صفر برسد که غیر ممکن است، حدود یک میلیون بشکه در روز از عرضه نفت به بازارهای جهان کاسته می‌شود. با در نظر گرفتن مشکلات بزرگ در ونزوئلا و لیبی، میزان کاهش عرضه بسیار بیشتر خواهد بود. تحلیلگران معتقدند رشد قیمت نفت در اثر اجرا شدن تحریم‌ها علیه ایران به نفع عربستان و امارات خواهد بود، بنابراین آنها انگیزه کمی برای بالا بردن عرضه با هدف کاستن از قیمت‌ها دارند و نکته مهم این است که اگر ایران احساس تهدید کند، در عبور نفتکش‌ها از تنگه هرمز اختلال ایجاد خواهد کرد یا به روش‌های گوناگون واکنش نشان خواهد داد که در نتیجه تحقق این سناریو، شرایط برای دولت آمریکا و مردم این کشور دشوار تر می‌شود.
حکومت ایران چند دهه تحریم را تحمل کرده و اکنون این گونه فکر می‌کند که باید تا خروج ترامپ از کاخ سفید صبر کرد. این یک باور اشتباه در بین دولت‌های آمریکا است که تحریم‌های بیشتر به نتایج بزرگ‌تر منجر می‌شود. آن هم در کشوری که چهار دهه است تحت تحریم‌های مختلف قرار داشته است. اما تحریم‌های آمریکا تنها به ایران لطمه وارد نمی‌کند، بلکه ممکن است شرایط خاورمیانه و بازارهای مختلف را پیچیده‌تر کند. برای مثال این پرسش مطرح است که چین و ترکیه چه انگیزه‌ای برای نخریدن نفت از ایران دارند؟ هر دو کشور تحت فشارهای آمریکا هستند و به ویژه چین از جنبه‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی خطر آمریکا را احساس می‌کند.
بدون تردید حکومت ایران در اثر فشارهای آمریکا به خواسته‌های دولت این کشور تن نخواهد داد و راهی که دولت آمریکا در حال طی کردن آن است نمی‌تواند در آینده نزدیک به اهداف مورد نظر برسد. در این میان زیان‌های بیشتری به هر دو طرف وارد می‌شود. از آنجا که اقتصاد ایران در آستانه فروپاشی نیست و می‌تواند مدت‌های بسیار طولانی تحریم‌ها را تحمل کند، روش عاقلانه برای تعامل با این کشور مذاکره است. فشارهای آمریکا در عمل به مردم این کشور وارد می‌شود. اگر این باور در دولتمردان آمریکا باقی بماند که افزایش فشارها نتیجه بخش است افق روابط ایران و آمریکا بسیار مبهم باقی خواهد ماند.
ارسال نظر