رویای رنگ باخته شاهزاده
نخستین سوال این است که قرار بود عرضه اولیه سهام شرکت آرامکو «مادر» تمامی عرضه‌های اولیه باشد، اما چه رخ داد که شرایط تغییر کرد؟ سال ۲۰۱۶ هنگامی که محمد بن سلمان برای نخستین بار از قصد خود برای عرضه بخشی از سهام شرکت نفتی دولتی آرامکو سخن گفت، مقامات عربستان و برخی بانک‌های سرمایه‌گذاری هیجان‌زده شدند. در آن زمان برخی پیش‌بینی می‌کردند این غول نفتی ۱۰ هزار میلیارد دلار ارزش‌گذاری شود. در این سال‌ها محمد بن سلمان از عرضه ۵ درصد سهام شرکت صحبت می‌کرد و اگر شرکت دو هزار میلیارد دلار ارزش‌گذاری می‌شد ۱۰۰ میلیارد دلار نصیب عربستان می‌شد و قرار بود از این پول برای اجرای برنامه‌های مربوط به متنوع کردن اقتصاد طبق برنامه جامع افق ۲۰۳۰ استفاده شود.
حالا مشخص شده هم میزان بسیار کمتری از سهام شرکت یادشده عرضه می‌شود و هم رقم ارزش‌گذاری شرکت پایین‌تر از حدی است که بن‌سلمان تصور می‌کرد. روز یکشنبه مقامات عربستان شرایط عرضه اولیه را که یازدهم ماه آینده میلادی انجام خواهد شد، اعلام کردند. میزان عرضه ۵/ ۱ درصد و قیمت هر سهم بین ۳۰ تا ۳۲ ریال عربستان، یعنی بین ۸ دلار تا ۵۲/ ۸ دلار است. این بدان معناست که آرامکو بین ۶/ ۱ تا ۷/ ۱ هزار میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده است. با آنکه هنوز هم آرامکو ارزشمندترین شرکت جهان است. اما رقم ارزش‌گذاری بسیار پایین‌تر از انتظار بن‌سلمان است و یک نکته مهم دیگر این است که رقم کنونی ارزش‌گذاری از دید برخی سرمایه‌گذاران بین‌المللی بالاست.
سوال دیگر این است که چرا رقم ارزش‌گذاری که از سوی مقامات عربستان اعلام شده، بالاتر از پیشنهاد بانک‌های سرمایه‌گذاری و انتظار سرمایه‌گذاران خارجی بود؟ کل برنامه عرضه اولیه سهام آرامکو با هدف کسب منابع مالی و اجرای برنامه افق ۲۰۳۰ از طریق این منابع تدوین شده بود. سرمایه‌گذاران بین‌المللی برای بی‌رغبت بودن به خرید سهام شرکت آرامکو دلایل مختلف دارند. پس از به قتل رسیدن خبرنگار روزنامه واشنگتن‌پست یعنی جمال خاشقجی در سال گذشته به‌دست عوامل دولت عربستان، همکاری تجاری با این دولت امر چندان پذیرفته‌ای محسوب نمی‌شود.
اما غیر از این مورد، رقم ارزش‌گذاری سهام شرکت آرامکو یک دلیل فقدان تمایل سرمایه‌گذاران خارجی به خرید سهام این شرکت است. سرمایه‌گذاران نهادی بزرگ مایل بودند ارزش شرکت آرامکو بین ۲/ ۱ تا ۵/ ۱ هزار میلیارد دلار تعیین شود، نه رقمی که در نهایت دولت عربستان اعلام کرد. واقعیت این است که سرمایه‌گذاران مایلند قیمت‌ها در سطحی باشد که پس از خرید سهام، سود نصیب‌شان شود. اما با توجه به ضعف اقتصاد جهان، ثابت ماندن قیمت نفت و به‌ویژه به دلیل تداوم تنش‌های تجاری بین چین و آمریکا که سبب کاهش نرخ رشد اقتصاد جهان شده است، بسیاری از سرمایه‌گذاران نمی‌توانستند مطمئن باشند خرید سهام شرکت آرامکو در قیمتی که از نظر ایشان بالاست سودی نصیب‌شان خواهد کرد.
سومین سوال این است که آیا قیمت سهام، تنها دلیل بی‌رغبتی سرمایه‌گذاران بین‌المللی به حضور در فرآیند عرضه اولیه بوده است؟ در پاسخ باید گفت نه، کاملا. سرمایه‌گذاری در صنعت نفت در کل و به‌ویژه سرمایه‌گذاری در سهام شرکت آرامکو ریسک‌های مختلفی به همراه دارد، در نتیجه از اشتیاق سرمایه‌گذاران کاسته شد. هر شرکتی که قصد عرضه اولیه سهام خود را دارد به توضیح افق فعالیت‌های خود، وضعیت مالی و ریسک‌هایی که با آنها مواجه است می‌پردازد. در مورد شرکت آرامکو، ریسک‌ها متعدد و بسیار واقعی هستند. آرامکو درباره میزان نفتی که تولید می‌کند یا میزان سرمایه‌گذاری در توسعه میادین جدید تصمیم‌گیری نمی‌کند؛ بلکه دولت عربستان در این زمینه‌ها تصمیم می‌گیرد. همچنین شرکت آرامکو باید میزان بالایی مازاد ظرفیت تولید داشته باشد. این وضعیت، هزینه‌ساز است، اما به دولت عربستان برتری ژئوپلیتیک می‌دهد. به این ترتیب شرکت آرامکو تصمیم‌هایی می‌گیرد که برای دولت عربستان مفید است، اما لزوما برای سرمایه‌گذاران این شرکت مفید نیست.
از سوی دیگر تنش در روابط بین عربستان و ایران هنوز شدید است. در ماه سپتامبر تاسیسات شرکت آرامکو مورد حمله موشکی و پهپادی قرار گرفت و ظرفیت تولید نفت این شرکت به نصف کاهش یافت. همچنین چندی پیش نفتکش‌های عربستان مورد حمله قرار گرفتند. از سوی دیگر شرکت آرامکو به آسیب‌پذیری سیستم‌های اطلاعاتی‌اش در برابر حملات سایبری اعتراف کرده است. درباره افق تقاضا برای نفت و قیمت این ماده خام هیچ اطمینانی وجود ندارد. با آنکه آرامکو معتقد است حداقل طی یک دهه آینده تقاضای جهان برای نفت رشد مطلوب خواهد داشت، اما درباره صحت این پیش‌بینی قطعیتی وجود ندارد. رشد استفاده از خودروهای برقی و تمرکز بر مبارزه با تغییرات آب و هوایی جهان دو عاملی هستند که سبب کند شدن رشد تقاضا برای نفت خواهند شد.
سوال چهارم این است که تحولات روزهای گذشته چه اثراتی بر برنامه‌های جاه‌طلبانه عربستان در حوزه اصلاحات اقتصادی و کاهش وابستگی به نفت خواهد داشت؟ عربستان امیدوار بود از محل عرضه اولیه سهام شرکت آرامکو بتواند پروژه‌هایی برای کاهش وابستگی اقتصاد به نفت اجرا کند. با آنکه عرضه سهم آرامکو حدود ۲۵ میلیارد دلار درآمد نصیب عربستان می‌کند اما این رقم در مقایسه با رقمی که بن‌سلمان امیدوار بود کسب شود یا پولی که در سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۹ او به زور از ثروتمندان عربستان گرفت، یعنی بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار، بسیار کمتر است.
برای تحقق برنامه افق ۲۰۳۰ بن‌سلمان باید سرمایه‌گذاران بین‌المللی را به حضور در این کشور متقاعد کند. این در حالی است که سرمایه‌گذاری خارجی در عربستان هنوز به رقمی که چند سال پیش مشاهده شد نرسیده است. نکته دیگر که بسیار نگران‌کننده است، اینکه فقدان تمایل به سرمایه‌گذاری در شرکت آرامکو که شرکتی بسیار سودده است، نشان می‌دهد سرمایه‌گذاران خارجی در ابعاد وسیع‌تر به حضور در عربستان تمایل چندانی ندارند. عربستان به مقادیر بسیار بالای پول نیاز دارد و این در حالی است که قیمت نفت که بین سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۴، صد دلار یا بالاتر بود، به محدوده ۶۰ دلار در هر بشکه کاهش یافته است. در نتیجه وضعیت بودجه عربستان مناسب نیست. در مقابل، هزینه‌های دولت بالاست و یک دلیل عجله برای عرضه سهام شرکت آرامکو همین نیاز است.
