تغییر مسیر ناگهانی
محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان همواره امیدوار بوده ارزش شرکت آرامکو ۲ هزار میلیارد دلار برآورد شود، اما هیچ اقدام تشویقی، از وعده سود نقدی بالاتر تا سهام تشویقی برای سرمایه‌گذاران داخلی، تغییری در این واقعیت ایجاد نکرده است که شرکت آرامکو ۲ هزار میلیارد دلار ارزش‌گذاری نمی‌شود. عرضه اولیه سهام شرکت آرامکو که در قلب برنامه اصلاحات اقتصادی بن‌سلمان است، سازوکاری برای جذب ۱۰۰ میلیارد دلار از محل فروش ۵ درصد سهام این شرکت بود و یک هدف این عرضه اولیه، باز کردن درهای اقتصاد عربستان به روی سرمایه‌گذاران خارجی بود، اما اکنون نه تنها میزان فروش سهام در عرضه اولیه کمتر شده، بلکه رقم مورد نظر بن‌سلمان برای ارزش‌گذاری شرکت آرامکو تحقق نیافته و برنامه‌های عرضه در بورس‌های بین‌المللی متوقف شده است.
نخستین بار، چهار سال پیش محمد بن‌سلمان از قصد خود برای عرضه بخشی از سهام شرکت آرامکو پرده برداشت، اما طی این چند سال، اجرای این برنامه بارها به تعویق افتاده است. دو ماه پیش محمد بن‌سلمان وزیر نفت عربستان را برکنار کرد و فردی جدید را به‌عنوان مسوول اجرای برنامه عرضه اولیه انتخاب کرد. قرار است ماه آینده عرضه اولیه انجام شود و مدیران بانک‌های سرمایه‌گذاری که در ریاض حضور پیدا کردند، در دیدار با مقامات ارشد عربستان پیشنهادهایی ارائه دادند تا هم فرآیند عرضه اولیه انجام شود و اعتبار محمد بن‌سلمان حفظ گردد و هم تضمین شود که برنامه اصلاحات اقتصادی او ادامه پیدا خواهد کرد.
در بین ۹ هماهنگ‌کننده بین‌المللی عرضه اولیه، تنها به تعداد کمی اجازه داده شد برنامه خود را مطرح کنند: نماینده بانک مریل‌لینچ، نماینده بانک سیتی گروپ و نماینده بانک مورگان استنلی. یک منبع مطلع گفته است: «دو گزینه مطرح شد یعنی یک معامله بین‌المللی بر مبنای ارزش‌گذاری ۵/ ۱ هزار میلیارد دلاری که احتمالا تا ۶/ ۱ میلیارد دلار هم بالا می‌رود و یک معامله داخلی بر مبنای ارزش‌گذاری ۷/ ۱ هزار میلیارد دلاری.»
ملاقات مدیران بانک‌های سرمایه‌گذاری با مقامات عربستان تنها ۱۰ دقیقه طول کشید و پس از ملاقات، مدیران یاد شده به کشورهای خود بازگشتند، بدون آنکه بدانند تصمیم مقامات عربستان چیست. طی چند سال اخیر مشاوران سرمایه‌گذاری تلاش کردند به نحوی از موانع عبور کرده و در روند عرضه اولیه سهام شرکت آرامکو سهیم شوند. یک روز بعد از برگزاری نشست بین دو طرف مشخص شد تصمیم مقامات ارشد عربستان چیست: فروش ۵/ ۱ درصد از سهام شرکت با ارزش‌گذاری ۶/ ۱ تا ۷/ ۱ هزار میلیارد دلار. به این ترتیب درآمد حاصل از عرضه اولیه برای دولت عربستان حدود ۶/ ۲۵ میلیارد دلار خواهد بود. همچنین برنامه‌ها برای عرضه سهام آرامکو مستقیما در آمریکا، اروپا و آسیا لغو شد.
به این ترتیب عرضه سهام عمدتا به سرمایه‌گذاران عربستانی و سرمایه‌گذاران در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس صورت می‌گیرد. احتمالا رئیس شرکت آرامکو با خود گفته است: «چرا ما می‌خواهیم جواهر بزرگ خود را به سرمایه‌گذاران خارجی آن هم با ارزش‌گذاری پایین‌تر بدهیم، وقتی می‌توانیم آن را به مردم خودمان بفروشیم.» اما مشخص است که تمامی تصمیم‌ها از سوی محمد بن‌سلمان گرفته می‌شود. هنوز هم برخی نهادهای خارجی می‌توانند در سهام شرکت آرامکو سرمایه‌گذاری کنند. اما تنها از چند کانال محدود. با توجه به میزان بسیار کم عرضه سهام این شرکت، برخی مشاوران بانک‌های بین‌المللی معتقدند دیگر دلیلی برای مشارکت این بانک‌ها در فرآیند عرضه اولیه وجود ندارد. از سوی دیگر درآمد بانک‌ها از محل مشارکت در عرضه اولیه به احتمال زیاد بسیار محدودتر خواهد بود.
از چند هفته پیش احتمال ارزش‌گذاری پایین‌تر شرکت آرامکو مطرح شده بود. در آن زمان مدیران بانک‌های بین‌المللی به مقامات عربستان گفته بودند در جلسات خود با سرمایه‌گذاران آمریکایی، آسیایی و اروپایی رقم ارزش‌گذاری بین ۱/ ۱ تا ۵/ ۱ هزار میلیارد دلار تعیین شده است، اما این ارقام از دید رئیس شرکت آرامکو قابل قبول نبود. او تصور می‌کرد، رقم ارزش‌گذاری ۲ هزار میلیارد دلار است. اوایل سال‌جاری میلادی بانک‌های بین‌المللی چنین رقمی را پیش‌بینی کرده بودند، اما پس از مشورت با سهامداران و سرمایه‌گذاران بالقوه، نظرشان تغییر کرده بود.
به‌نظر می‌رسد برخی عوامل در این تغییر دیدگاه موثر بوده‌اند: سود نقدی پایین‌تر از دیگر گروهای انرژی عرضه شده در بورس‌های بزرگ، مسائل مربوط به مدیریت شرکت، نگرانی درباره امنیت زیرساخت‌های تولید نفت شرکت پس از حملات موشکی به این زیرساخت‌ها در ماه سپتامبر و در نهایت دخالت گسترده‌تر دولت عربستان در استراتژی شرکت جزو این عوامل هستند. همچنین هفته گذشته پیامی مشابه به بازار ارسال شد: از لحاظ میزان تقاضا برای سهام آرامکو، بین سرمایه‌گذاران داخلی و نهادهای خارجی شکافی بزرگ وجود دارد.
هفته گذشته یک نهاد هماهنگ‌کننده بین‌المللی که تصمیم گرفته بود، رویکردی واقع بینانه‌تر اتخاذ کند، ارزش شرکت آرامکو را بین ۱/ ۱ تا ۲/ ۱ هزار میلیارد دلار اعلام کرد. به این ترتیب مقامات عربستان تصمیم گرفتند ابتدا سهام را به سرمایه‌گذاران خرد داخلی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری عربستان و سرمایه‌گذاران منطقه به جز قطر عرضه کنند. این شکل عرضه اولیه عمدتا به تمایل سرمایه‌گذاران داخلی و منطقه‌ای وابسته خواهد بود. بانک‌های عربستان وعده داده‌اند به سرمایه‌گذارانی که بخواهند سهام شرکت آرامکو را بخرند با گشاده دستی وام اعطا کنند. از سوی دیگر مدیران شرکت آرامکو برای عرضه سهام سراغ سرمایه‌گذاران دولتی از جمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی در ابوظبی، کویت و دیگر شرکت‌های مرتبط با دولت در روسیه، چین و مالزی رفته‌اند تا میزان تقاضا برای سهام بالا رود و از رقم ۲۵ میلیارد دلار یعنی رکورد به‌دست آمده در عرضه اولیه سهام شرکت علی بابای چین در سال ۲۰۱۴ عبور کند.
در هر حال اقدامات انجام شده برای افزایش قیمت‌ها نتوانست اهداف بزرگ محمد بن‌سلمان از عرضه اولیه سهام شرکت آرامکو را تحقق بخشد. این شرکت اعلام کرده عرضه اولیه به روی سرمایه‌گذاران بین‌المللی خارج ایالات‌متحده باز خواهد ماند. با توجه به اینکه بانک‌های بین‌المللی اکنون معتقدند حضور در فرآیند عرضه اولیه این شرکت جذابیت کمتری دارد، علاقه‌مندی کمتری به موضوع دارند. به این ترتیب سال‌ها تلاش بانک‌های بین‌المللی برای حضور در فرآیند عرضه اولیه و کسب سود از این حضور بی‌نتیجه بوده و در عربستان، رویاهای جاه‌طلبانه محمد بن‌سلمان درباره کسب سرمایه عظیم از این عرضه اولیه از میان رفته است.
