متغیرهای کلیدی کدامند؟
کرونا زندگی عادی مردم دنیا را که سال‌ها به آن عادت کرده بودند به کلی تغییر داده و سیاست‌گذاران در کشورهای مختلف با اجرای سیاست قرنطینه و ایجاد فاصله اجتماعی سعی در کاهش سرعت انتشار بیماری دارند. گرچه در روزهای اخیر اخبار مثبتی از موفقیت نسبی برنامه‌های اجرا شده منتشر می‌شود، اما ویروس کرونا همچنان در کمین است و می‌توان حدس زد که شکستن قرنطینه مجددا روند ابتلای بیماران را سرعت بخشد. در این میان تحلیل‌های مختلفی ارائه شده و طیفی از سناریوهای خوش‌بینانه تا بدبینانه درخصوص آینده زندگی در جهان کرونایی ترسیم شده است. در نوشتار حاضر به‌طور مشخص سعی در بررسی اثرات بیماری کرونا بر بازار سرمایه کشور داریم و به این منظور سه گروه اصلی از سناریوهای ذکر شده پایه تحلیل قرار می‌گیرد.
۱) سناریوی خوش‌بینانه: مهار کرونا تا پایان بهار و بازگشت به روال عادی از تابستان سال جاری
در این حالت تاثیر کرونا بر کسب‌و‌کارها بسیار محدود بوده و انتظار می‌رود بلافاصله پس از برقراری ایمنی در برابر کرونا، آسیب‌های اقتصادی ناشی از آن جبران شده و رشد اقتصادی بالایی در فصل سوم سال ۲۰۲۰ در اقتصاد جهانی حاصل شود. در واقع از زاویه نگاه خوش‌بینانه، شیوع کرونا باعث کاهش موقت سطح فعالیت‌های اقتصادی و موکول شدن تقاضای انباشته به دوره بعدی (نیمه دوم ۲۰۲۰) شده است. در این میان اتخاذ سیاست‌های هموارسازی بین دوره‌ای می‌تواند منجر به تعدیل بیشتر آثار منفی شود. اما در بازار سرمایه ایران که بیشتر تحت‌تاثیر عواملی غیر از رشد بخشی واقعی اقتصاد (مطلب منتشر شده به قلم نگارنده در شماره ۴۸۰۶ روزنامه «دنیای اقتصاد» تحت عنوان «شروط تداوم رونق» به عوامل یاد شده می‌پردازد) بازدهی جذابی را به ثبت رسانده است، کرونا می‌تواند به منزله شوکی مثبت در جهت افزایش قیمت‌های اسمی عمل کند. در واقع اجبار دولت به افزایش پرداخت‌های انتقالی و تزریق پول ارزان به اقتصاد، به تقویت انتظارات تورمی و تضعیف هر چه بیشتر پول ملی به‌عنوان مهمترین عامل محرک بازار سرمایه در ماه‌های اخیر منجر می‌شود. علاوه بر این فضای روانی مثبت ایجاد شده در پی مهار کرونا و بازگشت تولید و فروش شرکت‌ها به سطوح قبلی، عاملی مضاعف برای رشد بازار سرمایه خواهد بود.
۲) سناریوی میانه: مهار کرونا با کشف و تولید تجاری واکسن طی یک سال آینده
گرچه در صورت کشف و تولید واکسن کرونا سایه نگرانی و ترس از سر دنیا کنار خواهد رفت (با فرض عدم جهش ویروس) اما طولانی شدن زندگی تحت شرایط قرنطینه و سایر ملاحظات مربوط به جلوگیری از گسترش بیماری، آثار اقتصادی و اجتماعی سنگینی بر اقتصاد کشورهای مختلف خواهد داشت. بدون شک کاهش شدید یا نبود تقاضا برای خدمات و کالاهایی چون توریسم، هوانوردی، حمل و نقل، رستوران، هتل، اتومبیل، فرآورده‌های نفتی، خدمات پزشکی غیرضروری، آموزش، لباس، اقلام لوکس و...موجب ورشکستگی بنگاه‌ها و بیکاری شاغلان در آنها خواهد شد. علاوه بر این انتظار می‌رود سمت عرضه اقتصاد نیز با محدودیتهای ناظر بر حضور فیزیکی نیروی کار یا تامین نهاده‌های تولید و سرمایه در گردش با دشواری مواجه شود. همزمانی شوک طرف عرضه و تقاضا در بحران اخیر آن را به نمونه‌ای کم نظیر در میان موارد مشابه تبدیل کرده و مقابله با تبعات بعدی را با پیچیدگی بیشتری همراه ساخته است. طولانی شدن بحران به معنای کاهش تقاضای جهانی برای محصولات بخش عمده شرکت‌های بورسی فعال در حوزه پتروشیمی، فلزات اساسی و محصولات معدنی است که در صورت تحقق، در آمار تولید و فروش این شرکت‌ها انعکاس خواهد یافت. در صورتی که افت تولید و فروش با جهش نرخ ارز همراه نشود، واکنش منفی بازار مورد انتظار بوده و این عامل می‌تواند منجر به توقف رشد و رکود قیمتی و حتی شکل‌گیری موج‌های اصلاحی نسبتا شدید شود. البته با توجه به سطح بالای نقدینگی در اقتصاد رکود زده کشور و محدودیت فعالیت در بازارهای سرمایهگذاری موازی (مسکن، ارز، سکه و کالای بادوام) تداوم تحرکات قیمتی تحت تاثیر موج‌های سفته‌بازی در گروهی از نمادهای بازار سرمایه همچنان قابل تصور خواهد بود.
۳) سناریوی بدبینانه: ماندگاری طولانی مدت ویروس کرونا
طیفی از پیش‌بینی‌های تحلیلی درخصوص بیماری کرونا و تاثیر آن بر آینده جهان بر این فرض مبتنی است که ویروس کووید- ۱۹ مرتبا در آینده دچار جهش ژنتیکی شده و حتی تولید واکسن نیز نمی‌تواند منجر به مهار بیماری و برقراری ایمنی کامل شود. بدون شک پیش‌بینی وضعیت نیازمند تحلیل دقیق و همه جانبه توسط متخصصان حوزه‌های مختلف مربوطه است، ولی وقوع این سناریو می‌تواند منجر به تحولات عمیق در دنیا شده و حتی نقطه عطفی در تمدن بشری به شمار رود. زندگی انسان در شرایط جدید تعادل‌های جدیدی را تجربه خواهد کرد که افت احتمالی سطح تولید ناخالص، آشتی با محیط‌زیست، کاهش تجارت و تکیه بیشتر بر تولیدات محلی و ظهور و گسترش تکنولوژیها و راهکارهای نوآورانه ارتباطی مانند واقعیت مجازی از جمله عناصر آن به شمار می‌روند. عدم قطعیت‌های جدی و پیچیدگی بالای این سناریو در کنار شرایط متلاطم اقتصادی و سیاسی کشور تحلیل آینده بازار سرمایه کشور را با دشواری بالایی همراه می‌کند. شاید بتوان تصور کرد که تحت شرایط همزیستی اجباری با کرونا، تحولی شگرف در صنایع مختلف کشور و مزیت‌های نسبی آنها ایجاد شده و حوزه‌هایی مانند ارتباطات و مخابرات، رایانه، فناوری اطلاعات، تولید خدمات و محتوای مجازی، صنایع غذایی، محصولات دارویی و بهداشتی، حمل و نقل و سایر حوزه‌های پرتقاضا در سبک زندگی جدید در کانون توجه قرار گیرند.
در پایان تاکید می‌شود که تحلیل‌های ارائه شده با فرض ثابت بودن شرایط سیاسی و ادامه رویه‌های فعلی در حوزه سیاست پولی و سیاست ارزی است. بروز هرگونه تغییر معنادار در سه عامل یاد شده می‌تواند قواعد حاکم بر اقتصاد کشور و بازار سرمایه را دگرگون ساخته و تاثیری حتی شدیدتر و عمیق‌تر از بیماری کرونا بر روند حرکتی بازار سرمایه داشته باشند.
