تبیین متدولوژی علم اقتصاد
در این یادداشت، حسب رعایت اختصار فقط به چند مضمون از ابعاد مختلف آموزه‌هایی که از محضر استاد ارزشمند و عالی‌قدرم مرحوم مغفور دکتر جمشید پژویان نصیب جامعه ایران، اقتصاد کشور و افرادی همچون بنده و بسیاری از شاگردان ایشان شده است، اشاره می‌کنم.
دکتر پژویان، در عین حال که انسانی بسیار جدی، منظم و پایبند به اصول انسانی، علمی و عقلانیت بودند، شنونده‌ای بسیار صبور، مهربان و دلسوز بودند. آموزه مهم در این خصوص آن است که استاد، با گوش فرادادن به مخاطب، به‌دنبال نیل به علم حقانیت بودند، چراکه مسیر حق و حقوق انسان‌های بسیاری را تا دستیابی ذی‌حقان به نتیجه، حمایت مجدانه و همه‌جانبه می‌کردند و همواره، در این راستا به یکی از ده‌ها خصوصیت برجسته انسانی‌شان که همانا پایمردی، صلابت و مردانگی‌شان بود، به تمام معنی جامه عمل می‌پوشاندند.
دکتر پژویان، همواره در یک نگاه و یک تامل کوتاه و در اغلب اوقات توام با یک لبخند برانگیزاننده، حال و هوای مخاطب را درک می‌کرد. نه تنها در مورد بنده که در مورد بسیاری از دوستان و همکلاسی‌ها حسب بحث‌هایی که معمولا درخصوص همه استادان بوده و هست، این اتفاق‌نظر وجود داشت. بسیار باهوش، منطقی و مسلط بودند. این ویژگی استاد، برای ما این آموزه را داشت که منش منحصربه‌فرد مورد اشاره، می‌تواند در دامنه نزدیکان‌مان و در حیطه سرمایه اجتماعی‌مان، رهاورد اطمینان، انگیزش و اعتماد به نفس را به ارمغان بیاورد. رهاوردی که حسب واقعیات موجود، یکی از نقاط مشترک دوستداران و شاگردان استاد پژویان به‌عنوان اهرم انگیزشی رشد و موفقیت‌شان است.
یکی از واقعیاتی که دکتر پژویان به آن معتقد و علاقه‌مند بود، انتقال دانش و ماحصل آموخته‌های علمی، پژوهشی و اجرایی‌شان در رشته اقتصاد به جامعه با کاهش پیچیدگی‌ها و ساده‌سازی مباحث فنی و انتقال آن به زبان ساده بود. در این راستا، در مشارکت و کمک به برنامه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و همچنین کمک به حوزه‌های سیاست‌گذاری و مجاری اجرایی در اقتصاد ایران، از هیچ‌کوششی فروگذار نکردند و شاهد این مدعا نیز کمک‌های فکری متهورانه و بنیادی استاد به همه دولت‌ها در مقاطع مختلف بود و همواره با جدیت و قاطعانه، بر مواضع علمی و عقلانیت اقتصادی مترتب بر آن، پافشاری کرده و بر مواردی از برنتابیدن برخی راهکارها توسط بعضی از مدیران نیز همواره انتقاد داشتند که از آن جمله است، اشکالی که در قانون مالیات‌های مستقیم تشخیص می‌دادند و همواره بر تنزل قانون جدید نسبت به مفاد نسخه کلاسیک آن، صحه می‌گذاشتند.
خدمات ارزنده دکتر پژویان به نظام آموزشی ایران و ارتقای سیستم آکادمیک کشور بر کسی پوشیده نیست. دکتر پژویان، نه‌تنها به‌عنوان استاد برجسته دانشگاه علامه طباطبایی، بنیان‌گذار علم اقتصاد بخش عمومی در ایران و برای اولین بار در این دانشگاه شناخته شده هستند، بلکه به‌عنوان یک برند معتبر در بسیاری از دانشگاه‌ها و دانشکده‌ها، موجب ارتقای سطح دانشگاه‌هایی بودند که دعوت به آموزش می‌شدند و از آن جمله است واحد علوم و تحقیقات تهران در دانشگاه آزاد اسلامی. البته استاد، برای راه‌اندازی دوره دکترای بسیاری از دانشگاه‌ها و همچنین سایر واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی نیز تلاش‌های زیادی را انجام داده و این مقطع را با استفاده از اعتبار خود، در بسیاری از دانشگاه‌ها تاسیس کردند. پروفسور پژویان، به‌همراه استادان عالی‌قدر دیگری از جمله پروفسور اکبر کمیجانی (خداوند وجود ارزشمندشان و سایه پرمهرشان را حفظ بکند)، آنچنان اعتبار و ارزشی به گروه اقتصاد واحد علوم و تحقیقات تهران بخشیدند که اکنون این واحد، در زمره بهترین دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی کشور محسوب می‌شود و اگر امروز گروه اقتصاد را با کادر علمی استاندارد می‌بینیم و اگر خروجی این دانشگاه در رشته اقتصاد انسان‌های بزرگ و تاثیرگذاری برای کشور ما شده است، به اعتبار برندی است که قبلا به‌خاطر وجود این استادان برجسته، موجب جذب نخبگان ظرفیت‌داری در این دانشگاه شده است. بنابراین، اقتصاد ایران واقعا مدیون زحمات و تلاش‌های علمی دلسوزانه و تاثیرگذار دکتر جمشید پژویان است.
یکی از آموزه‌های علمی ارزشمندی که استاد در مقطع دکتری داشتند، تبیین متدلوژی علم اقتصاد در ابتدای مباحث اقتصاد خرد پیشرفته است که نه تنها در زمان تدریس ایشان منحصربه‌فرد بود و آن زمان فقط از سمت و سوی مقاله معروف پروفسور فریدمن و نیز از دیدگاه‌های ماتین بیلی و اقتصاددانانی در این تراز قابل درک بود، بعد از دکتر پژویان در برنامه درسی هیچ استادی در مباحث اقتصاد خرد پیشرفته نیافتم. اینکه، تبیین یک نظریه اقتصادی باید معطوف به قدرت پیش‌بینی آن باشد، نه اینکه لزوما به صحت و سقم فروض آن و مثال‌هایی که از عالم فیزیک به زیبایی و با استناد به نظرات فریدمن در تقابل با پروفسور ساموئلسون و دیگران داشتند، به زیبایی، ضمن تبیین قدرت تحمل و همزیستی اقتصاددانان بزرگ با دیدگاه‌های مخالف، دیدگاه پیشرو بودن علم اقتصاد اثباتی بر مجموعه دستورالعمل‌های هنجاری در عین تاکید بر مکمل بودن این دو رویکرد علم اقتصاد صحه گذاشته و به زیبایی، ارتباط میان آنها را به ما آموختند. در حوزه روش‌شناسی، من هرچه بررسی کردم، در هیچ‌متن نوشته شده اقتصادی، به این شیوایی و جامعیت، استدلالی نیافتم.
دکتر پژویان، منشأ بسیاری آموزه‌ها، منش‌ها و دستاوردها در مسیر زندگی شاگردان‌شان بودند، که از حوصله این یادداشت کوتاه خارج است. اینجانب، از ایشان آموختم تا به‌گونه‌ای بر مطالب علمی گرایش خودم مسلط باشم که در کلاس درس حتی یک دانشجو احساس اتلاف وقت نکند. آموختم که وجدان کاری داشته باشم. آموختم که به دانشجو و مشکلاتش گوش فرا دهم و برای تک تک آنها، وقت بگذارم. آموختم که یک سیستم سالم ارزیابی را با مشارکت دانشجویان همه کلاس‌هایم ایجاد کنم و برای اثربخشی آن با بهبود مستمر خود نهایت تلاشم را بکنم. آموختم که بدون چشمداشت، در راستای رفع مشکلات اقتصاد مبتلابه کشورم، ولو به قیمت تحمل زحمات و بعضا ناملایمات و بی مهری‌ها، از هیچ‌تلاشی فروگذار نکنم.
باشد که خداوند متعال توفیق عنایت فرماید رهرو راه استوار دکتر جمشید پژویان باشیم.
از درگاه خداوند متعال، برای روح بزرگ دکتر پژویان، مغفرت و رحمت واسعه و علو درجات را خواهانم و برای خانواده محترم‌شان و همکاران و دانشجویان گرامی‌شان، صبر و اجر مسئلت می‌نمایم.
