تب فقر در دوران پاندمی
در همه کشورهای جهان کرونا بار دیگر بازسازی نظام بهداشتی و لزوم حمایت اقتصادی از فقرا و تلاش برای تعدیل بازار را بیش از پیش مطرح ساخته است. بحران کرونا در ایران پیچیده‌تر و البته شدیدتر است. پیش از شروع کرونا با تحریم‌های شدید اقتصادی، عملا امکان فروش نفت ایران بسیار کاهش یافته و کشور وارد رکود تورمی شد. معمولا اقتصاد کشورها یا در وضعیت تورمی است یا در وضعیت رکود. در هنگام رکود، قیمت‌ها ثابت است اما تولیدی صورت نمی‌گیرد و میزان اشتغال کاهش می‌یابد. اما در حالت تورمی، قیمت‌ها افزایش می‌یابد و ارزش پول ملی و قدرت خرید مردم کاهش می‌یابد، اما در کنار آن اشتغال و تولید افزایش می‌یابد. رکود تورمی وضعیت نادری است که در عین حالی که قیمت‌ها افزایش می‌یابد، به‌دلیل نبود تولید، میزان اشتغال کاهش می‌یابد و بسیاری از حرفه‌ها از بین می‌رود. در این وضعیت فقرا، فقیرتر می‌شوند و مشکلات اقتصادی و اجتماعی افزون می‌شود. ایران تا پیش از ورود به دوران کرونا با این معضل روبه‌رو بود و با ظهور کرونا این بار رکود تورمی به وضعیتی جهانی بدل شد. درحالی‌که قیمت‌ها افزایش می‌یافت. به‌دلیل ممنوعیت رفت‌وآمد و خرید و فروش، رکود نه تنها در عرصه یک کشور که در همه جهان به منصه ظهور رسید. در همه کشورها آنچه بسیار اهمیت دارد، لزوم سیاست‌گذاری اجتماعی در دو بعد حمایت‌های اجتماعی از فقرا و مشاغل از دست رفته و نیز توسعه بهداشت عمومی است که ذیلا مختصری به آنها پرداخته می‌شود. با بحران کرونا بیش از پیش معلوم شد که بهداشت نه یک کالای خصوصی که کالای عمومی و متعلق به همه است که باید در سطح قابل قبولی در اختیار همه قرار گیرد. در مقام تعریف، کالای خصوصی، کالایی است که متعلق به یک فرد است و استفاده از آن نیز خصوصی است، مانند کیف یا کفش. اما کالای عمومی در اختیار همگان است و استفاده از آن نیز باید با منافع عامه در تضاد نباشد مانند هوای پاک. اگر فردی دچار کرونا شود، باید جامعه و دولت امکان واکسیناسیون و هزینه‌های درمان او را متقبل شود. زیرا بیماری واگیرداری مانند کرونا به سرعت همه افراد را تحت تاثیر قرار می‌دهد و اگر کسی با فقر دست به گریبان باشد، نمی‌تواند از چرخه آن خارج شود. آنچه بسیار اهمیت دارد، کمک جامعه و دولت به همه مردم با داشتن خدمات بهداشتی است تا بتوانند خود را از مشکلات ناشی از این معضل بیرون آورند. تا زمانی که واکسن کرونا ایجاد نشده بود، آنچه اهمیت داشت، لزوم گرفتن تست‌های همگانی، اعلام آمارهای دقیق کشته‌ها و... بود. امروزه آنچه اهمیت دارد دسترسی آسان همگان به واکسن برای بیرون آمدن هر چه سریع‌تر از این چرخه باطل فشار اقتصادی، اجتماعی و خطر مرگ‌ومیر است. ضرورت دارد که این واکسن هر چه سریع‌تر و به‌صورت رایگان در اختیار همه قرار گیرد تا بتوان از مشکلات ناشی از کرونا بیرون آمد. در کنار این امر آنچه بسیار اهمیت دارد، حمایت‌های اجتماعی و مقابله با فقر و بیکاری ناشی از آن است. بسیاری از حرفه‌ها دچار تعطیلی شده‌اند و بیکاری و فقر بیش از گذشته شده است. فشارهای اقتصادی، روانی و اجتماعی ناشی از کرونا زیان‌های بسیاری را متوجه مردم کرده و درحال‌حاضر که واکسن کرونا ایجاد شده است و امید گشایش‌های اقتصادی به سبب کاستن از تحریم‌ها و برقراری روابط اقتصادی ایران با دیگر کشورها بیش از پیش است، ضرورت دارد که برای مقابله با عوارض دشوار ناشی از این وضعیت تدبیرهای فوری اندیشیده شود. این بحران بین‌المللی به احتمال زیاد منجر به ایجاد تغییرات جدی در سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان بهداشت جهانی و ساختار سازمان‌های جهانی اقتصادی خواهد شد و این وضعیت جدید می‌تواند برای ما نیز فرصتی باشد برای توجه به سیاست‌گذاری اجتماعی هم در عرصه بهداشت و هم در عرصه کاهش فقر و ایجاد اشتغال. سیاستی جامع و البته دوراندیشانه. خدمات بهداشتی اگر رایگان و عادلانه در اختیار همه مردم و به‌ویژه فقرا قرار گیرد، در افزایش سلامت عمومی و مقابله با مشکلاتی مشابه کرونا بسیار موثر خواهد بود و می‌توان در صورت تکرار مشکلات مشابه چون کرونا در دفعات بعد به شیوه موثرتر و کارآمدتری با مشکلات روبه‌رو شد. در کنار این امر، کاهش فقر ناشی از کرونا و تحریم‌های بین‌المللی بسیار اهمیت دارد. ایران در طول سال‌های اخیر با رکود و کاهش جدی رشد اقتصادی روبه‌رو بوده که کاهش سطح کلی و افزایش فقر از نشانه‌های آن است. می‌توان با سیاست‌گذاری اجتماعی و با دگرگونی در برخی از روندها، از این بحران‌ها فرصتی برای بهبود اوضاع و حرکت در جهت مثبت استفاده کرد. دولت اخیرا اعلام کرده است که برای حمایت از کسب‌وکارها و فشارهای اقتصادی، تسهیلاتی را در نظر می‌گیرد، مانند عدم دریافت مالیات مستقیم تا بهمن ماه برای صدور و تمدید پروانه کسب‌وکارهای اقتصادی اشخاص حقیقی، یا پرداخت ۱۰۰هزار تومان از آذرماه تا پایان سال به هر کدام از اعضای خانواده که به سرپرست پرداخت می‌شود. در عین حال مهلت پرداخت بدهی مالیات و عوارض قانون تجمیع عوارض تا پایان سال ۱۳۹۹ تمدید می‌شود. این دست از اقدامات اگرچه تلاش برای کاستن از فشارهای اقتصادی است، اما کافی نیست. شاید یکی از راه‌ها گرفتن مالیات از دهک‌های بالای جمعیتی و کمک به طبقاتی باشد که در دو سال اخیر بیشتر به دامن فقر افتاده‌اند. این امر هم می‌تواند به توزیع عادلانه‌تر درآمد در کشور کمک کند و هم اینکه از فشار فقر در گروه‌های قابل‌توجهی از جمعیت کشور بکاهد. با توجه به اینکه درآمدهای نفتی در کشور بسیار کاهش یافته و امکان کمکی از این مجرا وجود ندارد. به هر حال لازم است برای مقابله با فقر و بیکاری، جلسات و همایش‌هایی در سطح کشور برگزار شود و در یک گفت‌وگوی ملی راهکارهای مناسب در این زمینه بدون فوت وقت اتخاذ شود. در بسیاری از کشورهای جهان، با در نظر گرفتن طرح آزمایش جدی، قرنطینه همگانی و نیز تهیه بسته‌های حمایتی برای خانواده‌های محروم در مقابله با این مشکل، سیاست‌های اجتماعی مشخصی در نظر گرفته شده است.
