آزادی پس از ممنوعیت
در این کاربردها از مزایای الگوریتم‌ها مانند قابلیت اقدامات سریع‌تر و واکنش‌های به‌موقع، مدیریت تعداد بیشتری از سبدهای سرمایه‌گذاری و کاهش هزینه به ازای هر سبد، کاهش هزینه بازارگردانی و ایفای تعهدات بازارگردان به‌طور کامل و بدون وابستگی به کاربر و موارد متعدد دیگری بهره گرفته شد و الگوریتم‌ها جای خود را در بازار سرمایه کشور باز کردند. البته باید در نظر داشت الگوریتم نیز مانند هر ابزار دیگری در کنار مزایای متعددی که به‌همراه دارد، معایبی را نیز در بر می‌گیرد که می‌تواند برای بازار سرمایه مخاطراتی ایجاد کند. همچنین از آنجا که این ابزار می‌تواند بسیار دقیق و قدرتمند عمل کند، در نتیجه مخاطرات ایجاد شده نیز به مراتب می‌تواند از عملگرهای انسانی جدی‌تر باشد.
در این میان باید عنوان کرد که نهاد ناظر فعال در سازمان بورس در بهمن ماه 1398 دستورالعملی را تحت عنوان «دستورالعمل معاملات الگوریتمی» مصوب و ابلاغ و چارچوب‌های معاملات الگوریتمی را مشخص کرد.
به‌دنبال رشد بسیار سریع بازار سرمایه در سال 1398 و 6 ماهه نخست سال 1399، استفاده از الگوریتم‌ها نیز به سرعت رشد کرده و تعداد زیادی از معامله‌گران چه به‌صورت رسمی و چه به‌صورت غیررسمی از این رویکرد جدید در بازار سرمایه بهره گرفتند. این درحالی است که در مهرماه سال 1399 و با بروز ریزش‌های بازار سهام و افت شاخص، برخی شواهد حاکی از این بود که معاملات الگوریتمی در افزایش این روند منفی در بازار نقش دارند و براساس قواعد ذکر شده در این برنامه‌ها، با ایجاد روند منفی در بازار، الگوریتم‌ها تصمیم به فروش بیشتر گرفته و این روند را تشدید می‌کنند. حتی در برخی موارد مشاهده شد که الگوریتم‌ها بدون قصد انجام معامله، صرفا اقدام به سنگین کردن صف‌های فروش می‌کنند.
با این فرض و برای جلوگیری از تشدید روند منفی در بازار و پیاده‌سازی راهکارهای کنترلی مناسب، با تصمیم مدیریت نظارت بر بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس و اوراق بهادار معاملات الگوریتمی ممنوع اعلام شد.
در این راستا موضوع ممنوعیت معاملات الگوریتمی مشکلاتی را برای شرکت‌هایی که از الگوریتم‌ها برای انجام معاملات خود استفاده می‌کردند، به‌دنبال داشت و کسب‌وکار این شرکت‌ها را دچار مخاطره جدی کرد.
البته باید درنظر داشت که با ایجاد این محدودیت صرفا شرکت‌هایی که دارای مجوز معاملات الگوریتمی بودند و از درگاه‌های رسمی برای این کار استفاده می‌کردند، دچار محدودیت شدند و بخشی از الگوریتم‌ها که از ابتدا به‌صورت غیررسمی عمل کرده بودند، همچنان قادر بودند به‌کار خود ادامه دهند. الگوریتم‌ها اغلب نمی‌توانند روال‌های مثبت یا منفی را در بازار ایجاد کنند، بلکه عموما براساس شرایط مثبت یا منفی ایجاد شده در بازار تصمیم‌گیری می‌کنند و می‌تواند روند ایجاد شده را تشدید کند. اما روند مزبور و توقف معاملات الگوریتمی چندان طولانی نشد و با توجه به وضعیت جدید بازار و در اواخر فروردین ماه سال‌جاری، نهاد ناظر با قراردادن برخی شرایط معاملات الگوریتمی را مجاز کرد. در شرایط ابلاغ شده جدید سعی بر آن شده است تا حد امکان الگوریتم‌ها کنترل شوند، تا در موارد بروز مخاطرات، ناظر بازار بتواند در سریع‌ترین زمان ممکن عملکرد این الگوریتم‌ها را متوقف کرده یا به‌صورت دوره‌ای بتواند ساختار این الگوریتم‌ها را بررسی و در صورت مشاهده تنظیمات نادرست در این الگوریتم‌ها، تذکرات لازم را به بهره‌برداران آن اعلام کند.
باید تاکید داشت که یکی از مزایای استفاده صحیح از الگوریتم‌ها افزایش نقدشوندگی و کاهش هیجانات انسانی است؛ زیرا این الگوریتم‌ها فارغ از هیجانات انسانی و براساس شرایط بازار و اطلاعات معاملات تصمیم‌گیری می‌کنند. در وضعیت فعلی بازار سرمایه کشور که موضوع نقدشوندگی به‌طور جدی دچار مخاطره شده و هیجانات انسانی سبب شده است با وجود اطلاعات مالی بسیار مناسب، روند منفی در بازار همچنان ادامه داشته باشد، شاید به‌کارگیری صحیح الگوریتم‌ها بتواند این مشکلات را مرتفع کرده و بازار سرمایه مجددا به روزهای رونق خود بازگردد.
