غیبت مشاوران خبره
آخرین آمار منتشرشده از بازار سرمایه، حاکی از این است که عملکرد انواع روش‌های تامین مالی، عمدتا مربوط به افزایش سرمایه، عرضه اولیه سهام، انتشار اوراق بدهی و انتشار اوراق اختیار تبعی است. در میان انواع مکانیزم‌های افزایش سرمایه، به نظر میرسد با تصویب معافیت‌‌‌های مالیاتی روش تجدید ارزیابی دارایی‌ها تا پایان سال با استقبال گسترده‌ای روبه‌رو شود. همچنین روش‌های افزایش سرمایه از محل مطالبات و آورده نقدی، اندوخته‌ها و سود انباشته و صرف سهام نیز از جایگاه مناسبی برخوردار است. در این میان، آمارها حاکی از این است که استفاده از روش افزایش سرمایه از طریق صرف سهام، هنوز جایگاه واقعی خود را پیدا نکرده است. فراگیری استفاده از این روش، نیازمند فرهنگ‌سازی و آموزش آن میان شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس، به‌عنوان یکی از روش‌های تامین مالی و شرکت‌های تامین سرمایه و مشاوران سرمایه‌گذاری، به‌عنوان مشاوران شرکت‌ها در اجرای آن است. در این راستا باید توضیح داد که با افزایش سرمایه از طریق صرف سهام، سهام جدید به قیمتی نزدیک قیمت بازار، به فروش میرسد. شرکت‌ها می‌توانند، صرف حاصل را به‌صورت سهام جایزه به سهامداران فعلی تخصیص دهند. همچنین این موضوع شرکت‌ها را قادر می‌‌‌سازد تا با افزایش سرمایه کمتری، مبلغ موردنیاز خود را تامین کنند. سرعت بیشتر جذب منابع، نیاز به درصد پایین‌‌‌تر افزایش سرمایه، کاهش هزینه تعهد پذیره‌‌‌نویسی، امکان جذب سرمایه‌گذاران جدید، افزایش درصد سهام شناور و جلوگیری از نوسانات شدید قیمت سهام، از جمله مزایای این روش از افزایش سرمایه خواهد بود. بر این اساس، در صورت برطرف‌‌‌‌‌‌کردن دغدغه‌‌‌های فنی و مقرراتی این روش و برشمردن مزایای آن برای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس، شاهد فراگیری آن در بازار سرمایه خواهیم بود. البته نگرانی‌ها و دغدغه‌‌‌هایی نیز از جانب سهامداران عمده، مانند از دست دادن کنترل خود بر شرکت و برخی نگرانی‌های دیگر باقی است که نیازمند ارزیابی و ارائه راهکار است.
به‌منظور تسهیل این فرآیند، علاوه بر توجه به فرآیند افزایش سرمایه در بازار، می‌توان به خدمات تخصصی مشاوران عرضه نیز توجه کرد. شواهد موجود در بازارهای جهانی، حاکی از این است که برای برخی از شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس که از شاخص‌‌‌های عملکردی و شفاف‌‌‌سازی و رتبه مناسب برخوردارند، فرآیند متفاوتی در افزایش سرمایه در نظر گرفته میشود تا بتوانند از مزایای این شیوه تامین مالی سرمایه‌‌‌ای، به نحو مناسب‌‌‌تری استفاده کنند. همچنین درصد ناشران متقاضی و استفاده‌‌‌کننده از خدمات مشاوران عرضه، گویای این واقعیت است که بخش عمده‌‌‌ای از این شرکت‌ها به دلیل ناآشنایی با این خدمت یا به‌منظور صرفه‌‌‌جویی در هزینه‌‌‌ها، به جای استفاده از خدمات مشاوران عرضه، خود راسا اقدام به اجرایی‌‌‌سازی فرآیند انتشار اوراق بهادار می‌کنند. درباره علل عدم‌استقبال مناسب از خدمات مشاوران عرضه، می‌توان به موارد مختلفی به شرح زیر اشاره کرد:
در حال حاضر، در رویه جاری رسیدگی به درخواست‌‌‌های انتشار اوراق بهادار در سازمان بورس و اوراق بهادار، تمایزی بین درخواست‌‌‌های ارائه‌شده از سوی مشاوران عرضه با سایر درخواست‌‌‌ها از لحاظ کمیت و کیفیت رسیدگی‌‌‌ها وجود ندارد؛ در نتیجه، مزایای استفاده از خدمات مشاوران عرضه برای ناشران ملموس نخواهد بود.
در دستورالعمل قید شده است که مشاور عرضه باید تمام اسناد، مدارک و اطلاعاتی را که در اجرای وظایف خود، از ناشر طرف قرارداد دریافت می‌کند، به عنوان اطلاعات نهانی تلقی کند و به استثنای سازمان و سایر مراجع به موجب قانون، بدون رضایت کتبی ناشر در اختیار اشخاص ثالث دیگر قرار ندهد؛ اما همواره این نگرانی در بین ناشران وجود دارد که اطلاعات محرمانه تجاری، پروژه‌‌‌های در جریان، وضعیت مالی و... در حین ارائه اطلاعات لازم به مشاوران عرضه، افشا شود.
با توجه به تنوع صنایع حاضر در بازار سرمایه، سرانه پایین تعداد درخواست‌‌‌های انتشار اوراق بهادار به ازای مجوزهای صادره، ارائه خدمات مشاور عرضه و در نتیجه، صرفه اقتصادی نداشتن تجهیز گروه‌‌‌های کارشناسی تخصصی برای صنایع مختلف توسط مشاوران عرضه، به طور طبیعی، زمان قابل‌توجهی برای آشنایی کارشناسان مشاور عرضه با الزامات صنعت موضوع فعالیت ناشر، خصوصا صنایع دارای پیچیدگی از جمله بانک و بیمه، صرف میشود.
الزامات در نظر گرفته‌شده برای صدور مجوز فعالیت به‌عنوان مشاور عرضه، طبق دستورالعمل فوق، شامل تامین حداقل سرمایه، فضای اداری و تجهیزات کافی و یک نفر دارنده گواهینامه تحلیلگری بازار اوراق بهادار است. به دلیل پیچیدگی‌‌‌های حاکم بر مدل‌‌‌ها و مقررات انتشار انواع اوراق بهادار، به صرف داشتن گواهینامه تحلیلگری (یا حتی کارشناسی عرضه و پذیرش) نمی‌توان انتظار داشت که اشخاص فعال در این حوزه، از تخصص کافی برای ارائه خدمات مشاوره عرضه برخوردار باشند و وجود تجربه کافی از اهمیت بسزایی برخوردار است.
تعداد اشخاص حقوقی دارای مجوز ارائه خدمات مشاور عرضه، نبود اطلاعات منسجم و در دسترس در خصوص عملکرد هر یک از اشخاص حقوقی دارای مجوز در حوزه ارائه خدمات مشاوره عرضه، در کنار صرفه اقتصادی نداشتن بررسی عملکرد مشاوران و انتخاب بهینه برای ناشران، به سردرگمی ناشران در انتخاب مشاوران عرضه و امکان گزینش نامناسب، منجر شده است. در حال حاضر، هیچ‌گونه گزارش مدونی حاکی از رتبه هر یک از مشاوران عرضه و ارزیابی مقایسه‌‌‌ای این اشخاص به‌منظور تسهیل تصمیم‌گیری برای ناشران وجود ندارد. پیشنهاد میشود برای افزایش اثربخشی و کارآیی خدمات این حوزه، اقدامات زیر انجام شود:
درصد نسبتا پایین فعالیت اشخاص حقوقی دارای مجوز ارائه خدمات مشاوره عرضه و پیچیدگی موجود در فرآیند انتشار اوراق بهادار، نشان‌دهنده لزوم اتخاذ تدابیر اصلاحی سازمان بورس در فرآیند اعطای مجوز به متقاضیان جدید است. به نظر میرسد، اتخاذ برخی پیش‌‌‌شرط‌‌‌ها به منظور تطبیق الزامات صدور مجوز این خدمات با نیازهای ناشران، مفید باشد.
تعریف شاخص‌‌‌های ارزیابی عملکرد برای مشاوران عرضه، ارزیابی سالانه بر اساس این شاخص‌‌‌ها و تدوین گزارش‌‌‌های عملکرد سالانه مشاوران عرضه نیز از جمله اقدامات دیگری است که می‌تواند موجب تمیز بین مشاوران فعال از مشاوران بدون فعالیت شود و ناشران را نیز در انتخاب بهینه یاری کند. همچنین رتبه‌‌‌بندی سالانه مشاوران عرضه بر اساس شاخص‌‌‌های عملکردی آنها نقش بسزایی در ارتقای کیفیت خدمات و کمک به ناشران در انتخاب از بین مشاوران عرضه خواهد داشت. ضروری است، تمدید مجوزهای صادره با توجه به کمیت و کیفیت فعالیت مشاوران عرضه در این حوزه (به عنوان یکی از الزامات تمدید مجوز) صورت پذیرد و نسبت به لغو مجوز مشاوران عرضه فاقد فعالیت در این حوزه، اقدام شود.
به نظر میرسد، ضروری است سازمان بورس و اوراق بهادار، در راستای حرکت تدریجی نظام تامین مالی کشور به سمت بازارمحوری، اصلاحاتی را در قوانین و مقررات و رویه‌‌‌های نظارتی مربوط به فعالیت مشاوره عرضه در راستای تسهیل و توسعه فرآیند افزایش سرمایه داشته باشد تا شاهد تسریع فرآیند و تخصصی‌‌‌تر شدن ارائه خدمات مذکور در بازار سرمایه باشیم.
