راهی برای جذب سرمایه

امیررضا صادقی/ کارشناس بازارسرمایه «کرادفاندینگ» (Crowd Funding) یکی از روش‌های نوین جذب سرمایه برای کسب‌وکارهاست که چه در ایران و چه در سایر کشورهای دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش به‌خوبی می‌‌‌تواند با جمع‌‌‌آوری منابع مالی از عموم افراد، شرکت‌های نوپا یا در حال توسعه را در رسیدن به اهداف خود کمک کند و به همین خاطر استقبال از آن رو به افزایش است. البته «کرادفاندینگ» تنها یک شیوه ثابت نیست و اگر در جزئیات آن بیشتر دقت کنیم، به انواع مختلف تامین مالی جمعی می‌‌‌رسیم. در ادامه، نگاهی اجمالی به انواع مدل‌‌‌های تامین مالی جمعی خواهیم داشت.

دسته‌‌‌بندی انواع تامین مالی جمعی

در دسته‌‌‌بندی انواع مدل‌‌‌های تامین مالی جمعی باید ابتدا هدف از سرمایه‌گذاری تامین‌‌‌کننده منابع را در نظر گرفت. اگرچه در مواردی انگیزه‌‌‌هایی جز کسب سود در سرمایه‌گذاری تاثیرگذار بوده و اولویت دارند، اما از طرفی نمی‌‌‌توان کتمان کرد که بخش عمده‌‌‌ای از سرمایه‌گذاری با هدف کسب سود مناسب و حفظ ارزش سرمایه صورت می‌گیرد. برای اینکه بتوانیم نگاه ریزبینانه‌‌‌تری به موضوع داشته باشیم، انواع تامین مالی جمعی را به شکل زیر دسته‌‌‌بندی می‌‌‌کنیم:

- تامین مالی بر پایه اهدا: همان‌طور که اشاره شد، شکلی از تامین مالی وجود دارد که انگیزه اصلی سرمایه‌گذار یا بهتر است بگوییم اهداکننده، کسب سود نیست، بلکه به‌منظور انجام کار خیر صورت گرفته است. اهداکنندگان، انتظاری از کسب سود یا بازگشت سرمایه ندارند و تنها هدفشان، کمک‌‌‌کردن است. کمپین‌‌‌های خیریه در دنیای امروز از رایج‌‌‌ترین شیوه‌‌‌های تامین مالی جمعی هستند که در بسیاری از موضوعات، می‌‌‌توانند موثر واقع شوند.

- تامین مالی بر پایه پاداش: «سرمایه‌گذاری در ازای پاداش» شاید ساده‌‌‌ترین توضیح درباره این نوع تامین مالی جمعی باشد. فرض کنید، یک گروه موسیقی قصد اجرای کنسرت را دارد، اما سرمایه لازم برای آن را ندارد. در این حالت، گروه موسیقی یک‌کمپین تامین مالی بر پایه پاداش برگزار می‌کند و از هوادارانش می‌‌‌خواهد که در این کمپین شرکت کنند تا کنسرت برگزار شود. در ازای این کمک هم پاداش‌‌‌هایی مانند بلیت ارزان‌‌‌تر، نسخه امضاشده آلبوم خود و به طور کلی، پاداشی که برای سرمایه‌گذار ارزشمند است، اهدا می‌کند.

روش تامین مالی بر پایه پاداش، در قالب‌‌‌های مختلفی استفاده می‌شود. مثلا یک تیم تحقیقاتی روی نوع خاصی از دارو یا ادوات پزشکی کار می‌کند و نیازمند جذب سرمایه عمومی است. در مقابل نیز در ازای دریافت این منابع، خدمات خود را به آن دسته از سرمایه‌گذاران ارزان‌‌‌تر ارائه می‌دهد. حتی برای ساخت آثار هنری نظیر فیلم سینمایی نیز از این روش برای جذب سرمایه و تولید استفاده می‌شود و در مقابل، پاداش‌‌‌هایی نظیر بلیت اکران خصوصی یا تشکر و قدردانی در پایان فیلم ارائه می‌شود. لازم به ذکر است که در این نوع تامین مالی، باز هم هدف اصلی سرمایه‌گذار، کسب سود نیست، بلکه بیشتر کمک‌‌‌کردن است.

- تامین مالی بر پایه سهام: این روش یکی از مهم‌ترین و رایج‌‌‌ترین شکل‌‌‌های تامین مالی جمعی به شمار می‌‌‌آید. در این روش، سرمایه‌گذاران در ازای سرمایه‌گذاری در شرکت مدنظر، سهام آن را دریافت می‌کنند و به این ترتیب، در سود و زیان شرکت شریک می‌‌‌شوند. نکته‌‌‌ای که درباره این نوع سرمایه‌گذاری وجود دارد، شناسایی دقیق پروژه و پیش‌بینی ارزش سهام آن است که متناسب با انتظارات سرمایه‌گذار است یا خیر. تامین مالی بر پایه سهام برای آن دسته از سرمایه‌گذارانی که به سود مالی در درازمدت می‌‌‌اندیشند، مناسب است.

- تامین مالی بر پایه مشارکت در درآمد: مشارکت در درآمد تا حد زیادی شبیه شیوه سهام است؛ با این تفاوت که سهام، انتقال پیدا نمی‌‌‌کند و مطابق با قرارداد منعقدشده، سرمایه‌گذار در یک‌پروژه مشخص با سرمایه‌‌‌پذیر شریک می‌شود. سرمایه در این نوع تامین مالی، سرمایه در گردش برای پروژه‌‌‌ای با مدت زمان معمولا کوتاه‌مدت یا میان‌مدت است و مانند روش سهام به‌طور کامل و در درازمدت، شراکت در سود و زیان صورت نمی‌گیرد.

- تامین مالی بر پایه بدهی: مفهوم «بدهی» در اقتصاد مدرن و کلان با آن چیزی که در روزمره به کار می‌‌‌بریم، کمی متفاوت است. در مدل تامین مالی بر پایه بدهی که «وام‌‌‌دهیP۲P» نیز نام دارد، سرمایه‌گذاران مبالغ کمی را در اختیار یک‌واسط (مثلا بانک) قرار می‌دهند و آن واسط از طریق سرمایه جمع‌‌‌شده به سرمایه‌‌‌پذیر وام می‌دهد. نکته مهمی که درباره این شکل از تامین مالی وجود دارد، این است که سرمایه‌‌‌پذیر چه سود کند و چه زیان، موظف است طبق زمان‌بندی مشخص، مبالغ وام را با سود تعیین‌‌‌شده بازگرداند و سرمایه‌گذاران در زیان پروژه مشارکت نمی‌‌‌کنند. از این رو استفاده از روش تامین مالی بر پایه بدهی در ایران، با اما و اگرهای زیادی روبه‌روست و چالش‌‌‌های حل‌‌‌نشده زیادی دارد.

- تامین مالی بر پایه مشارکت در دعاوی حقوقی: این روش تامین مالی، یکی از عجیب‌‌‌ترین و جالب‌‌‌ترین انواع تامین مالی جمعی به شمار می‌‌‌آید و مختص نظام‌‌‌های حقوقی پیچیده‌‌‌ای مانند آمریکا و بریتانیاست. در این روش، یک پرونده حقوقی برای پیروزی در دادگاه نیازمند منابع مالی است. کمپین تامین مالی جمعی تشکیل می‌شود، سرمایه‌گذاران در این کمپین سرمایه‌گذاری می‌کنند و در صورت پیروزی، در غرامت حاصل از پرونده شریک می‌‌‌شوند. کاربرد این شکل از تامین مالی جمعی در کشمکش‌‌‌های سیاسی بسیار دیده‌‌‌ می‌شود و احزاب دوگانه در آمریکا و بریتانیا از این روش استفاده می‌کنند.

-  تامین مالی بر پایه ژتون یا توکن: با گسترش روزافزون ارزهای دیجیتال، شکلی از تامین مالی جمعی در این حوزه به وجود آمده که بر پایه ژتون یا توکن است. فرض کنید، یک مجموعه قصد ایجاد رمزارز جدیدی را دارد و برای انجام آن نیازمند سرمایه است. این مجموعه با برپایی رویدادی مخصوص فعالان رمزارز، این ارز را به آنها ارائه می‌دهد که به‌اصطلاح Initial Coin Offering گفته می‌شود. به این ترتیب، سرمایه لازم برای ایجاد و گسترش رمزارز جمع می‌شود و خود رمزارز هم رشد می‌کند. سرمایه‌گذاران اولیه هم قاعدتا از این رشد ابتدایی رمزارز سود می‌کنند.

«کرادفاندینگ» به‌خوبی می‌‌‌تواند به یک مجموعه و کسب‌وکار نوپا در پیشبرد اهدافشان کمک کند. امروزه با وجود سکوهای تامین مالی جمعی، فرآیند جذب سرمایه آسان‌‌‌تر شده و کمپین‌‌‌های موفق زیادی در ایران برای جمع‌‌‌آوری سرمایه ایجاد شده است.