جراحی غیرکارشناسانه

لطفعلی بخشی/ اقتصاددان یکی از معضلات رو به رشد کشور که کمتر به آن توجه شده، دولت بزرگ و دستگاه‌های موازی متعدد و بی‌ارتباط با دولت در بودجه کشور است که به دلیل قدرت و ارتباطات گسترده آنها، هیچ مدیری به این حیطه نزدیک نشده است. چنین دولتی، سال به سال نیازمند منابع مالی بیشتر است و یکی از دلایل اصلی کسری بودجه‌‌‌های هنگفت و فزاینده کشور، تامین نیازهای آن است که از امکانات اقتصاد ایران فراتر است.

این امیدواری وجود داشت که با وجود حمایت‌‌‌های همه‌جانبه از رئیسی و فشارهای کسری بودجه هنگفت، وی اصلاح ساختار دولت و بودجه را در اولویت قرار دهد تا با کسب اعتماد عمومی بتواند گام‌های بعدی را بردارد. اما به‌نظر می‌رسد، وی آن را عملی نیافت و به سراغ راه‌حل‌‌‌های دشوارتر یعنی جراحی اقتصادی، برای تامین کسری بودجه رفت و شد آنچه شد. اصلاح باید از دستگاه عظیم و حجیم دولت و بودجه آن آغاز شود تا مردم جدیت دولت را باور کنند. اگر دولت، اصلاح و جراحی را از خود شروع می‌کرد، قطعا همراهی بیشتر مردم را در این مسیر با خود داشت. تناقض رفتارهای رئیسی با وعده‌های انتخابات ریاست‌جمهوری، روند فزاینده تورم و مشکلات معیشتی، اوضاع بغرنجی را پیش آورده است که گریز از این دامگه را بسیار دشوار می‌نماید. در مورد برجام و الحاق به FATF  نیز به نظر می‌رسید، با اقدامات انجام‌شده در دولت قبلی و تغییر رئیس‌جمهور آمریکا و همچنین نیاز شدید کشور به چنین رویکردی، کاملا قابل دسترس بود.

چشم‌‌‌انداز نامطلوب زیست‌محیطی، کمبود آب و برق و رکوردشکنی تورم ماهانه که متاسفانه انتظار تداوم آن می‌رود، هر روز فشار بیشتری به طبقات فرودست و متوسط وارد می‌‌‌سازد که تحمل آن را دشوارتر می‌کند. ناکامی در امضای برجام و رفع تحریم‌ها و هماهنگی بیشتر اعراب با دشمنان ایران، چشم‌انداز روابط بین‌المللی و تحریم‌ها را تیره‌‌‌تر می‌سازد. دشواری‌های اصلاح ساختار دولت و بودجه و مقابله با ذی‌نفعان آن، کمتر از جراحی اقتصادی نخواهد بود؛ اما به‌نظر می‌رسد برای برون‌رفت از مشکلات فعلی، چنین اقدامی می‌تواند علاوه بر جلب اعتماد عمومی، گام اصلی در کاهش هزینه‌‌‌های دولت و فشارهای کسری بودجه باشد. بدون برداشتن چنین گامی، گسترش جراحی‌ها و هدایت همه فشارها به سوی جیب‌‌‌های خالی مردم، پشتوانه لازم را ندارد و نتیجه نامطلوبی برای اتاق عمل، بیمار و پزشک خواهد داشت. در آستانه شروع دومین سال ریاست‌جمهوری رئیسی، چشم‌انداز روشنی پیش چشم نیست؛ به‌خصوص آنکه رئیسی از هم‌اکنون، وعده افزایش بیشتر قیمت‌ها را در سال جدید داده است که قطعا با چنین بودجه فربهی، چاره‌‌‌ای غیر از آن نیست. به‌نظر می‌رسد، تغییر نگرش اساسی در سیاست‌های داخلی و بین‌المللی اجتناب‌ناپذیر می‌‌‌نماید و زمان تصمیمات بسیار سخت فرامی‌رسد.