از آخرین مرحله فشار حداکثری خارج می‌شویم
بازگشت یک‌سوم تعهدات ارزی
عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی که حدود دو هفته اخیر یادداشتی با محوریت بازار ارز ارائه نکرده بود، در تازه‌ترین یادداشت اینستاگرامی خود عوامل خارجی و داخلی فشار ارز را تشریح کرد. به گفته همتی بانک مرکزی به وضع‌کنندگان تحریم اجازه نداده که به هدف اصلی خود در دو سال اخیر مبنی بر فروپاشی اقتصاد کشور برسند.
پیش‌تر آخرین‌باری که رئیس‌کل بانک‌مرکزی با محوریت نرخ ارز در صفحه اینستاگرامی خود مطلب به اشتراک گذاشته بود به ۱۷ روز پیش باز می‌گردد. او در این پست اشاره کرده بود که ثبات بازار برای بانک مرکزی اولویت دارد و در این راستا به عرضه سنگین ارز اقدام کرده و اجازه نوسان‌گیری در این حوزه را به سوداگران نخواهد داد.
همچنین بانک مرکزی ضمن افزایش عرضه ارز در بازار ثانویه (نیما)، در راستای تسهیل و تسریع تامین ارز وارد‌کنندگان در این بازار به پتروشیمی‌ها، فولادی‌ها و معدنی‌ها اعلام کرده که آنها نیز می‌توانند ارز حاصل از صادرات خود را علاوه‌بر صرافی‌های بانکی، مستقیما به صرافی‌های مجاز جهت واردات کالاهای دارای تخصیص ارز بفروشند. به گفته او، نرخ‌های ارز در بازار، نرخ‌های اقتصادی نیستند و این نرخ‌ها دوام نخواهند داشت و از مردم خواسته بود دارایی‌های خود را در معرض ریسک بازار ارز قرار ندهند. اما از آن تاریخ به بعد کاهش نرخ ارز روند مد نظر سیاست‌گذار پولی را طی نکرد و به روند پرنوسان خود ادامه داد. برخی معتقد بودند که شرایط برای تسهیل نرخ در بازار نیما فراهم نشده بود، اما یادداشت جدید بانک مرکزی نشان می‌دهد که شکاف میان نرخ نیما و بازار آزاد در روزهای اخیر افزایش یافته است.
فشار خارجی نرخ ارز
همتی در پست اخیر در رابطه با فشار خارجی موجود بر نرخ ارز بیان کرد که در اوج فشار حداکثری و بعد از دو سال مقاومت، بانک مرکزی در خط مقدم جنگ اقتصادی و در مقابل شدیدترین و بی‌سابقه‌ترین تحریم‌های پولی و بانکی و به‌رغم محدودیت دسترسی به درآمدهای ارزی کشور با تمرکز بر تامین کالاهای اساسی، دارو و مواد اولیه مورد نیاز واحدهای تولیدی، نیازهای اساسی و ضروری کشور را با تمام سختی‌ها به خوبی و به مقدار کافی تامین کرده و به تحریم‌کنندگان کشور اجازه دسترسی به اهداف خودشان را نداده است. بنابراین او عامل نخست بر نرخ ارز را فشار خارجی معرفی کرد.
عامل داخلی نوسان دلار
همتی در بخشی از یادداشت خود به این موضوع اشاره کرده که علاوه‌بر عوامل فشار خارجی تاثیرگذار بر نرخ ارز، عوامل داخلی نیز در روندهای اخیر ارز موثر بوده است. او از این عوامل داخلی با عنوان هجمه‌های سازمان‌یافته و بعضا با هدف‌های خاص علیه بانک مرکزی سخن گفت. او صلاح دید که در شرایط کنونی، در این مورد با جزئیات اظهار نظر نکرده، تا شاید در وقت مناسب دیگری در این مورد صحبت کند. در هفته‌های اخیر، با افزایش نرخ ارز انتقاداتی به عملکرد بانک مرکزی مطرح شده بود، اما صحبت‌های همتی نشان می‌دهد تعبیر رئیس کل از این انتقادات، فشار بر سیاست‌گذار پولی است.
موج‌سواری با مکانیزم ماشه
همتی در بخشی از یادداشت اینستاگرامی خود گفت: این روزها بعد از طرح مکانیزم ماشه، اخباری در مورد قطع کامل ارتباط نظام مالی ایران مطرح می‌شود. فارغ از قابلیت عملیاتی داشتن این موضوع و میزان تاثیر عملی آن، متاسفانه تاثیر روانی مکانیزم ماشه در بازار ارز سایه افکنده است. در حالی که در مقابل آن، خبرهای مثبتی از منابع مسدودی وجود دارد. سخنان همتی نشان می‌دهد بخشی از تحولات نرخ ارز در روزهای اخیر به تاثیر روانی مکانیزم ماشه فارغ از عملیاتی شدن یا نشدن آن بستگی دارد. به بیان دیگر، او نقطه سرآغاز نوسانات را مکانیزم ماشه و عملیات روانی پس از آن دانست.
آمار ارز و نرخ نیمایی
اما مهم‌ترین بخش از صحبت‌های رئیس کل بانک مرکزی درخصوص بازگشت ارز حاصل از صادرات است. گفته‌های همتی نشان می‌دهد روند عرضه و معاملات حواله‌های ارزی در بازار دوم، در بستر سامانه نیما، به‌خصوص سه ماه اخیر، بهتر از قبل شده است. او در این مطلب بیان کرد: «صادر‌کنندگان بالغ بر ۸ میلیارد دلار از تعهدات ارزی ۲۷ میلیارد دلاری انجام نشده خود را که به پروانه‌های صادراتی سال‌های ۹۷ تا ۹۸ مربوط است به‌تدریج به چرخه اقتصاد کشور آورده و با این کار مانده تعهدات ارزی به رقمی معادل ۱۹ میلیارد دلار کاهش یافته است.» نکته دوم این است که بر اساس گفته‌های این مقام مسوول، فاصله میان ارز نیمایی و بازار آزاد نیز بالاست.
همتی تاکید کرد: «میانگین وزنی نرخ ارز در سامانه نیما نیز، با روند کاهشی به محدوده ۲۳ هزار تومان به ازای هر دلار رسیده است که البته تاثیر خود را به‌تدریج در نرخ‌های بازار نشان خواهد داد.» گفته‌های همتی در پست اخیر خود از بازگشت ۳۰ درصدی روند تعهدات ارزی حکایت دارد و روند بازگشت باقی این تعهدها در جریان است. از آنجا که بیش از ۹۰ درصد معاملات ارزی کشور از نظر حجمی در سامانه نیما رخ می‌دهد با بازگشت این میزان از تعهدات ارزی، هم به لحاظ بهبود شرایط عرضه ارز و هم به لحاظ شرایط روانی، بازار ارز از هفته آینده می‌تواند روند کاهشی به خود بگیرد. البته در حال حاضر، نشانه فشار افزایشی قیمت در بازار اسکناس همچنان مشاهده می‌شود و احتمال افزایش شکاف بازار ارز نیمایی و آزاد نیز وجود دارد.
عبور از فشار حداکثری؟
همتی در پست اخیر خود بیان کرده که با وجود سختی‌ها و دشواری‌ها، کنترل نرخ ارز دغدغه مهم بانک مرکزی است. او به مردم اطمینان خاطر داد که بانک مرکزی بدون توجه به حواشی، به تلاش خود برای ثبات‌سازی بیشتر در بازارها و «عبور مطمئن از آخرین مراحل فشار حداکثری» ادامه خواهد داد. بررسی صحبت‌های همتی مبنی بر عبور از آخرین مرحله فشار حداکثری می‌تواند شامل برخی نکات باشد و احتمالاتی در این خصوص وجود دارد. نخست اینکه گشایشی که او در آینده از آن خبر داده است می‌تواند گشایش سیاسی مرتبط با نتایج انتخابات آمریکا باشد. برخی این موضوع را عنوان می‌کنند که بازگشت آمریکا به برجام می‌تواند یک شوک روانی مثبت برای بازار باشد و در نتیجه زمینه‌ساز رفع تدریجی تحریم‌ها خواهد شد.
احتمال دوم این است که شاهد گشایشی در تجارت خارجی و فروش محصولات نفت و پتروشیمی باشیم که هم وضعیت کسری بودجه و هم نرخ ارز را بهبود خواهد داد. آخرین آمارها نشان می‌دهد در ماه‌های اخیر، میزان صادرات نفت ایران افزایش یافته است و بازگشت منابع ارزی حاصل از آن می‌تواند شرایط بازار را تغییر دهد. آخرین احتمال ممکن در این مورد می‌تواند بازگشایی منابع مسدود شده ارزی باشد. رئیس کل بانک مرکزی نیز نسبت به رفع محدودیت و بازگشت برخی از این منابع، موضوعاتی را مطرح کرده بود، اما به نظر می‌رسد این گزینه در شرایط کنونی کمرنگ‌تر از قبل باشد. اما اگر وضعیت سیاسی تغییر کند، اولین گزینه محتمل رفع انسداد منابع خارج از کشور است.
