استراتژی توسعه بورس کالای ایران در ۱۴۰۰
در بورس کالای ایران امیدواری‌های زیادی به سال آینده وجود دارد. مهم‌ترین چالش بورس کالا طی سه سال گذشته، مداخله‌هایی بود که با هدف تنظیم بازار در سازوکار کشف نرخ آن در بازار فیزیکی و اوراق بهادار مبتنی بر کالا اتفاق افتاد. دغدغه‌های تنظیم بازار باعث شدند معاملات محصولات کشاورزی که با تلاش و همکاری وزارت جهاد کشاورزی و رشد قابل توجه توانسته بود بیش از ۱۰ درصد ارزش معاملات در بورس کالا را به خود اختصاص دهد، متوقف شود. معاملات قراردادهای آتی سکه بهار آزادی به‌عنوان اولین قرارداد موفق آتی در بازار سرمایه ایران متوقف شد. تلاش‌ها برای راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده کالایی و معاملات قراردادهای مشتقه روی کالاهای بالقوه به ثمر ننشست. تلاش‌ها برای راه‌اندازی معاملات مشتقه ارز ناموفق ماند و انرژی بورس کالا معطوف به کاهش اثرات سوء مداخله‌ها در سازوکار کشف نرخ در بورس کالا شد. مداخلاتی که طی سه سال گذاشته همانند تجربه سال ۱۳۹۱ دوباره نشان داد عایدی مورد انتظار، یعنی کنترل قیمت‌ها را به ارمغان نیاورد.
تجربه اخیر در کنار امیدواری‌هایی که نسبت به تعاملات بین‌المللی ایجاد شده است، بورس کالا را امیدوار کرده تا سال ۱۴۰۰ را سال شکوفایی و توسعه خود قلمداد کند، زیرا با کاهش مداخلات تنظیم بازاری، انرژی بورس کالا صرف توسعه بازارهای نوین و مدرن کالایی خواهد شد. بورس کالا امروز تجربه موفقی در تکمیل زنجیره ارزش مبتنی بر اوراق‌بهادار دارد، در بازار زعفران معاملات گواهی سپرده کالا، آتی، اختیار معامله و صندوق کالایی را با موفقیت راه‌اندازی کرده است؛ تجربه‌ای که پیش از این وجود نداشت. این زنجیره به راحتی قابل تعمیم به سایر محصولات از جمله محصولات صنعتی و پتروشیمی است. اوراق خرید دین کالایی که اخیرا دستورالعمل آن به تصویب هیات مدیره سازمان بورس و اوراق‌بهادار رسیده است، می‌تواند ابزار مناسب تامین مالی بازار کالایی به ویژه در شرایط رکودی باشد. در قالب این اوراق، طلب فروشنده نسیه کالا در بورس کالا به اوراق خرید دین تبدیل می‌شود و فروشنده کالا با فروش این اوراق در بازار سرمایه طلب خود را نقد می‌کند. این اوراق مکمل مناسبی برای اوراق سلف استاندارد است که در گذشته برای تامین مالی تولیدکنندگان کالا راه‌اندازی شده است.
در بازار فیزیکی بورس کالا اموال غیرمنقول به‌عنوان دارایی جدید به سبد محصولات بورس کالا اضافه شده است. البته بورس کالا برنامه‌های متنوعی برای مسکن طراحی کرده است، انتشار اوراق سلف استاندارد مسکن به‌عنوان ابزار تامین مالی ساخت مسکن و راه‌اندازی صندوق‌های املاک و مستغلات در کنار اصلاح و احیای صندوق‌های زمین و ساختمان از دیگر برنامه‌های بورس کالا است. مجلس شورای اسلامی طرح‌های مناسبی برای ساماندهی بازار فولاد و خودرو پیگیری می‌کند که بورس کالا نقش کلیدی در این طرح‌ها دارد. در صورت تصویب نهایی این طرح‌ها بورس کالا به بازاری شفاف و نظام‌مند برای خودروهای سواری و زنجیره فولاد کشور بدل خواهد شد. اسفند ماه سال جاری اولین معامله مناقصه در بورس کالای ایران پس از سپری شدن یک دوره سه ساله کلید خورد. روشی جدید برای معامله در بازار فیزیکی بورس کالای ایران که در قالب آن متقاضی خرید کالا مشخص می‌کند چه کالایی را با چه ویژگی‌هایی و با چه مشخصات قراردادی حاضر است خریداری کند. این روش معامله می‌تواند در چارچوب بند ۱۹ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی مقام معظم رهبری به افزایش شفافیت در اقتصاد منجر شود.
در صورت باثبات‌‌شدن فضای کسب و کار معاملات کشف پریمیوم که در سال‌های گذشته راه‌اندازی شده است، می‌تواند ابزار مناسبی برای انجام قراردادهای بلندمدت باشد. در قالب این قرارداد عرضه‌کننده و متقاضی خرید کالا متعهد می‌شود کالا را در آینده براساس فرمول قیمتی که الان توافق کرده‌اند معامله کند. مذاکراتی برای راه‌اندازی معاملات اوراق حق امتیاز با برخی از ذی‌نفعان برای راه‌اندازی معاملات حق بهره‌برداری معادن و حواله حمل بار ریلی و نیز حق اسقاط خودرو صورت گرفته است. در قالب این اوراق، امتیاز استفاده از یک حق مشخص، قابل معامله خواهد شد. کاهش هزینه مبادلات در بازار فیزیکی بورس کالای ایران از طریق کاهش هزینه تضمین عرضه‌کننده و خریدار، به وسیله پذیرش بانک‌ها به‌عنوان اعضای اتاق پایاپای از دیگر برنامه‌های بورس کالا در سال آینده است. بورس کالای ایران تاکنون از خدمات شبکه بانکی در تسویه معاملات بهره برده است. همچنین بخش عمده‌ای از تضامین معاملات در بورس کالای ایران به ضمانت‌نامه‌های بانکی اختصاص دارد که ازسوی بانک‌های تجاری کشور صادر می‌شوند. اما خدمات بانک‌ها در بازار بورس کالای ایران می‌تواند توسعه یابد که این می‌تواند منجر به ایجاد جذابیت برای خریدار و فروشنده برای مراجعه به بورس شود.
بورس کالای ایران رسالت خود را توسعه بازار کالایی کشور با استفاده از ابزارهای مالی مبتکرانه که براساس نیازهای منحصر به فرد کشورمان طراحی کرده است و همچنین بهره‌گیری از ابزارهای مالی مدرن که در کشورهای توسعه‌یافته مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌داند و برای تحقق یافتن این مهم تمام تلاش خود را در سال آینده به کار خواهد بست. همچون گذشته، موفقیت در این راه نیازمند همکاری و مساعدت کلیه ذی‌نفعان بورس کالا اعم از خریداران و فروشندگان کالا، کارگزاران، شورای عالی و سازمان بورس و اوراق‌بهادار، سایر نهادهای مالی، دولت محترم به ویژه وزارتخانه‌های امور اقتصادی و دارایی، وزارت صمت، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت نفت و مجلس شورای اسلامی است.
