قسمت سوم
چالش‌های پیش روی حسابداران رسمی
متاسفانه با وجود آنکه حسابداران و حسابرسان همه روزه با مشکلات گوناگونی روبه‌رو هستند، مشخصا تحقیقی در مورد نیازها، کاستی‌ها و چالش‌های پیش‌روی «حرفه» در ایران نشده است اما به‌نظر ضروری می‌رسد که مسائل و مشکلات موسسات حرفه‌ای هم در این شرایط مدنظر قرار گیرند. در قسمت‌های قبلی این یادداشت که در تاریخ‌های ۲۷ بهمن و ۴ اسفندماه در این روزنامه به چاپ رسید چهار چالش نیروی انسانی، گسترش مقررات و نظارت حرفه‌ای، تغییرات در سیستم‌های فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی (AI) و توانایی حسابداری و حسابرسی برای کشف تقلب و حق‌الزحمه خدمات حرفه‌ای و رقابت و بازاریابی مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه، دیگر چالش‌های پیش روی حسابداران رسمی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
انتظارات و پاسخگویی به ذی‌نفعان
استفاده‌کنندگان از اطلاعات حسابداری در طیف گسترده‌ای قرار دارند. از دولت، وزارت دارایی و سازمان امور مالیاتی گرفته تا بانک‌ها و تامین‌کنندگان منابع مالی و به اصطلاح وام‌دهندگان، مشتریان و اعتباردهندگان تجاری، سهامداران بالقوه و بالفعل، مدیریت و دیگر استفاده‌کنندگان از صورت‌ها و گزارش‌های مالی. این طیف گسترده نیازهای متفاوتی دارند و به دنبال اطلاعات یکسان نیستند. ضمن آنکه به نوعی در تضاد منافع با یکدیگر قرار می‌گیرند. در این میان مجموعه سیستم یا فرآیند حسابداری و گزارشگری مالی مشتمل بر حسابداران و حسابرسان و ...، باید پاسخگو بوده و نیازهای ایشان را تامین کند. حداقل دولت و سازمان امور مالیاتی می‌تواند از نظر قانونی مدارک و سوابق حسابداری را مستقیما و راسا مورد رسیدگی قرار دهد. مدیریت هم طبیعتا به کلیه حساب‌ها و سوابق و مدارک دسترسی دارد. لیکن سایر ذی‌نفعان باید بر اطلاعاتی که در قالب صورت‌های مالی با مقاصد عمومی ارائه می‌شود و افشاییات آنها و در نهایت گزارش حسابرس مستقل اتکا کنند. اینجا است که انجام وظیفه مجموعه حسابداران و حسابرسان می‌تواند بسیار دشوار باشد. در شرایطی که مالکان از مدیران جدا هستند و مدیران به مباشرت از طرف مالکان اداره امور شرکت را برعهده دارند و باید پاسخگوی مالکان باشند، طبیعی است که انگیزه برای نشان دادن عملکرد بهتر در مدیران وجود دارد. در شرایطی که اوضاع اقتصادی بد می‌شود، رکود پیش می‌آید، یا صنعت دچار مشکل خاصی می‌شود، این انگیزه قوی‌تر هم می‌شود. با حادتر شدن چنین شرایطی، نبود اطمینان و ابهام به‌وجود می‌آید، تداوم فعالیت زیرسوال می‌رود، ریسک حسابرسی افزایش یافته و به‌تبع آن کار حسابرسان هم طبیعتا دشوارتر می‌شود.
مشکل اینجاست که سیستم‌های حسابداری به تنهایی بیانگر دستاوردها و موفقیت‌های دستگاه‌های تجاری نیستند. سودآوری بلندمدت و رشد بسیاری از شرکت‌های نوپا و استارت‌آپ‌ها از طریق اطلاعات حسابداری تاریخی قابل ارزیابی و شناسایی نیست. دارایی‌های نامشهود و ارزش ایجاد شده در صورت وضعیت مالی یا ترازنامه این شرکت‌ها قابل رویت نیستند. شاید این هم یکی دیگر از ضعف‌های حسابداری باشد! اینجاست که بحث مربوط بودن یا قابل استفاده بودن خدمات حسابداری (Relevance) برای ذی‌نفعان پیش می‌آید. حرفه مستمرا باید ایجاد تفکرات جدید و ابداعات نو را در دستور کار قرار دهد. مشکل حرفه، دیگر چرخش حسابرسان هرچند سال یک‌بار نیست. بسیاری معتقدند چنانچه حرفه بخواهد منافع عمومی را تامین کند، لازم است به خدمات حرفه‌ای تنوع دهد، در مدل‌های کسب‌وکار قدیمی حرفه تجدیدنظر کند، خدماتی جدید را تعریف کند که به‌کار استفاده‌کنندگان از محصولات آن بیاید. گردآوری و تلخیص داده‌های مالی و حسابداری و تهیه گزارش‌های یکنواخت و استاندارد دیگر پاسخگو نیست، کسب‌وکارهای کوچک نیاز به خدمات مشاوره‌ای مالی و پشتیبانی و حمایت و راهبری حسابداران(Coaching) دارند.
آثار جهانی‌سازی (Globalization)
جهانی‌سازی آثار گوناگونی بر ابعاد مختلف حسابداری و حسابرسی گذاشته است. تنوع در ملیت و نژاد نیروی کار و فرهنگ کاری حسابداران و حسابرسان، دیدگاه‌های مختلف و گوناگونی به‌وجود می‌آورد. به نظر می‌رسد یکی از راه‌ها برای یکسان‌سازی فرهنگ و زبان حسابداری، به‌وجود آوردن استانداردهای یکنواخت حسابداری و حسابرسی، صورت‌های مالی یکنواخت، یکسان و استاندارد، آیین رفتار حرفه‌ای و اخلاق حرفه‌ای یکسان و تعریف آنها در قالب ضوابط بین‌المللی و امثالهم بوده است. با تعریف چارچوبی جهانی برای تبادل اطلاعات حسابداری مالی بخش عمده‌ای از مشکلات زبانی یا معنایی (Semantics) را در قالب XBRL جهت گزارشگری کسب‌وکار می‌توان حل کرد. در واقع زبان گزارشگری قابل انعطاف کسب‌وکار (eXtensible Business Reporting Language)، ساختار یکنواخت و یکسانی برای بیان و گزارشگری واقعیات مربوط به بنگاه تجاری و کسب‌وکار آن ایجاد کرده است. در این میان تبیین استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS) هم کمک قابل توجهی به تقویت و نزدیک کردن دیدگاه‌ها و روش‌های مورد استفاده حسابداران و حسابرسان کرده است. این مهم در دنیای غرب مشکلات خاص خود را به همراه داشته است. صرف‌نظر از تفاوت‌های محیط‌های اقتصادی آمریکا، اروپا و سایر اقتصادهای جهان به‌نظر می‌رسد هنوز تفاوت‌های عرفی، تفاوت‌های قانونی، مقرراتی و فرهنگی و سایر موارد مشابه، مانعی برای یکسان‌سازی کامل و تطبیق استانداردها با هم (Convergence) است. شاید یکی از مهم‌ترین چالش‌ها تفاوت در مبانی این استانداردها است. می‌گویند استانداردهای آمریکایی حسابداری و گزارشگری مالی یا همان اصول متداول حسابداری (GAAP) بر مبنای قواعد لازم‌الاجرا و فراگیر تدوین شده‌اند یا به عبارتی «Rule-Based» هستند. دلیل آن هم این بوده که در دادگاه‌ها، حسابداران و حسابرسان بتوانند مستمسکی قانونی برای دفاع از عملکرد خود ارائه کنند. درحالی‌که استانداردهای بین‌المللی بیشتر بر مبنای «اصول» تهیه و تدوین شده‌اند (Principle Based). به عبارت دیگر قضاوت شخصی در به‌کارگیری آنها نقش پررنگ‌تری دارد. به همین سبب بسیاری معتقدند به‌رغم چند سالی که از به‌کارگیری آنها می‌گذرد، هنوز یکنواختی کامل در گزارشگری مالی شرکت‌های اروپایی چه به لحاظ شکلی و چه محتوایی به وجود نیامده است.
ادامه دارد...
