«دنیای‌اقتصاد» بررسی کرد
عیار نظرسنجی‌های بورسی
همین امر موجب شد «دنیای‌اقتصاد» در این گزارش به بررسی دقت نظرسنجی‌های بورسی و عواملی که دقت این نظرسنجی‌ها را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند، بپردازد. سایت تحلیلی «دنیای بورس» بیش از سه سال است نظرسنجی‌هایی به‌صورت هفتگی برای پیش‌بینی روند کلی معاملات بازار سهام انجام داده و در این مدت در جست‌وجوی ضعف‌ها و تلاش برای افزایش دقت آنها بوده است. بررسی اعتبار دقیق و جزئی این حجم از نظرسنجی‌ها در برهه‌های زمانی متفاوت آن هم با ضریب هیجان بازار سهام کشور کار دشواری است اما در این نوشتار سعی شده موانعی که دقت و اعتبار این نظرسنجی‌ها را با مشکل مواجه می‌کنند، به‌طور خلاصه بررسی شوند.
نمونه‌گیری و دسترسی به افراد
«دنیای بورس» این نظرسنجی‌ها را بین دو گروه تحلیلگران و سهامداران در بورس انجام می‌دهد. شیوه انتخاب این افراد تصادفی است اما به دلیل محدودیت در دسترسی به کارشناسان مخصوصا با افزایش تعداد آنها در سال‌های اخیر، امکان شرکت تعداد زیاد تحلیگران در نظرسنجی‌ها وجود ندارد. از سوی دیگر آمار مشخصی در مورد تعداد تحلیلگران فعال در بازار در دست نیست و این امر نیز انتخاب اندازه نمونه را با مشکلاتی مواجه می‌کند. موضوع دسترسی به سهامداران به سختی تحلیلگران نیست. با افزایش فعالیت کانال‌های تلگرامی و گسترش فضای مجازی، سهامداران اعم از حرفه‌ای و غیر‌حرفه‌ای با سهولت بیشتری در دسترس قرار گرفته‌اند؛ با این حال به دلیل افزایش قابل‌توجه جمعیت سهامدار در بازار، ممکن است اندازه نمونه افراد شرکت‌کننده در نظرسنجی چندان دقیق نباشد. به‌طور مثال در یک شیوه نمونه‌گیری به روش کوکران اگر فرض کنیم یک میلیون کد سهامدار حرفه‌ای در بازار وجود دارد (بنا بر آمارها در ماه‌های اخیر و البته قبل از شروع اصلاح قیمت‌ها روزانه ۸۰۰ هزار نفر در بورس داد و ستد کرده‌اند). این نظرسنجی باید از بین حدود ۳۸۵ سهامدار اخذ شود که در بیشتر موارد حدود ۲۵۰ تا ۳۰۰ سهامدار در این نظرسنجی شرکت می‌کنند که البته قابل قبول است اما باید توجه داشت ممکن است روش کوکران نیز روش نمونه‌گیری دقیقی برای جامعه‌ای با این تعداد افراد نباشد. همچنین باید توجه داشت مهم اخذ نظرات از سهامداران حرفه‌ای‌تر بازار است حال آنکه غیر‌حرفه‌ای‌ها نیز این روزها به طرز قابل‌توجهی زمین بازی در بورس را تحت‌تاثیر قرار داده‌اند.
ترس سنتی از نظرسنجی
شاید زمان انجام یک پروژه تحقیقاتی دانشگاهی یا پایان‌نامه نیاز به نظرسنجی داشته‌اید. احتمالا مقاومت برخی افراد در پاسخ به سوالات حتی در قالب پرسشنامه را تجربه کرده‌اید. به‌طور سنتی بسیاری از افراد نظرسنجی را تهدیدی برای تخلیه اطلاعات یا خطری برای خود یا شاید در راستای تفتیش عقاید احساس می‌کنند. هرچند این خطا به دلیل ناشناس انجام شدن این دسته از نظرسنجی‌ها کاهش یافته با این حال این به نظر می‌رسد هنوز هم برخی افراد اعم از سهامدار و تحلیلگر رغبتی برای شرکت در نظرسنجی‌ها نداشته باشند.
دسته‌ای به نام «چه می‌خواهم بشود»
گاهی فقط گزینه‌ای انتخاب می‌شود که فرد شرکت‌کننده دوست دارد در واقعیت اتفاق بیفتد. این موضوع در بین سهامداران بیشتر وجود دارد. این امر در دوره‌های هیجانی بازار مشاهده می‌شود. هم در مسیر صعودی و هم در مسیر نزولی! وقتی بورس رشدهای قابل‌توجهی را پشت سر می‌گذاشت سهامداران هر هفته غالبا گزینه صعودی را انتخاب می‌کردند. یکی به این دلیل که دوست داشتند بازار همچنان صعودی باشد و دیگری به این دلیل که در برخی برهه‌ها شاید پایانی برای رشد بازار نمی‌توانند متصور باشند (فارغ از دلایل آن). وقتی نیز بورس در مسیر نزولی حرکت می‌کند، بسیاری از سهامداران ممکن است در برخی موارد گزینه صعودی را انتخاب کنند. یکی به دلیل اینکه دوست دارند روند نزولی بازار تمام شود و یکی به این دلیل که شاید به طرز غیر‌واقع‌بینانه‌ای فکر کنند با انتخاب این گزینه می‌توانند انتظارات دیگران در بازار را تحت‌تاثیر قرار دهند. البته در زمان‌هایی که بازار با نزول هیجانی و فرسایشی درگیر می‌شود، برعکس این اتفاق نیز ممکن است رخ دهد؛ چراکه سرخوردگی و یأس زیاد بر معامله‌گران چیره می‌شود و نمی‌توانند پایان دقیقی برای افت قیمت‌ها در نظر بگیرند. این مورد رفتاری و روان‌شناختی است و به سختی می‌توان آن را حتی در معتبرترین نظرسنجی‌ها از بین برد. این نوع خطای نظرسنجی ریشه در ضعف و فقدان تحلیل در معاملات سهام دارد.
اعتبار نظرسنجی در بورس هیجانی
دسته «چه می‌خواهم بشود»ها در مورد تحلیلگران چندان صادق نیست یا به شدت کمتری صورت می‌گیرد، اما هیجان بازار که در بورس ما بسیار زیاد است، ضریب اطمینان و دقت این نظرسنجی‌ها را به شدت تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. آغاز و پایان دوره‌های زیادی از نزول و صعود بورس را تحلیلگران زیادی نتوانسته‌اند پیش‌بینی کنند، نه به این علت که توان علمی و تحلیلی ندارند بلکه اتفاقا برعکس چون تحلیل بیشتری به کار می‌گیرند، در برخی موارد پایان یا آغاز اصلاح را پیش‌بینی می‌کنند اما به دلیل هیجانات و نقش کمرنگ تحلیل، بورس مسیر دیگری را پیش می‌گیرد و این موضوع نه از جنبه اهمیت افزایش دقت نظرسنجی که از جنبه لزوم تعمیق تحلیل برای بازار سهام کشور بسیار مهم است. به عبارت دیگر وجود این خطا در قالب نتایج نظرسنجی مسیری را نشان می‌دهد که باید در آن به سمت عمق‌بخشی به تحلیل و کاهش هیجان در معاملات حرکت کرد؛ امری که شاید بتوان آن را در قالب طرح و برنامه، تشویق یا حتی محدودیت‌هایی مثلا در شیوه ورود افراد یا چگونگی سرمایه‌گذاری آنها از سوی مقام ناظر تخفیف داد.
تصمیمات خلق‌الساعه
این مورد البته نه به شیوه انجام نظرسنجی برمی‌گردد نه تقصیری متوجه تحلیلگران و سهامداران است. در بسیاری از موارد مقام ناظر در سازمان یا مقام اجرایی در بخش اقتصاد کلان کشور تصمیماتی می‌گیرد که یک‌شبه بساط تحلیل در بورس را در هم می‌پیچد. این موضوع در چشم بر هم زدنی استراتژی معاملاتی سهامداران را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و از دقت نظرسنجی‌هایی که به‌صورت هفتگی صورت می‌گیرد، می‌کاهد. با این حال به نظر نمی‌رسد بتوان این نظرسنجی‌ها درجامعه فعلی سهامداری و تحلیلگری را به‌صورت روزانه یا با فاصله زمانی کمتری انجام داد.
ابزار نظرسنجی
نظرسنجی سایت تحلیلی «دنیای بورس» با یک روبات صورت می‌گیرد و با ابزارهای موجود فعلی اگر در مواردی بخواهیم گزینه‌های بیشتری در مورد پیش‌بینی ارزش معاملات و حجم داد و ستدها به این دسته نظرسنجی‌ها اضافه کنیم تا ارزیابی دقیق‌تری برای خوانندگان ارائه شود، مشارکت کاهش می‌یابد و از منظر دیگری دقت را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. چون ارزیابی چند متغیر مستلزم اختصاص دادن زمان طولانی‌تری است که به هر دلیل برخی حاضر به شرکت در آن نیستند. یا اینکه یک سوال را پاسخ می‌دهند و سوالات دیگر را بدون پاسخ می‌گذارند.
چرا نظرسنجی مهم است؟
از آغاز نظرسنجی‌های هفتگی از سه سال پیش تاکنونی تحلیلگران و سهامداران به‌صورت متداوم در نظرسنجی‌ها شرکت می‌کنند و شاید بتوان در یک مطالعه از روند این نظرسنجی‌ها برای ارزیابی عیار و وزن تحلیل چه در بین کارشناسان بازار و چه معامله‌گران استفاده کرد (البته این امر نیز به دلیل وجود هیجان، تصمیمات خلق‌الساعه و ریسک‌های فضای سیاسی و اقتصادی محدودیت‌هایی دارد). با این همه باید گفت، نظرسنجی می‌تواند تمرین و فرصتی برای اهمیت دادن به تحلیل و دوری از هیجان و واقعیت نزد سهامداران و حتی تحلیلگران باشد یا حداقل اهمیت داشتن تحلیل را به سهامداران کمتر حرفه‌ای بازار گوشزد کند. به هرترتیب و براساس مواردی که گفته شد، همانند تمامی نظرسنجی‌ها این دسته از نظرسنجی‌های بورسی نیز موانع و مشکلاتی در شیوه اجرایی دارند، اما فرآیند نظرات هفتگی نمونه مناسبی از کارشناسان وسهامداران موضوعی است که با ضریب خوبی می‌تواند منعکس‌کننده انتظار غالب تحلیلگران و معامله‌گران از روند آتی بازار و حتی فضای اقتصاد کشور باشد. همچنین نباید فراموش کرد، نظرسنجی‌ها به‌عنوان یک ارزیاب از فضای معاملات و انتظارات آتی دیگر افراد درگیر در بازار در شرایطی می‌تواند به تعمیق تحلیل و در مواردی کمک به نهاد سیاست‌گذار بورسی برای اخذ تصمیم یا رفع مانعی باشد که مقام ناظر بازار گام‌های با ثبات و علمی‌تری در جهت حل و رفع مشکلات بازار سهام کشور بردارد.
