چگونه پیشبینی تحقق ابرچرخه در بازارهای کالایی زودتر محقق شد؟
معمای جهش جهانی کامودیتیها
در ماه‌های پایانی سال2020 بود که برخی از موسسات معتبر بینالمللی درخصوص بروز سوپرچرخه کالایی هشدار دادند. اکتبر 2020 گلدمنساکس از شروع احتمالی ابرچرخه کالایی خبر داد و برآورد کرد این ابرچرخه حدود یک‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهه طول بکشد. این نام‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری بر آینده بازار کامودیتیها (ابرچرخه یا سوپرچرخه) در آن زمان، موافقان و مخالفان متعددی داشت، با این‌حال رشد قیمت جهانی کالاهای اساسی و مواداولیه در 5/ 1 سال‌گذشته و حفظ این سطوح قیمتی در سال‌جاری میلادی، فرضیه بروز سوپرچرخه کالایی را تایید می‌کند. چندی پیش بود که جف کوری، استراتژیست ارشد بخش کالایی گلدمنساکس، درخصوص روند بازارهای کالایی در سال2022 گفت: «ابرچرخه بازارهای کالایی به پایان نرسیده و این احتمال وجود دارد که ابرچرخه ایجادشده در بازار کامودیتیها تا یک‌‌‌‌‌‌‌‌‌دهه اثرگذاری خود را بر بازار حفظ کند.» وی ادامه داد: «سال جدید با پس‌زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای آغاز شده که جابه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌جایی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌سابقه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای در بخش انرژی، فلزات و کشاورزی اتفاق می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌افتد و مقادیر قابل‌‌‌‌‌‌‌‌‌توجهی پول در بخش بازار کامودیتیها وجود دارد. این در حالی است که موقعیت سرمایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌گذاری در بخش کامودیتیها محدود است.»
نقطه عطف کامودیتیها در 2022
اما نقطه‌عطف برآورد ادامه پرشتاب‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر این سوپرچرخه در سال‌جاری میلادی، تهاجم روسیه به اوکراین بود که موجب تحول در بازارهای کالایی شد. این امر قیمت انرژی و سوخت را بالاتر برد و عرضه غلات، محصولات غذایی و البته محصولات مرتبط با زراعت را به مناطق پرمصرف جهان تهدید کرد. نگاهی به شاخص کالایی بلومبرگ که سبد متنوعی از مواد خام را پوشش می‌دهد، نشان از رشد بیش از دوبرابر متوسط قیمت کالاها به دلار در دو سال‌گذشته دارد، ضمن آنکه از آغاز تهاجم روسیه به اوکراین نیز شاهد رشد بیش از 11درصدی شاخص کالایی بلومبرگ بودیم. کارشناسان معتقدند تا زمانی که جنگ گرم اوکراین در جریان است، برگشت آرامش به بازارها و رفع التهاب کنونی بعید به‌نظر می‌رسد. سابقه تاریخی جنگ‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها نیز نشان می‌دهد همواره درگیری‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نظامی بزرگ با رشد تورم و نرخ بالای کالاها مقارن شده است.
وضعیت کامودیتیها از ابتدای سال‌نو میلادی
آنگونه که آمارها نشان می‌دهد از ابتدای سال‌نو میلادی تاکنون، گاز طبیعی با رشد حدود 80درصدی پیشتاز است. این سوخت در سال2020 حدود 16درصد و در سال‌گذشته نیز 47درصد افزایش قیمت داشته است، پس از آن نوبت به زغال‌سنگ می‌رسد که در 5/ 3ماه سپری شده از سال‌جاری، 4/ 79درصد گران‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر شده است. زغال‌سنگ در سال‌گذشته میلادی، 6/ 160درصد افزایش قیمت داشت، اما سومین رکورد رشد قیمتی در سال‌جاری به نیکل با رشد 8/ 57درصدی اختصاص دارد. گندم نیز در همین بازه زمانی رشد 1/ 40درصدی را نشان می‌دهد و در ادامه نفت‌خام با افزایش 33درصدی و ذرت با رشد قیمت حدود 30درصدی خودنمایی می‌کنند، اما دلیل صدرنشینی این کالاها در سال‌جاری چیست؟
گاز طبیعی
بهای گاز طبیعی در 5/ 3ماه سپری‌شده از سال‌جاری میلادی حدود 80درصد افزایش داشته است. اتحادیه اروپا حدود 40درصد از گاز طبیعی خود را از خطوط لوله روسیه دریافت می‌کند و حدود یک‌چهارم آن از اوکراین عبور می‌کند. آنگونه که بررسی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها نشان می‌دهد روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده نفت و گاز طبیعی به بازارهای جهانی است. بر اساس گزارش آژانس بینالمللی انرژی، ۴۵درصد از بودجه فدرال روسیه در سال۲۰۲۱ از طریق درآمدهای نفتی و گازی تامین شده است. اداره اطلاعات انرژی ایالات‌متحده می‌گوید که آلمان با واردکردن ۴۸میلیارد مترمکعب گاز طبیعی، ایتالیا با ۲۶میلیارد مترمکعب، فرانسه با ۱۷میلیارد مترمکعب و لهستان با بیش از ۱۰میلیارد مترمکعب واردات گاز از روسیه، بیشترین حجم واردات گاز از این کشور در سال۲۰۲۱ را داشته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند. در این میان پافشاری غرب برای تحریم نفت و گاز روسیه سبب‌شده تا بهای گاز طبیعی به رشد ادامه دهد.
زغال‌سنگ
همان‌طور که اشاره شد زغال‌سنگ در سال‌گذشته میلادی 6/ 160درصد رشد قیمت داشت و در ماه‌های سپری‌شده از سال2022 نیز بیش از79درصد گران‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر شده است. از دلایل رشد قیمت زغال‌سنگ در سال‌گذشته که بگذریم، در سال‌جاری این بحران روسیه-اوکراین بود که به نقطه عطفی در این بازار تبدیل شد. حدود 14درصد از کل صادرات زغال‌سنگ جهانی از روسیه تامین می‌شود که این کشور را به سومین صادرکننده بزرگ این کالای استراتژیک در جهان تبدیل می‌کند. زغال‌سنگ در تولید برق و تولید انرژی فشرده استفاده می‌شود. تا سال2020، زغال‌سنگ بیش از 27درصد از کل مصرف انرژی در جهان را به خود اختصاص داده است و پس از نفت (با 31 درصد) در رتبه دوم قرار دارد. به‌طور خاص اما این کالای استراتژیک بر ظرفیت تولید برق در جهان غالب است (بیش از 35درصد از تولید برق جهان در سال2020 در نیروگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های زغال‌سنگ انجام می‌شود)، از این‌رو با وجود اینکه صنعت تولید برق در بسیاری از کشورها از زغال‌سنگ به گاز طبیعی و انرژی‌‌‌‌‌‌‌‌‌های تجدید‌‌‌‌‌‌‌‌‌پذیر تغییرجهت داده است اما زغال‌سنگ هنوز هم سوخت اصلی تولید برق در اقتصادهای بزرگ درحال‌توسعه و البته نوظهور مانند چین (حدود 65 درصد) و هند (حدود 60 درصد) است. اقتصاد پیشرفته‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای همانند ایالات‌متحده نیز برای تولید برق به‌شدت به زغال‌سنگ متکی است؛ جایی که بر اساس آمارها، در سال2020، زغال‌سنگ مسوول حدود یک‌پنجم کل برق تولید‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده در این کشور بود، از این‌رو انتظار می‌رود طولانی شدن بحران روسیه و اوکراین، به اختلال در عرضه جهانی زغال‌سنگ منجر شده و قیمت برق و انرژی کلی را بالا ببرد و در نهایت باعث افزایش هزینه فعالیت‌های اقتصادی، بهویژه در صنایع تولیدی انرژی‌بر - یعنی کارخانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های فولاد و آلومینیوم - شود.
نیکل
نیکل علاوه‌بر کاربرد گسترده آن در سکه، برای فناوری باتری نیز ضروری است. علاوه‌بر این، نیکل به دلیل مقاومت در برابر خوردگی در طیف گسترده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از محصولات از سیم، میخ و لوله گرفته تا توربین‌‌‌‌‌‌‌‌‌های گاز و شفت پروانه در قایق‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها و کارخانه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های آب‌شیرین‌‌‌‌‌‌‌‌‌کن بسیار مهم است. روسیه که بیش از 28درصد از صادرات نیکل خام جهان را به خود اختصاص می‌دهد، بزرگ‌ترین صادرکننده این کالای استراتژیک است و پس از آن استرالیا و کانادا به ترتیب 15درصد و 11درصد از صادرات جهانی نیکل را به خود اختصاص می‌دهند، از این‌رو هیچ‌جایگزین عملی برای روسیه در بازار جهانی نیکل وجود ندارد و همین نکته کافی است تا توضیح دهد چرا قیمت این کالای استراتژیک به‌طور چشمگیری در دو هفته گذشته افزایش یافته است و از ابتدای سال‌جاری میلادی تا به امروز حدود 58درصد گران‌‌‌‌‌‌‌‌‌تر شده است.
گندم و ذرت
چندی پیش بود که سازمان ملل‌متحد گزارش داد قیمت جهانی مواد غذایی در ماه مارس در نتیجه تهاجم روسیه به اوکراین به بالاترین سطح خود رسیده است. شاخص قیمت فائو نشان می‌دهد که به دلیل جنگ در اوکراین (که صادرات دریای‌سیاه و بیش از یک‌چهارم از صادرات گندم جهان را مختل کرد) قیمت جهانی گندم در‌ماه مارس 7/ 19درصد افزایش یافت. همچنین با بسته‌شدن بنادری که صادرات گندم و ذرت از اوکراین را محدود می‌کند، شاهد افزایش 17درصدی قیمت غلات در ماه گذشته میلادی بودیم، از این‌رو از سال‌جاری میلادی (از ابتدای سال‌تا روز گذشته) بهای گندم بیش از 40درصد و ذرت حدود 30درصد افزایش یافت.
آهن و فولاد
روسیه و اوکراین 5/ 7درصد از صادرات جهانی آهن و فولاد را به خود اختصاص داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌اند؛ جایی که روسیه با مجموع 2/ 5درصد در رتبه پنجم و اوکراین با سهم 3/ 2درصد از صادرات جهانی در رتبه پانزدهم قرار دارند. آهن و فولاد در عملکرد جوامع مدرن نقش اساسی دارند و در طیف گسترده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای از صنایع، از زیرساخت‌ها، ساختمان‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها، ماشین‌آلات و دفاعی گرفته تا حمل‌ونقل، لوازم‌خانگی، مبلمان و بسیاری دیگر از اقلام خانگی و تولیدی استفاده می‌شوند، از این‌رو اختلال در تولید آهن و فولاد در روسیه و اوکراین می‌تواند فعالیت اقتصادی جهانی را تضعیف کند، با این‌حال کارشناسان معتقدند تاثیر احتمالا کوتاه‌مدت خواهد بود؛ چراکه بسیاری از بازیگران دیگر - از جمله ایالات‌متحده، ژاپن، آلمان و اقتصادهای اتحادیه اروپا - در صنعت آهن و فولاد جهانی وجود دارند که می‌توانند در میان‌‌‌‌‌‌‌‌‌مدت تا بلندمدت جایگزین روسیه و اوکراین شوند.
