دین و تاریخ از نگاه وبر

 تصور عقلانی و نظام‌مند شدن فزاینده اندیشه‌ها و مفاهیم دینی، رشد خردگرایی اخلاقی و افسون‌زدایی از عناصر آیینی و جادویی دین، موضوع اصلی جامعه‌شناسی دین ماکس وبر است.  سه مقاله وبر، هرچند که قطعه‌های مختلف و پراکنده‌ای از مکتوبات وی هستند، اما همچون دیگر آثار او پیوند محتوایی و موضوعی دارند. مقایسه شیوه برخورد ادیان با امور اجتماعی، اقتصادی، طبقات و... موضوع مشترک این سه قطعه است. بررسی رویکردهای وبر در حوزه جامعه‌شناختی تاریخی ـ تطبیقی ادیان و همچنین اندک دیدگاه‌های نظری او درباره اسلام دلیل اصلی ترجمه و همنشینی این بخش‌های پراکنده بوده است. نظرات اندک وبر درباره اسلام که بیش از چند صفحه نیست، تاکنون به فارسی ترجمه نشده است و تنها بازخوانی و بازنویسی برایان ترنر از نظرات وبر درباره اسلام به فارسی ترجمه شده است. در مقاله نخست با عنوان «خصلت عام دین آسیایی» وبر به نوعی جمع‌بندی از بررسی ادیان آسیایی می‌پردازد. در مقاله دوم «رابطه دین با طبقات، دولت‌ها و کاست‌ها» وبر به جهت‌گیری دینی قشرهای مختلف می‌پردازد. از نظر وی دهقانان همواره «میل به جادو دارند» و از نظام‌مندی عقلانی دین دوری می‌کنند. وبر در سومین مقاله «نگرش دیگر ادیان جهان به نظم اجتماعی و اقتصادی» نمایندگان قشرهای مختلفی را که حاملان یا مبلغان اولیه مذاهب معروف جهان بودند، مشخص می‌کند. اما مقاله چهارم «گزارش گفت‌وگوی وبر، ترولچ، تونیس و زیمل در فرانکفورت ۱۹۱۰م» در اولین نشست جامعه‌شناسان آلمانی در فرانکفورت است برگرد همان موضوعی می‌گردد که کانون توجه در سه مقاله بالا است.مقاله پنجم «جامعه‌شناسان تاریخی ـ تطبیقی: ماکس وبر، ارنست ترولچ و گئورگ یلینک» نوشته بنجامین نلسن نیز در پیوند با مقاله قبلی است و در دو شماره متوالی مجله تحلیل جامعه‌شناختی منتشر شده است. مقاله ششم «جامعه‌شناسی تاریخی ـ تطبیقی ماکس وبر و مکتب‌های جدید» نوشته استفن کالبرگ، به جمع‌بندی نویسنده از دیدگاه‌های روش‌شناختی پراکنده وبر مربوط است.