تجار مشروطه خواه

بخش نخست کتاب با این عناوین مشخص شده است: «تجار از جنبش مشروطیت تا جنگ جهانی اول» ، «سیاسی شدن تجار و تکاپو در استقرار مشروطیت»، «تلاش در استقرار نهادهای مدرن و مشروطیت تا استبداد صغیر»، «تجار از استبداد صغیر تا جنگ جهانی اول»، «رویکردهای تجار به مسائل پس از جنبش مشروطیت» و «روند تحولات تجاری از جنبش مشروطه تا جنگ جهانی اول». فراموش نکنیم که تاجران به دلیل رفت و آمد در دیگر کشورها در قیاس با مردم عامه آگاهی بیشتری نسبت به تحولات روز جهان داشتند و امکانات مالی آنها نیز فرصت‌های مهم سیاسی را برایشان فراهم می‌کرد. بنابراین مطالعه این بخش برای علاقه‌مندان به چگونگی رخداد مشروطه می‌تواند مفید باشد.

بخش دوم کتاب با عنوان «تجار در سال‌های جنگ جهانی اول» به سه فصل «جنگ، بحران مشروطیت و ناکارآمدی نهادهای مشروطه»، «رویکرد تجار به رویدادهای سال‌های جنگ» و فصل «روند تحولات تجاری ایران طی سال‌های جنگ جهانی» تقسیم شده است. در این بخش چگونگی مبادله کالای ایران با طرف‌های تجاری عمده در جنگ جهانی اول، تحلیل شده است.

بخش سوم کتاب با عنوان «تجار در تکاپوی استقرار دولت متمرکز و نهادهای مدرن» پنج فصل به این شرح دارد: «بحران سیاسی اجتماعی پس از جنگ بین‌الملل و لزوم اصلاحات»، «تقویت ساختارهای درون طبقاتی»، «عملکرد اجتماعی فکری و فعالیت اقتصادی تجار»، «خواسته‌های تجار و پاسخ دولت پهلوی به آن» و «بررسی آمارهای تجارت خارجی ایران از سال‌های پس از جنگ جهانی اول تا آغاز دولت پهلوی».

این کتاب در پی ارائه پاسخی به این پرسش‌هاست که جنبش مشروطیت تا چه درجه خواسته‌ها و نیازهای تجار را برآورده ساخت و تا چه اندازه شرایط سیاسی و به تبع آن شرایط اقتصادی اجتماعی را به سود آنان دگرگون کرد و در نهایت این‌که چه عواملی در رویکرد تجار به رضاخان مؤثر بود.

مداخله تجار در جنبش مشروطیت برای تحقق سه مؤلفه «حکومت متمرکز و قانونمند»، «استقرار نهادهای مدرن» و «مردم سالاری» بود، اما جنبش مشروطیت پس از پیروزی و در پی مشکلات ساختاری و موانع خارجی به موفقیت لازم دست نیافت و خواست‌های سه‌گانه برای تجار محقق نشد. جنگ جهانی اول نیز بر وخامت اوضاع افزود و زمینه‌ تغییرات سیاسی و اصلاحات نوین را فراهم ساخت. از این رو تجار که طلیعه استقرار نهادهای مدرن و حکومت متمرکز را در شخص رضاخان بازیافتند، از به قدرت رسیدن او حمایت کردند. تجار در این مقطع زمانی بر سر مردم‌سالاری مصالحه کردند تا به دو هدف دیگر خود دست پیدا کنند.

 

اخبار مرتبط