اینستکس، روابط دو سوی آتلانتیک را به چه سمتی می‌برد؟
بروکسل رو در روی واشنگتن
دویچه‌وله با اشاره به روند پیچیده ایجاد سازوکار مالی ویژه اروپا و لزوم ایجاد تدابیر دیگری برای تامین امنیت فعالیت از طریق آن، می‌گوید که اینستکس علاوه بر تسهیل تجارت با ایران نشانگر توانایی اروپا برای سر فرود نیاوردن در برابر کشوری مانند آمریکا است. به گزارش «ایسنا» دویچه‌وله در گزارشی در این رابطه نوشت:«ایجاد سازوکار ملی ویژه اروپا برای تسهیل تجارت قانونی با ایران همان نشانه سیاسی مورد انتظاری است که نشان می‌دهد اروپا حاضر نیست در مقابل تحریم‌های برون‌مرزی آمریکا سر فرود بیاورد.»
سه رهبر اروپایی آلمان، فرانسه و انگلستان گرد هم آمدند تا ابزار حمایت از تبادلات تجاری موسوم به اینستکس را تصویب کنند که مقر آن در پاریس است و یک اقدام سیاسی برای متقاعد کردن ایران نیز محسوب می‌شود تا نشان دهد اتحادیه اروپا به توافق هسته‌ای جولای ۲۰۱۵ پایبند است. این پروژه دستاورد کوچکی نیست. پیش از آنکه این سازوکار مالی ویژه قادر باشد تجارتی بین اروپا و ایران را ممکن سازد و در واقع پیش از آنکه عملی شود، اعضای بنیان‌گذار آن از جمله پر فیشر، رئیس آلمانی اینستکس، باید کارهای مقدماتی پیچیده‌ای برای آماده‌سازی زمینه اجرای آن انجام بدهند.
اینستکس ابتدا باید عینا تشریح و مشخص کند که چه سرویس‌هایی به شرکت‌های ذی‌نفع می‌دهد و برای این امر اینستکس باید بزرگی نیاز موجود و این را که چه کسی ذی‌نفع است بررسی کند؛ این امر به ویژه برای آن است که ایران فرصت کافی برای انجام دادن اقدامات اولیه را داشته باشد. تهران باید لیست کالاهایی را که برای چنین مبادله‌ای مورد نیاز است بفرستد. اما اینستکس تنها یک پایگاه مبادله برای جابه‌جا کردن کالا میان دو طرف نیست. شرکت‌ها به‌دنبال این خواهند بود که تحویل کالا را در برابر مواردی همچون خطر ورشکستگی شرکت حاضر در معامله حفاظت کنند. سوال این است که آیا اینستکس این مساله را هم پوشش خواهد داد؟
همچنین برای موفقیت‌آمیز بودن اینستکس مهم است که کشورهای شرکت‌کننده سازوکارهایی برای شرکت‌های اروپایی و کارکنان آنها به‌وجود بیاورند که از آنها در برابر تحریم‌های احتمالی آمریکا محافظت کرده و خسارات به‌بار آمده را جبران کند. ابزار قانونی این امر وجود دارد و آن قانون اتحادیه اروپا برای مسدود‌سازی است که برای انطباق با تامین نیازهای جدید باید در آن تجدیدنظر شده و به‌روزرسانی شود. دانش و تجربه به‌دست آمده در این پروسه می‌تواند بعدا در زمینه‌های دیگر مانند اقدامات اروپا در رابطه با تبادلات بین‌المللی پولی، مورد استفاده قرار بگیرد. همچنین این مهارت می‌تواند برای پایه‌گذاری کانال‌های مالی مستقل از سیستم پولی آمریکا و دلار مفید باشد. آمریکا، خود از کانال‌های مالی این‌چنینی به‌عنوان اهرمی در سیاست تحریم‌های خود استفاده می‌کند. از این‌رو، ایجاد سازوکار مالی ویژه برای دور زدن تحریم‌های ایران، اهمیت قابل‌توجهی دارد که فقط منحصر به ایران نیست. اکنون به موضوع ایران اختصاص دارد اما در کل به واسطه آن اروپا برای اولین‌بار قدرت خود را برای سر خم نکردن در برابر تحریم‌های برون‌مرزی دولت‌های دیگر می‌آزماید.»
شبکه خبری آلمانی ان‌دی‌آر روز پنج‌شنبه اعلام کرد که آلمان، فرانسه و بریتانیا، به‌صورت رسمی کانالی به منظور تبادل مالی با ایران ایجاد کرده‌اند و نام این کانال INSTEX است. INSTEX مخفف Instrument in Support of Trade Exchanges یا همان «ابزار پشتیبان فعالیت‌های تجاری» است. پاریس میزبان کانال مالی است و پر فیشر، یک بانکدار برجسته آلمانی هم مسوولیت آن را بر عهده دارد. بریتانیا هم رئیس هیات نظارت است و از هرکدام از این کشورها هم یک نفر از وزارت امورخارجه حضور خواهد داشت. دیگر کشورهای اروپایی هم می‌توانند به این سه‌کشور بپیوندند. این ابزار به بانک‌ها این امکان را می‌دهد که به‌رغم تحریم‌های آمریکا با ایران همکاری داشته باشند اما به گمان اروپایی‌ها چنین اقدامی چندان آسان نخواهد بود. اتحادیه اروپا این کانال را به منزله پیامی برای تهران و واشنگتن تلقی می‌کند. این کانال مالی، در مرحله نخست اقلام غذایی و دارویی و تجهیزات پزشکی را دربر می‌گیرد و می‌تواند دامنه فعالیت آن گسترش یابد.
تعمیق اختلافات ترامپ و اروپا
واشنگتن‌پست نیز در گزارشی به راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی توسط سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه پرداخت و نوشت: «این نهاد بدون استفاده از وجه نقد که بهانه‌ای به‌دست آمریکا برای توجیه تحریم‌ها می‌دهد، به‌عنوان واسطه‌ای عمل می‌کند که به تاجران ایرانی امکان می‌دهد از محل اعتبارات آن به خرید از شرکت‌های اروپایی بپردازند. وزارت امورخارجه آمریکا مدعی است این پروژه تاثیر بسیار ناچیزی خواهد داشت. اروپایی‌ها فعلا قصد دارند از این سازوکار برای معامله اجناس غذایی و دارویی استفاده کنند اما مقامات ایرانی امید دارند در آینده حوزه این سازوکار گسترش یابد.»
به گزارش سرویس بین‌الملل «انتخاب» در ادامه این مطلب آمده است: «رهبران اروپایی به سختی تلاش کردند ترامپ را از خروج از توافق هسته‌ای که دستاورد سال‌ها تلاش دیپلماتیک بود و حتی نهادهای امنیتی آمریکا بر اهمیت آن مهر تایید زده بودند، منصرف کنند. اما ترامپ تردیدی برای خروج از برجام به خود راه نداد و لایه‌های متعدد تحریم را دوباره علیه ایران وضع کرد. اما حالا نزدیک‌ترین متحدان واشنگتن در حال ایجاد سازوکارهای دفاعی علیه آن هستند.» یک تحلیلگر می‌گوید: این از معدود دفعاتی است که اروپا رودرروی آمریکا می‌ایستد. یک عضو شورای اروپایی روابط خارجی نیز گفته که در وزارتخانه‌های اروپایی، تیم‌هایی تشکیل شده تا تاکتیک‌های مقابله با استفاده بی‌قید و شرط آمریکا از حربه تحریم را خنثی کنند. او معتقد است که سازوکار جدید، گام بزرگی در مسیر مقاومت در برابر سیاست‌های آمریکاست. به اعتقاد کارشناسان، واشنگتن مدت زیادی بود که از وابستگی سایر کشورها به خود و تسلطی که بر بازار سرمایه دارد، به‌عنوان سلاحی برای تحقق اهدافش استفاده می‌کرد. اما این وضعیت قابل تغییر است.
مقامات آمریکایی همواره نگران بودند که استفاده نابه‌جا از این حربه، موجب تضعیف کارآیی آن شود و سایر کشورها را ترغیب کند که به فکر تاسیس سازوکارهای مختص خود بیفتند. پنج‌شنبه گذشته، وزیر امورخارجه آلمان،هایکو ماس نیز از تمایل اروپا به جدا شدن از آمریکا خبر داد. او در حاشیه اجلاس وزرا در رومانی گفت که تاسیس این سازوکار حکایت از این دارد که ما مصمم هستیم یکپارچه، مسیر خود را پیش بگیریم حتی اگر دیگران نگاه دیگری داشته باشند.
تلاش ناکام ترامپ
مسلما دولت ترامپ نگاهی متفاوت دارد. واشنگتن تلاش خصمانه‌ای به خرج داده تا کشورهای اروپایی را در سیاست فشار بر ایران با خود همراه کند. در اختلاف با کشورهای اروپای غربی، به سمت شرق اروپا روی آورد تا دولت‌های ناسیونالیست این منطقه مانند مجارستان و لهستان را با خود همراه کند. این ماه پمپئو در اجلاسی در ورشو پیرامون موضوع خاورمیانه شرکت خواهد کرد که در ابتدا قرار بود اجلاسی برای مقابله با نفوذ ایران در منطقه باشد. ترامپ امید داشت ائتلافی ضدایرانی در این نشست تشکیل دهد اما بی‌میلی سایر کشورها باعث شد لحن خود را تغییر دهد.
اختلاف بر سر ایران در حال عمیق کردن شکاف میان واشنگتن و متحدانش است. سال گذشته بسیاری از کشورهای اروپایی از سخنان پمپئو در بروکسل در حمایت از موج جنبش‌های ناسیونالیستی و راست‌گرایانه و حمله به چندجانبه گرایی که بستر رونق و صلح این قاره طی دهه‌های گذشته بوده، غافلگیر شدند.
استلزن مولر از بنیاد بروکینگز در یادداشتی برای فایننشال تایمز می‌نویسد که دولت ترامپ به در پیش گرفتن تز نویسنده اسرائیلی، یورام‌هازونی پرداخته که در کتاب اخیرش، اتحادیه اروپا را ابزاری برای تحقق امپریالیسم آلمانی و نامشروع جلوه دادن سایر دولت-ملت‌های اروپایی می‌داند. مولر می‌نویسد هازونی و دولت ترامپ، درک نادرستی از دولت-ملت‌ها در اروپا یا نفوذ آلمان در آنها و اتحادیه اروپا دارند. او می‌افزاید که اروپا دقیقا باید به کدام برهه از تاریخ طلایی ناسیونالیسم روی بچرخاند: ۱۹۸۹؟ ۱۹۴۵؟ ۱۹۱۸؟ او معتقد است اوضاع نابسامان برگزیت، موضع برخی دیگر از نهادهای ناسیونالیست و تندرو را در اروپا نرم کرده است.
استیون ارلانگر در نیویورک‌تایمز می‌نویسد: «حتی ناسیونالیست‌ها و پوپولیست‌های موفقی مانند سالوینی و دی‌مایو در ایتالیا، ویکتور اوربان در مجارستان، کازینسکی در لهستان و حزب آلترناتیو برای آلمان، ایده ترک اتحادیه اروپا یا واحد پول یورو را کنار گذاشته‌اند و به‌دنبال تغییر عملکرد بلوک از درون هستند.»
ماه‌های آتی شاهد آزمونی حیاتی برای سیاست‌های ترامپ در قاره اروپا خواهد بود. احزاب سیاسی دست راستی، امید دارند در ماه مه پیروزی‌های وسیعی در انتخابات پارلمان اروپا کسب کنند. اما چنانکه رهبران کلیدی اروپا هفته پیش در اجلاس داووس نشان دادند، لیبرال‌ها و میانه‌روهای اروپایی با صدای بلندتری علیه رویکرد مخرب ناسیونالیستی ترامپ زبان به اعتراض خواهند گشود. راه‌اندازی سازوکار ویژه مالی برای ایران شاید تنها آغازگر این مسیر برای آنها باشد.
رفع اتهام از واشنگتن!
از سوی دیگر پایگاه «المانیتور» با اشاره به اینکه سازوکار مالی اروپا در حال حاضر صرفا اقلام انسانی را پوشش می‌دهد، نوشته است این سازوکار با وضعیت کنونی کمکی به دولت ترامپ است تا از اتهام مختل کردن صادرات دارو و مواد غذایی به ایران رهایی یابد. به گزارش خبرگزاری فارس، پایگاه خبری-تحلیلی «المانیتور» در گزارشی با موضوع سازوکار تازه رونمایی شده اروپا برای تجارت با ایران، نوشته است که اگر گستره پوشش این سازوکار از اقلام انسانی فراتر نرود، صرفا کمکی به روایتی خواهد بود که دولت آمریکا سعی در ارائه آن دارد.
سه کشور اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه روز پنج‌شنبه پس از ماه‌ها وعده در مورد راه‌اندازی یک کانال ویژه مالی برای مقابله با تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایران، از سازوکاری موسوم به «اینستکس» (INSTEX) رونمایی کردند که به گفته آنها دست‌کم فعلا فقط کالاهای انسانی از جمله دارو و مواد غذایی را پوشش می‌دهد.
المانیتور در این مورد نوشته است: «اروپایی‌ها اشاره کرده‌اند که ممکن است نهایتا این سازوکار را گسترش دهند تا دیگر موارد تجارت با ایران را نیز پوشش دهد. اما این سازوکار جدید، فعلا کاملا همسو با آن چیزی است که «مایک پمپئو» وزیرخارجه ایالات‌متحده پیش از این اعلام کرده که از دید آمریکا قابل قبول است.»
پمپئو روز ۱۲ دسامبر (۲۱ آذر) در یک نشست خبری در مقر سازمان ملل متحد گفته بود: «در تحریم‌ها، برای مواد غذایی و اقلام دارویی استثناهای انسانی در نظر گرفته شده است. اگر فعالیتی که انجام می‌شود [با این استثناها] همسو باشد، روشن است که ما تحریمی [علیه این فعالیت‌ها] اعمال نمی‌کنیم.»
المانیتور با اشاره به این اظهارات پمپئو، اشاره کرده است که «کانال تجاری اروپا حتی ممکن است لطفی به دولت آمریکا باشد که با این اتهام روبه‌رو بود که استیلای تحریم‌های ایالات‌متحده بر نظام مالی بین‌المللی حتی مبادلات انسانی با ایران را نیز تقریبا غیرممکن کرده است. این مساله روایت اعلامی واشنگتن را که می‌گوید به‌دنبال تحریم رژیم تهران و نه مردم ایران است خدشه‌دار کرده بود.» این پایگاه در پایان نوشته است: «اکنون اروپایی‌ها باید تصمیم بگیرند که آیا می‌خواهند این ابزار تجاری خود را توسعه دهند و با ریسک تقابل با ایالات‌متحده مواجه شوند یا نه. در مقابل، ایران هم باید دریابد که آیا این [سازوکار] امری واقعی است یا صرفا روشی برای حفظ وجهه اروپایی‌هاست.»
ارسال نظر