دبیرکل شورای همکاری خلیج فارس مطرح کرد
درخواست اعراب درباره برجام
در همین ارتباط، نایف الحجرف دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس در گفت‌وگو با شبکه العربیه به طرح ادعاهایی علیه ایران پرداخت و در گزافه‌گویی جدید خود، خواستار در نظرگرفتن دیدگاه کشورهای عضو شورا در مذاکرات غرب با ایران شد. به گزارش «ایسنا» نایف الحجرف در این مصاحبه گفت: ما به وضوح و بدون هیچ ابهامی درخصوص برنامه هسته‌ای ایران و توافقی که بین اعضای دائمی (شورای امنیت) و آلمان منعقد شد، سه اصل اساسی را بیان کردیم: اول اینکه امنیت منطقه یک مساله غیرقابل تقسیم است. بنابراین، هیچ توافقی در مورد امنیت منطقه بدون در نظر گرفتن نظر همه کشورها وجود ندارد و ما رهبران اصلی در این زمینه هستیم.
او در ادامه مدعی شد که نگرانی‌هایی مشروع درخصوص توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ وجود دارد و از همان ابتدا هم کوتاهی در این زمینه وجود داشت. الحجرف در اظهارات مداخله‌جویانه و زیاده‌خواهانه خود به انتقاد از برخی شروط توافق هسته‌ای، ازجمله بندغروب پرداخت و گفت: باید اراده سیاسی حقیقی وجود داشته باشد. تمام طرف‌ها، اعم از کشورهای منطقه یا کسانی که از توافق حمایت می‌کنند باید این مساله را مطرح کنند تا یک مکانیزم پیگیری روشنی وجود داشته باشد.
وزیرخارجه عربستان سعودی نیز پیش‌تر تاکید کرده بود که مقام‌های این کشور درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران با آمریکا و اروپا وارد گفت‌وگو خواهند شد. فیصل بن‌‌فرحان مدعی شده که فعالیت‌های ایران در «به هم زدن امنیت و ثبات» محور این گفت‌وگوها خواهند بود. او با اشاره به برنامه‌های جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا گفته است که «امنیت منطقه» در صدر اولویت دولت آمریکا و کشورهای اروپایی قرار دارد و عربستان مطمئن است که در همکاری با این کشورها «بر این چالش‌ها» غلبه خواهند کرد.
علاوه بر عربستان، پیش‌تر امارات نیز اعلام کرده بود کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس باید در مذاکرات جدید هسته‌ای با ایران حضور داشته باشند و این مذاکرات موضوع موشک‌های بالستیک ایران و حمایت این کشور از نیروهای نیابتی آن را نیز در بر بگیرد.
درحالی‌که مقامات ایران بارها به‌طورجدی تاکید کرده‌اند که توافق هسته‌ای یک سند امضا شده و تصویب شده در شورای امنیت سازمان ملل است و قابل مذاکره مجدد نیست، اما برخی مقامات آمریکایی و اروپایی به تازگی موضع جدیدی مبنی بر انجام مذاکرات مجدد با تهران بر سر این توافق را مطرح می‌کنند که اظهارات دبیرکل شورای همکاری خلیج‌فارس نیز در همین راستا است.
در همین ارتباط، رئیس‌جمهور فرانسه در گفت‌وگو با العربیه به طرح این دیدگاه زیاده‌خواهانه پرداخت که مذاکرات جدید با ایران باید بسیار سختگیرانه و با حضور عربستان سعودی باشد. امانوئل مکرون روز جمعه ۱۰ بهمن گفت که نباید اشتباه سال ۲۰۱۵ در کنار گذاشتن کشورهای منطقه (خاورمیانه) در مذاکرات هسته‌ای را تکرار کرد. او گفت که عربستان‌سعودی هم باید در مذاکرات آتی با ایران حضور داشته باشد. مکرون به‌صورت مشخص نگفته است که منظور از «مذاکرات آتی» چیست و آیا فرانسه فکر می‌کند بازگشت آمریکا به برجام باید با مذاکره و توافق جدیدی همراه باشد یا نه. رئیس‌جمهور فرانسه روز جمعه به العربیه اعلام کرد که مذاکرات بر سر توافق هسته‌ای با ایران سختگیرانه خواهد بود.
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت امورخارجه ایران در واکنش به این اظهارات رئیس‌جمهور فرانسه، وی را به خویشتن‌داری و پرهیز از مواضع شتابزده و نسنجیده دعوت کرد. خطیب‌زاده اظهار کرد: برجام یک توافق چندجانبه بین‌المللی است که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تایید و تثبیت شده، و به هیچ‌وجه قابل مذاکره مجدد نیست و طرف‌های آن هم مشخص و غیرقابل تغییر هستند. او افزود: آمریکا از این توافق خارج شده و اروپا در حفظ آن ناتوان بوده است و اگر تمایلی به احیا و حفظ برجام وجود دارد راه‌حل آن ساده است، آمریکا به برجام بازگردد و تمامی تحریم‌های برجامی و غیربرجامی که در دوره رئیس‌جمهور پیشین آن کشور وضع شده‌اند را رفع کند.
سخنگوی وزارت امورخارجه در ادامه تاکید کرد: اگر مقامات فرانسوی نگران فروش تسلیحاتی هنگفت خود به کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس هستند، بهتر است در سیاست‌های خود تجدیدنظر کنند. خطیب‌زاده در ادامه گفت: تسلیحات فرانسوی در کنار دیگر سلاح‌های غربی نه تنها مسبب قتل عام و کشتار هزاران یمنی است، بلکه عامل اصلی بی‌ثباتی در منطقه خلیج‌فارس بوده و بدون توقف سیل صادرات تسلیحاتی فرانسه، انگلیس، آمریکا و دیگران، نمی‌توان انتظار ثبات و آرامش در این منطقه حساس را داشت.
آمریکا پایبندی خود را به برجام نشان دهد
همزمان با این تحولات، رئیس مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اگر آمریکا اعتقادی به برجام دارد، به‌جای شرط گذاشتن باید درعمل، پایبندی خود را به آن نشان دهد. به گزارش خبرگزاری تسنیم، محمدباقر قالیباف در جلسه علنی دیروز(یکشنبه، ۱۲ بهمن) قوه مقننه و در نطق پیش از دستور خود با اشاره به اظهارنظر اخیر وزیرخارجه آمریکا، موضع این دولت در قبال ایران را ناامیدکننده توصیف کرد و افزود: دولت آقای بایدن به‌جای اینکه برای انجام تعهدات خود پیش‌شرط بگذارد، باید معلوم کند چگونه می‌خواهد تعهد رفع تحریم‌ها را به شکلی عملی لغو کند.
رئیس مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه اگر آمریکا اعتقادی به برجام دارد به‌جای شرط گذاشتن باید در عمل، پایبندی خود را به آن نشان دهد، خاطرنشان کرد: تجربه برجام جلوی چشمان مردم ایران است؛ مردم با هوش ایران ساده‌اندیش نیستند که دوباره وارد بازی «اقدامات نقد در برابر وعده‌های نسیه» شوند. مثل این است که ما پول را به فروشنده داده‌ایم اما کالایی تحویل نگرفتیم. چه کسی حاضر به انجام چنین معامله‌ای است؟ بنابراین دولت جدید آمریکا به جای پیش‌شرط گذاشتن به فکر چگونگی اجرای عملی رفع تحریم‌ها و عمل به تعهدات قانونی خود باشد.
قالیباف با اشاره به حضور خود در سایت هسته‌ای فردو برای نظارت میدانی درباره چگونگی اجرای قانون لغو تحریم‌ها در هفته گذشته گفت: در بازگشت بدون اطلاع قبلی، برای نظارت میدانی بر وضعیت تولید به شهرک صنعتی جنوب تهران سر زدم. خوشحالم از اینکه با همراهی دولت محترم چرخ سانتریفیوژهای هسته‌ای به حرکت درآمده است. قالیباف با بیان اینکه با چرخیدن چرخ سانتریفیوژها و غنی‌سازی ۲۰ درصدی، دست دستگاه دیپلماسی برای رفع تحریم‌ها پر شده است، عنوان کرد: معتقدیم صنعت هسته‌ای هم با عواید اقتصادی حاصل از تولید انرژی و با تولید رادیو دارو و همچنین منافع متعدد در بخش‌های کشاورزی می‌تواند در خنثی‌سازی تحریم‌ها موثر باشد اما با وجود این در بازدید از کارخانه‌های نیمه‌تعطیل در شهرک‌های صنعتی جنوب تهران، صنعتگران و تولیدکنندگان از نچرخیدن چرخ‌های صنعت گلایه می‌کردند.
تحلیل پولیتیکو از لغو تحریم‌های ایران
در ادامه یک نشریه آمریکایی به نقل از یکی از دستیاران یک سناتور آمریکایی گزارش داد، قانون‌گذاران مخالف با برجام با بسیاری از تلاش‌های «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا در کاستن از تحریم‌های ایران مخالفت خواهند کرد. به گزارش خبرگزاری فارس، وبگاه «پولیتیکو» شنبه شب به وقت تهران به نقل از دستیار یک قانون‌گذار جمهوری‌خواه آمریکا و بدون اشاره به نام وی نوشت، قانون‌گذاران بدبین به برجام با بسیاری از تلاش‌های «جو بایدن» رئیس‌جمهور آمریکا در کاستن از تحریم‌های ایران مخالفت خواهند کرد. این مقام آمریکایی افزود، این قانون‌گذاران همچنین چگونگی اجرای تحریم‌هایی را که دولت بایدن تصمیم به حفظ آنها می‌گیرد مورد پایش قرار خواهند داد. یکی از نگرانی‌ها این است که چه کالاهایی مشمول معافیت‌های بشردوستانه می‌شود.
دستیار قانون‌گذار آمریکایی افزود: «اگر آنها تحریم‌ها را بردارند، ممکن است شاهد تحریم‌های جدید از طریق کنگره باشیم. ما از نزدیک هر نوع توافق یا تفاهمی را که آنها با ایرانی‌ها به‌دست می‌آورند، تحت‌نظر خواهیم داشت.» پولیتیکو به نقل از یک مقام وزارت‌‌خارجه آمریکا نوشت، ایران تا بازگشت به برجام فاصله زیادی دارد و باید مراحل زیادی ارزیابی شود. اولین دستور کاری آمریکا مشاوره با کنگره و سپس متحدان است.
یک قانون‌گذار جمهوری‌خواه آمریکا نیز به جو بایدن توصیه کرده ادامه‌دهنده رویکرد فشار حداکثری ترامپ بر ایران باشد و وارد برجام نشود. «گرگ مورفی» قانون‌گذار ایالت کارولینای شمالی گفت، ایرانی‌ها خواهان محو اسرائیل هستند، ایرانی‌ها دوست ما محسوب نمی‌شوند و آزمودن و امتیاز دادن به آنها یک سیاست خارجی مضحک است.
او در ادامه گفت، با وجود خروج آمریکا از برجام در زمان «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور سابق آمریکا، ایران هنوز به غنی‌سازی ادامه می‌دهد. ایران بعد از خروج آمریکا از برجام و معطل ماندن وعده‌های کشورهای اروپایی برای جبران خروج واشنگتن از این توافق اعلام کرد با توجه به مفاد موجود در توافق قصد دارد تعهداتش به آن را کاهش دهد. ایران از آن زمان و براساس بند ۳۶ برجام، اجرای برخی محدودیت‌ها ذیل این توافق را متوقف کرده است.
چه کسی گام اول را برمی‌دارد؟
همزمان دیگر اندیشکده آمریکایی در مقاله‌ای با اشاره به چالش‌های پیش رو برای بازگشت آمریکا به برجام و احیای توافق تاکید کرد اگرچه هم تهران و هم واشنگتن اراده سیاسی برای این کار را دارند اما زمان آنها برای حل‌وفصل اختلافات‌شان بسیار کوتاه است. «موسسه کشورداری مسوولانه کویینسی» (Quincy Institute for Responsible Statecraft) که یک اندیشکده مستقر در واشنگتن است در مقاله‌ای به بررسی چالش‌های پیش روی جو بایدن رئیس‌جمهور جدید آمریکا برای عمل به وعده انتخاباتی‌اش درخصوص بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) پرداخت.
در این مقاله آمده است: «تنها کمی بیشتر از یک هفته از آغاز ریاست‌جمهوری بایدن می‌گذرد اما وعده او مبنی بر بازگشت به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران درحال‌حاضر با مانع روبه‌رو است. درحالی‌که هر دو کشور ایران و ایالات‌متحده بازگشت به توافق و احیای برجام را ترجیح می‌دهند اما هر دو طرف هم اصرار دارند دیگری گام اول را بردارد.» همان‌طور که اظهارات مقامات هر دو طرف نشان می‌دهد، موضوع «چه کسی اول گام را برمی‌دارد» در تمام دیپلماسی مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران جریان داشته است. با این حال دلایل خوبی برای حفظ آرامش وجود دارد.
این اندیشکده در ادامه آورده است: «واشنگتن و تهران هر دو سازوکاری را برای احیای برجام پذیرفته‌اند: پیروی (از تعهدات) در برابر پیروی. آن‌طور که به‌نظر می‌رسد، این مسیر ساده و سرراست است. هر دو طرف به سادگی عمل کردن به تمامی تعهداتشان را بدون هیچ پیش‌شرطی می‌پذیرند. هنگامی که هر دو با توافق مطابقت داشته باشند، مذاکرات درباره اختلاف‌نظرها و تغییرات می‌تواند آغاز شود.»
اما اگرچه این فرمول ساده است، این مساله را که «چه کسی گام اول را برمی‌دارد»، حل‌وفصل نمی‌کند. آنتونی بلینکن وزیر امورخارجه آمریکا بدون اینکه دلیل و توجیه خاصی ارائه دهد، اظهار کرد: «وقتی ایرانی‌ها اجرای کامل توافق را از سر بگیرند، آمریکا هم به تعهداتش باز خواهد گشت. به عبارت دیگر، وی مسوولیت گام اول را به عهده تهران گذاشت. اما در مقابل ایران با استدلال توضیح می‌دهد، این آمریکا بود که توافق را نقض و آن را ترک کرده است، بنابراین منطق حکم می‌کند که ابتدا ایالات‌متحده (به تعهداتش) بازگردد.» به‌نظر می‌رسد دیپلماسی حتی در مرحله پیش از شروع هم به مانع برخورد کرده است.
این اندیشکده آمریکایی همچنین آورده است: «اما این موضوع «گام اول» احتمالا بیشتر حالت ژست سیاسی دارد تا اینکه واقعی باشد. تیم بایدن هنوز کاملا مستقر نشده، اما موضع متاخر بودن در بازگشت به توافق، به‌عنوان یک موقعیت سخت مذاکره‌ای ممکن است باعث شود او از نظر مخاطبان داخلی قدرتمند به‌نظر برسد.» جای تعجب نیست که هیچ‌یک از طرفین نمی‌خواهند خود را مشتاق بازگشت نشان دهند. همچنین پافشاری تهران بر موضعش، نشان می‌دهد که موضع جمهوری اسلامی به‌دلیل خیانت ترامپ به توافق، نرم یا مبتنی بر اعتماد نیست. با این حال، هنوز جای خوش‌بینی وجود دارد، چراکه در مذاکرات مرتبط با برجام نیز درام «چه کسی اولین کار را انجام دهد»، به شکل فراوان وجود داشت.
هر چند، به لطف دو عامل این درام خنثی می‌شد؛ نخست اینکه هر دو طرف از اراده سیاسی کافی برخوردار بودند و دیگر اینکه هر دو زمان کافی برای رسیدن به راه‌حل‌های خلاقانه برای مشکلات داشتند. به‌نظر می‌رسد این بار نیز اراده سیاسی وجود دارد اما از طرف دیگر، زمان کوتاه است. هر دو کشور اراده سیاسی را دارند زیرا پیوستن مجدد به این توافق کاملا در راستای منافع ملی مربوطه‌شان است. در نهایت، به یک دلیل ساده فضای خوش‌بینی بیش از بدبینی است؛ خطر از دست رفتن آخرین فرصت برای احیای توافقی که کاملا منافع و امنیت هر دو طرف را پیش می‌برد، برای هر دو بسیار زیاد است.
