تحلیل «آسیاتایمز» از تنش‌زدایی محتاطانه ایران و عربستان
برخی منابع به این مساله اشاره دارند که در جریان چهار ملاقات مسوولان ایران و عربستانی در عراق و یک ملاقات آنها در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک آمریکا، ایرانی‌‌‌ها به عربستان سعودی، نقشه راهی را جهت تنش‌زدایی و بهبود مجدد روابط دو طرف پیشنهاد کرده‌اند و منتظر پاسخ طرف سعودی هستند. به احتمال فراوان، نقشه راه ارائه شده از سوی ایران، طیفی از موضوعات را شامل می‌شود و با در نظر گرفتن مواردی نظیر عقب نشینی و کاهش حضور نظامی آمریکا در منطقه خاورمیانه، ترس از اوج‌گیری تنش‌‌‌ها در آینده، چالش‌‌‌های اقتصادی و مجموعه‌‌‌ای از دیگر مسائل، عملا تهران و ریاض را در امر تنش‌زدایی در روابط دو جانبه خود مصمم‌‌‌تر کرده است. با این همه، باید اذعان کرد که هنوز هم در روابط عربستان و ایران، موارد و موضوعاتی هستند که موجب ایجاد اختلاف و اصطکاک در روابط دو طرف می‌‌‌شوند. در این راستا، برخی ناظران و تحلیلگران بر این باورند که اگرچه تاکنون در روند تنش‌زدایی ایران و عربستان، تصمیمات راهبردی چندانی اتخاذ نشده با این حال حتی یک تنش‌زدایی تاکتیکی نیز در شرایط کنونی به نفع هر دو طرف است.
نگرانی‌های عربستان سعودی
عربستان سعودی سال هاست که یک رقیب منطقه‌‌‌ای جدی برای ایران بوده و به اشکال مختلف ایران را به مثابه دشمن خود تعریف و از آن تصویر یک دشمن را نیز به جهانیان ارائه کرده است. سعودی‌‌‌ها روند دشمنی‌‌‌های خود با ایران را از سال ۲۰۱۱ و همزمان با وقوع انقلاب‌‌‌های عربی (بهار عربی) تشدید کردند.
در آن دوران، ناآرامی تا حد زیادی بسیاری از کشور‌‌‌های عربی را درگیر کرد و سعودی‌‌‌ها وقوع بهار عربی را بیش از همه در راستای منافع ایران ارزیابی می‌‌‌کردند. آنها حتی این اتهام را علیه تهران مطرح می‌‌‌کردند که ایران در پس پرده از بهار عربی حمایت می‌کند تا از این طریق دامنه نفوذ منطقه‌‌‌ای خود را توسعه بخشد. نقطه تاکید در چارچوب این استدلال، افزایش نفوذ منطقه‌‌‌ای ایران در چارچوب آنچه «هلال شیعی» یا «محور مقاومت» خوانده می‌شود، بوده است. در این دوران و به طور خاص همزمان با تشکیل ائتلاف سعودی و جنگ آن علیه یمن، عربستان از حمایت‌‌‌های ویژه «دونالد ترامپ»رئیس جمهور سابق آمریکا نیز برخوردار شد. ترامپ نخستین سفر خارجی خود پس از کسب کرسی ریاست جمهوری آمریکا را نیز به مقصد ریاض پایتخت عربستان انجام داده بود.
«آندریاس کریگ» از «مدرسه مطالعات امنیتی دانشگاه سلطنتی انگلستان» می‌‌‌گوید: «با این حال، اکنون و با حضور جو بایدن در مقام ریاست جمهوری آمریکا، ترسی گسترده در پادشاهی سعودی مبنی بر اینکه واشنگتن احتمالا پادشاهی عربستان را رها خواهد کرد و توجه خود را بر منطقه آسیا و پاسیفیک و تهدیدهای از جانب چین متمرکز خواهد کرد، به وجود آمده است»
در این میان، انجام حملات گسترده پهپادی و موشکی به تاسیسات شرکت نفت آرامکو در بقیق عربستان (سال ۲۰۱۹) نیز نقشی قابل توجه در چرخش رویه‌‌‌های عربستان نسبت به ایران بازی کرده است. تحت این شرایط، این‌طور به نظر می‌رسد که «محمد بن‌سلمان» ولیعهد سعودی که عملا بسیاری از امور این کشور را تحت کنترل خود دارد، راهی جز دسترسی به یک مکانیزم توام با تنش‌زدایی با ایران پیش روی خود نمی‌‌‌بیند. در این رابطه، عده‌‌‌ای از تحلیلگران به «مدل امارات» اشاره می‌کنند و می‌‌‌گویند: «پس از آنکه اماراتی‌‌‌ها سطح تنش‌‌‌های خود را با ایران افزایش دادند و متوجه آسیب‌‌‌های جدی این مساله برای امنیت ملی خود شدند، خیلی زود عقب نشینی کرده و یک هیات امنیتی را به ایران فرستاده و عملا خود را از تیررس ایران خارج ساختند. عربستان نیز در شرایط کنونی در حال انجام یک اقدام مشابه است»
معادله هسته‌‌‌ای ایران
جدای از آنچه تاکنون گفته شد، تحولات مرتبط با احیای توافق برجام و همچنین گمانه زنی‌‌‌های مختلف در مورد ازسرگیری مذاکرات میان تهران و واشنگتن نیز تا حدی بر محاسبات کشور‌‌‌های عربی حاشیه خلیج‌فارس در تعامل با ایران تاثیرگذار بوده‌اند. البته که آینده این توافق نیز تا حد زیادی مبهم است و این مساله مخصوصا در شرایطی که آمریکا، نیرو‌‌‌های نظامی خود را در منطقه به شدت کاهش داده، بیش از پیش ابعاد جدیدتری به خود می‌گیرد. در شرایط کنونی، دولت ایران رویکرد سخت‌گیرانه‌تری در قبال معادله برجام دارد و هرگونه مذاکره‌‌‌ای را، در صورتی که دستاورد‌‌‌های عینی برای ایران داشته باشد، مورد قبول می‌‌‌داند. در این شرایط، ایران به پیشرفت‌‌‌های اتمی قابل ملاحظه‌‌‌ای نیز دست یافته که همین مساله، هرگونه احیای توافق برجام را با چالش‌‌‌هایی اساسی روبه‌رو می‌کند. در این چارچوب، سعودی‌‌‌ها این تحلیل را دارند که سطح تنش‌‌‌ها میان تهران و غرب (و متحدان منطقه‌‌‌ای آن نظیر اسرائیل)، در صورت به بن بست رسیدن مذاکرات احیای برجام، به نحو بی سابقه‌‌‌ای بالا خواهد رفت و حتی می‌‌‌تواند به تقابل نظامی با تهران نیز ختم شود. از این رو، سعودی‌‌‌ها قصد دارند تا با ایران روند تنش‌زدایی را در پیش گیرند تا از هرگونه درگیری احتمالی که شاید در آینده اتفاق بیفتد، کشورشان را در امان نگه دارند.
معما‌‌‌های ایرانی
انگیزه‌‌‌های تهران از تنش‌زدایی با ریاض، تا حد زیادی ماهیت متفاوتی دارند. ایران از عربستان سعودی نمی‌‌‌ترسد با این حال انگیزه‌‌‌های زیادی جهت تنش‌زدایی محدود با عربستان و لغو تحریم‌‌‌ها (و حداقل کم اثر کردن تحریم‌‌‌ها) علیه خود دارد. اقتصاد ایران در سال‌های اخیر آسیب‌‌‌هایی جدی را از تحریم‌‌‌های دولت آمریکا متحمل شده است. با این حال، تنش‌زدایی میان تهران و ریاض و از سرگرفتن مبادلات تجاری میان دو کشور موجب خواهد شد تا حدی، فشار‌‌‌های اقتصادی علیه ایران کاهش یابند. از سویی، تهران بهبود روابط با عربستان را مساله‌ای می‌‌‌بیند که با استفاده از آن می‌‌‌تواند میان ریاض و واشنگتن نیز ایجاد اختلاف کند. جدای از اینها، ایران از طریق توسعه روابط با عربستان سعی دارد تا از ایجاد ائتلاف منطقه‌‌‌ای علیه خود نیز جلوگیری کند.
