به نوشته نیویورک‌تایمز، تظاهرات آنها در سال ۱۹۹۰ به‌دلیل ممنوعیت رانندگی زنان در عربستان بدون نتیجه ماند و زنان عربستانی بهای زیادی برای آن پرداختند و سال‌های زیادی در رویای رانندگی به سر بردند. زمانی که ماه گذشته ملک سلمان اعلام کرد ممنوعیت رانندگی برداشته خواهد شد زنان عربستانی نسبت به زنانی که سه دهه پیش‌تر برای ممنوعیت رانندگی زنان دست به اعتراض زده بودند بسیار خوشحال شدند.

نورا الغانم یکی از زنان عربستانی می‌گوید: فکر می‌کردم پیش از مرگم این روز را نخواهم دید. الغانم کسی که اعتراض‌ها را ساماندهی کرده بود، هم‌اینک در ۶۱ سالگی به سر می‌برد و بازنشسته شده و دارای ۵ نوه است. او می‌گوید: چیزی که مهم جلوه می‌کند این است که نظام پادشاهی ما سرانجام وارد قرن بیست و یکم شد. واکنش شدید علیه ۴۷ زنی که نسبت به ممنوعیت رانندگی زنان اعتراض کرده بودند نشان می‌دهد که جامعه عربستان تا چه حد محافظه‌کار است و ممنوعیت رانندگی نیز از سوی دستگاه مذهبی و حکومت عربستان مورد تقویت واقع شده بود. اما حالا جهانی‌سازی، شبکه‌های اجتماعی، فشارهای اقتصادی و تغییرات رهبری سرانجام شرایطی را به‌وجود آورد که آن ممنوعیت برداشته شود.

عربستان در روزهای گیج‌کننده‌ای به سر می‌برد. سازندگان خودرو درحال حاضر تبلیغات خود را معطوف زنان سعودی کرده‌اند و دانشگاه زنان به‌دنبال ایجاد مدرسه‌ای برای رانندگی زنان است. البته این تغییرات تنها به این چشم‌انداز منتهی نمی‌شود که بسیاری از رانندگان جدید در نهایت اجازه رانندگی در بزرگراه‌های پادشاهی پیدا کرده‌اند. در جشن ملی که ماه گذشته در عربستان سعودی برگزار شد جمعیت زنان و مردان با یکدیگر به همراه موسیقی رقصیدند. احتمال می‌رود که سینماها مجددا به‌زودی فعالیت‌های خود را آغاز کنند. اما در ۱۹۹۰، وقتی ده‌ها زن در اقدامی بسیار خطرناک تصمیم گرفتند برای آزادی رانندگی زنان مبارزه کنند شرایط پادشاهی با امروز به‌طرز قابل‌توجهی متفاوت بود.

در زمان اعتراض‌ها، الغانم ۳۴ ساله بود و دیپلم دبیرستان داشت. او در آن زمان به همراه همسر و ۴فرزند خود زندگی می‌کرد و در عین حال در مدرسه ابتدایی نیز تدریس می‌کرد. او با رجوع به خاطرات خود می‌گوید: هیچ چیز جالبی در زندگی خود نداشتم. در آن زمان، زنان سعودی به‌شدت محدود بودند. فرهنگ جاری به‌شدت مردسالارانه بود و مفتیان تندرو و افراطی به‌دلیل ارتباط خوبی که با نظام پادشاهی داشتند، قدرت فوق‌العاده‌ای به دست آورده بودند و در مقابل نیز آنها از نظام فاسد پادشاهی دفاع می‌کردند. بیشتر این تندروها کنترل کردن زن را توصیه می‌کردند، زیرا مدعی بودند بسیاری از بیماری‌های اجتماعی از حضور زنان است و رانندگی کردن آنها در راس این تئوری قرار می‌گرفت. یکی از مفتیان ارشد نظام پادشاهی عربستان سعودی جمله مشهوری دارد که گفته بود: اجازه رانندگی به زنان موجب سقوط جامعه خواهد شد. این جمله اخیرا از سایت حکومتی پادشاه عربستان سعودی برداشته شده است.

زنان عربستانی پس از حمله آمریکا به صدام حسین در سال ۱۹۹۰، به‌دلیل اشغال کویت فرصت تازه‌ای برای اعتراض‌های خود پیدا کردند. به‌دلیل حضور نیروهای آمریکایی که بخشی از آنها، زنان بودند و همچنین زنان کویتی که به‌دلیل فرار از جنگ تا عربستان رانندگی کرده بودند این فرصت پیدا شده بود تا زنان عربستانی نیز خواسته خود را مطرح کنند. الغانم می‌گوید: در آن زمان متوجه شدم زنان عربستانی هیچ قدرتی ندارند.

او باقی زنان را به منزل خود دعوت کرده و این مبحث را پیش کشیده بود و در نهایت آنها تصمیم گرفتند قدمی عملی در مورد رانندگی زنان بردارند. آنها یک نامه به سلمان نوشتند. سلمان در آن زمان حاکم استان ریاض بود. آنها به سلمان نوشته بودند که قصد دارند رانندگی کنند. آنها البته هیچ پاسخی از ملک‌سلمان دریافت نکردند. به همین منظور در تاریخ ۶ نوامبر سال ۱۹۹۰، ۱۴ خودرو کرایه و با گواهینامه معتبر خارجی رانندگی کردند.

این در حالی است که آنها در این اعتراض تنها ماندند و دیگر زنان عربستانی رغبتی نداشتند تا در این اعتراض‌ها حضور پیدا کنند. در بین معترضان کسانی که حضور داشتند بیشتر کسانی بودند که سابقا در کشورهای خارجی زندگی می‌کردند. این زنان عمدتا معلم، استاد دانشگاه و فعال اجتماعی بودند. البته یک عکاس و یک دندانپزشک هم در بین‌شان بود. اکثر آنها متاهل و بچه‌دار بودند. دست‌کم دو نفرشان باردار بودند. یک زن با دو دختر هم بعدا به آنها ملحق شدند. یکی از این کودکان شیرخواره بود. برخی از آنها مردان خانواده خود را به مبارزه طلبیده بودند. حمایت همسران‌ و برادران این زنان موجب شده بود تا دیگر مردان خانواده‌های آنها کاری از پیش نبرند.

این سخنان دهان به دهان چرخید و زمانی که این زنان رانندگی کردند چند نفر از آنها به‌وسیله پلیس راهنمایی و رانندگی و چند نفر دیگر نیز توسط پلیس مذهبی دستگیر شدند. برخی از آنها در داخل خودروی خود زخمی شده بودند. فوزیه البکر، یکی از این زنان که استاد دانشگاه نیز بوده است، به یاد می‌آورد که یکی از این نیروهای پلیس بر سر او فریاد کشیده و گفته بود می‌خواهم یک قبر حفر و همه شما را زنده زنده خاک کنم. او تصریح می‌کند: آنها فکر می‌کردند که ما قصد نابودی کشور را داریم.

آنها بازداشت و به مقر پلیس هدایت می‌شوند. البته آنها تا غروب آفتاب آزاد شده و بستگان آنها تعهد می‌دهند که دیگر اجازه رانندگی به زنان خود ندهند. صبح روز بعد اسما العبودی، یک فعال اجتماعی که در این حرکت حضور داشت در بین همکاران خود این شایعه را شنیده بود که این زنان لباس‌های خود را سوزانده و با لباس نامناسب در خیابان‌ها حضور پیدا کرده بودند. البته چنین چیزی اصلا صحت نداشت و این تنها شایعه‌ای بود که دهان به دهان چرخیده بود. به‌زودی نام این زنان منتشر و همزمان باعث خشم عمومی شد.

ملک فهد دستور داد کسانی که در این رانندگی اعتراضی حضور داشتند و دارای شغل دولتی بودند از کار خود معلق شوند و مفتیان تندرو نیز در خطبه‌های خود آنها را لعن و نفرین کردند. بکر می‌گوید که به نوعی جامعه علیه ما شورش کرد. مدیحه الجروش، عکاسی که در آن نمایش اعتراضی حضور داشت، می‌گوید که ماموران وزارت کشور پس از آن ماجرا به دفتر کار وی هجوم آورده و تمامی عکس‌های او را از بین بردند. او می‌گوید: آنها می‌خواستند با این کار مرا تنبیه کنند.

پس از این ماجرا برخی وابستگان و اقوام این زنان نیز از آنها دوری می‌کردند. الجروش تصریح می‌کند که محیط بسیار ترسناکی برای آنها به‌وجود آمده بود. واکنش شدید حکومت و جامعه برای مدت‌ها بحث رانندگی زنان را مدفون کرد. النهاده یکی از زنانی که در آن اعتراض حضور داشت، می‌گوید: شرایط برای زنانی که رانندگی کرده بودند بسیار سنگین شده بود و از طرف جامعه نیز این حرکت مورد استقبال قرار نگرفت. او می‌گوید که یک دهه سکوت مطلق برقرار شده بود.

زنانی که از کار معلق شده بودند به‌دنبال کار می‌گشتند و برخی دیگر به‌دنبال مدارک عالی تحصیلی رفتند.

دو سال بعد یک شاهزاده خانم در این زمینه پادرمیانی کرد و آنها را به سرکار بازگرداند و حتی حقوق معوق آنها را در این دو سال پرداخت کرد. برخی از این افرادی که حضور داشتند به زندگی خصوصی خود مشغول شدند، درحالی‌که برخی از آنها به‌دنبال راه‌هایی برای حق تحصیل زنان و ایجاد دانشگاه زنان رفتند.

جامعه عربستان به آرامی تغییر کرده بود. در سال ۲۰۰۵، میزان ثبت‌نام زنان و مردان در دانشگاه رشد کرده بود. ملک عبدالله برنامه‌ای ریخته بود که به موجب آن صدها جوان عربستانی که زنان هم شامل آن می‌شدند به خارج از عربستان فرستاده شدند تا با تحصیلات عالیه به عربستان بازگردند. او همچنین زنان را وارد شورای مشورتی کرد و شبکه‌های اجتماعی در میان جوانان عربستانی به‌شدت گسترش پیدا کرد و آنها در این فضاها به آزادی رسیدند که در زندگی واقعی از آن محروم بودند.

اینترنت باعث تضعیف جایگاه مفتیان تندرو شد و بسیاری از جوانان فهمیدند که دین آنها در عربستان با اسلام سایر نقاط چه تفاوت‌هایی دارد. دولت همچنین اجازه داد که زنان در مشاغل تازه‌‌ای به‌کار گرفته شوند. زنان جوان نیز قدم‌هایی برای آزادی رانندگی برداشتند. در سال ۲۰۱۱، منال‌الشریف ویدئویی از خود به شکل آنلاین منتشر کرد که در حال رانندگی است. او بلافاصله شناسایی و بازداشت شد. در سال ۲۰۱۳، ده‌ها زن اقدام به رانندگی کردند تا به این طریق اعتراض خود را به ممنوعیت رانندگی در این جامعه محافظه‌کار نشان دهند. در سال ۲۰۱۴، لوجین حثلول تلاش کرد که از امارات با خودرو وارد عربستان شود که همین اقدام موجب شد تا وی ۷۳ روز زندانی شود.

در این میان چند نفر از معترضان سال ۱۹۹۰ نیز به جمع معترضان جوان پیوسته بودند و زنان جوان را به ادامه اعتراض‌ها تشویق می‌کردند. الجروش می‌گوید: ما به‌دلیل دستگیری حثلول بسیار عصبانی بودیم. اما در دل می‌گفتم این قدم بزرگی بوده و ما را به پیش خواهد برد. در سال ۲۰۱۵، سلمان پادشاه شد و به نوعی قدرت را به پسر جوان خود اعطا کرد. محمد بن سلمان درحال حاضر ولیعهد این کشور است. نتیجه پایین آمدن قیمت نفت، اقتصاد این کشور را با دشواری روبه‌رو کرده و به همین منظور ولیعهد به‌دنبال برنامه‌ای به منظور اصلاحات اقتصادی است. یکی از این اصلاحات مشارکت بیشتر زنان است. البته قدم‌های دیگری هم برداشته شده است.

زنان در سال ۲۰۱۵ برای اولین بار در انتخابات شورای محلی هم نامزد شدند و هم رای دادند. اواخر ماه گذشته الغانم که برای نخستین بار به ممنوعیت رانندگی در عربستان اعتراض کرده بود با پیامی از سوی همسر خود مواجه می‌شود. همسر او برداشته شدن ممنوعیت رانندگی را به وی تبریک می‌گوید. الغانم که در سال ۱۹۹۰ سوار خودرو شد اما راننده شخص دیگری بود حالا می‌گوید قصد دارد تا رانندگی را بیاموزد و گواهینامه دریافت کند. البته حکومت نقش زنان فعال اجتماعی را در پیش بردن این تصمیم کمرنگ‌ کرده و تلفنی از آنها خواسته است که همچنان آرام باقی بمانند. این در حالی است که وزیر اطلاعات عربستان چنین تلفن‌هایی را تکذیب کرده است.

بسیاری از سعودی‌ها استدلال می‌کنند که زنان با شادی خود قشر محافظه‌کار جامعه را برای برخورد تحریک می‌کنند. در سیستم بسته پادشاهی عربستان سعودی این اعتقاد وجود دارد که هر حقی از سوی حاکم« اعطا» می‌شود و مردم این حق را «نمی‌ستانند».