شمال غرب
ترکیه از شمال سوریه چه می‌خواهد؟
به نظر می‌رسد موضوع سوریه در سال ۲۰۱۹ نیز یکی از محورهای مهم مورد بحث سیاست خارجی ترکیه باشد. تصمیم ناگهانی دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا درخصوص لزوم خروج تدریجی نیروهای نظامی از خاک سوریه و قلمداد کردن آن سرزمین به «کشور شن و مرگ» و فشار ترکیه بر آمریکا در سپردن موضع مبارزه با تروریسم در سوریه از جمله مواردی است که چرایی حضور این کشور را در شمال سوریه پر معناتر می‌کند. تصمیم به خروج نیروهای آمریکایی از سوریه مستقیما با منافع ملی ترکیه در ارتباط است و از سه محور باید آن را ارزیابی کرد. الف) نحوه برخورد و سیاست‌گذاری ترکیه در برابر نیروهای مربوط به یگان‌های مدافع خلق و جبهه حزب اتحاد دموکراتیک سوریه، ب) آینده اپوزیسیون معتدل، ج) وضعیت پناهندگان سوری در ترکیه.
اگرچه ترامپ بعد از دیدارش با نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی نسبت به روند خروج نیروهای آمریکایی تغییر موضع داد و قرار است به‌صورت تدریجی این نیروها را خارج کند تا به این وسیله از فشارهای موجود در داخل آمریکا نیز تا حدودی رهایی یابد؛ اما به‌نظر می‌رسد که با این تدبیر هنوز در صدد حمایت و بازی با مهره نیروهای نظامی کرد شمال سوریه موسوم به ی‌پ‌گ است. نکته بسیار حائز اهمیت اینکه، هنوز از سوی پنتاگون اعلام نشده است که آمریکا مواضع خود را در چه مناطقی به ترتیب تخلیه خواهد کرد. مسکو درصدد تقویت بازوی تاثیرگذار نظامی در قلمرو دولت سوریه است اما به‌نظر می‌رسد ایالات‌متحده درصدد حفظ منطقه‌ای به‌صورت حائل است و از این‌رو هنوز از جزئیات مناطق قابل تخلیه اطلاعاتی منتشر نکرده است.
ترکیه با توجه به داشتن طولانی‌ترین مرز خاکی با سوریه بیش از هر کشوری تحت تاثیر ناملایمات در سوریه بوده که با تثبیت امنیت و نظام سیاسی در سوریه می‌تواند از عمده‌ترین دغدغه خود در مرزهای جنوبی خلاصی یابد. تمایل جدی آنکارا در مذاکرات آستانه به همراه ایران و روسیه برگرفته از همین دیدگاه است تا با ایجاد راه‌حل دائمی بتواند یکی از مهم‌ترین مشکلات سیاست خارجی خود را حل کرده و پیرو آن مشکلات ناشی از پناهندگان سوری را در سیاست داخلی نیز حل کند. زیرا حضور سوری‌ها در خاک ترکیه تبدیل به بحران داخلی می‌شود. به‌طوری‌که در آستانه سال نو میلادی حضور طرفداران نیروهای ارتش آزاد سوریه با پرچم‌های مختص به خودشان و با سر دادن شعارهای ضددولتی علیه بشار اسد در میدان تقسیم استانبول، زمینه اعتراضات مردمی و همچنین برخی از نمایندگان مجلس ترکیه را فراهم ساخت. به اعتقاد نمایندگان، اجازه دادن به قدرت‌نمایی نیروهای متصل به ارتش آزاد سوریه در میدان تقسیم استانبول با روح مذاکرات آستانه همخوانی ندارد. دولت ترکیه نهایت تلاش خود را می‌کند تا با ادامه روند سیاسی به حل بحران سوریه بپردازد و در عین حال جهت تثبیت امنیت مرزهای خود در شمال سوریه و اطمینان از عدم شکل‌گیری منطقه خودمختار کردی از اقدامات نظامی استفاده می‌کند. یعنی اکنون ترکیه برای راه‌حل سوریه از یکسو به کنش‌های نظامی دست زده و از سوی دیگر پروسه حل بحران با دیپلماسی را ترجیح داده است. چراکه، انفعال و انحلال YPG و ادغام مخالفان معتدل در پروسه راه‌حل سیاسی در نظام آتی سوریه هدف آنکاراست. حفظ تمامیت ارضی و یکپارچگی سوریه ضرورتی انکارناپذیر برای آنکارا به‌شمار می‌رود. بازگشت پناهجویان سوری، ضمن رهایی ترکیه از بار مالی و آغاز روند بازسازی می‌تواند پتانسیل‌های قوی در بخش اقتصادی- تجاری برای ترکیه فراهم آورد. گفتنی است که دیدگاهی مشابه سیاسیون لندن و پاریس نسبت به شکل نظام سیاسی آینده سوریه درحال پدیدار شدن در ذهن دیپلمات‌های ترکی است. چرا که دیدار حسن روحانی از آنکارا و اعلام نظر رجب طیب اردوغان در کنفرانس مطبوعاتی در این خصوص که «مساله آینده سوریه باید به‌وسیله سوری‌ها حل شود»، نشان از تغییر رویکرد اصلاحی دارد.
تمایل برخی از کشورهای عربی درباره آغاز مجدد روابط دیپلماتیک با دمشق و حتی اقدام به بازگشایی سفارت، تحولات مثبتی در مورد سوریه محسوب می‌شوند. طبیعی است که مواضع مسکو و تهران از دولت قانونی سوریه در طول سال‌های گذشته باعث شده محور مقاومت در تعیین موازنه قدرت در خاورمیانه به شکلی موثر تقویت شود و این امر موجب حل بسیاری از بحران‌های منطقه‌ای خواهد شد. سفر سرزده ترامپ به عراق و آن هم به‌صورت کاملا پوشیده و سری، نشان می‌دهد که آمریکا و هم‌پیمانانش گرچه بازی را باخته می‌دانند ولی هنوز مترصد فرصت‌های لازم برای کنترل منطقه هستند. اما سفر برهم صالح، رئیس‌جمهور عراق به آنکارا در پایان هفته و لزوم همکاری میان بغداد و آنکارا در مبارزه با تروریسم و حتی برنامه‌ریزی سفر اردوغان به بغداد در روزهای آتی و توافق بر سر امضای پروتکل همکاری‌های استراتژیک بین دو کشور نشان از عقلانیت دیگر آنکارا درخصوص مسائل مربوط به سوریه دارد.
بشار اسد به‌رغم اعلام عفو عمومی، هنوز در رابطه با مخالفان خود در خاک سوریه، اردن، لبنان و بازگشت آنها موضع قطعی نشان نداده است. حمایت ایران و روسیه از اسد و همگامی آنکارا با این دو کشور در رابطه با سوریه از پارامترهای چالشی در نگاه مسوولان سیاسی آنکارا است. تاکید ترکیه به تدوین پیش‌نویس قانون‌اساسی جدید و انتخابات بعد از آن حاصل نگرانی آنکارا از وضعیت فعلی سیاسی در سوریه است. حاکمیت اسد شمشیر داموکلسی است که در شرایط فعلی برای آنکارا بیم‌آلود است. تعریف مواضع قطعی بشار اسد در نوع برخورد با اپوزیسیون معتدل خواهد توانست ترکیه را در برداشتن گام‌های مثبت آتی تشویق کند. شناسایی کنش رفتاری بشار اسد در تهران و مسکو قابل پیگیری است. یقینا با حل بحران سوریه، نوع رویکرد ترکیه در قبال اتحادیه اروپا نیز تغییر خواهد یافت و بازی متعادل و دوراندیشانه‌ای با اتحادیه اروپا به جریان خواهد افتاد.
ارسال نظر