ریشه‌های نظم سیاسی: از دوران پیشاانسانی تا انقلاب فرانسه
ماهیت حکومت «هان»
مدیریت حکومتی‌ای که طی دوره سلسله «هان» سر بر آورد به توازنی بسیار بهتر میان تمرکزگراییِ مستبدانه سلسله «شین» و نظام اجتماعیِ خویشاوندمحورِ اوایل سلسله «ژو» دست یافت. مدیریت مرکزی آن حکومت بسیار منطقی و نهادینه شده بود و به مرور زمان موضعی علیه «جیب» حکومت پاتریمونیال محلی اتخاذ کرد. اما تا تلاش «وانگ مانگ» در اصلاح ارضی در پایان سلسله سابق «هان»، این مدیریت حکومتی هرگز نکوشید از قدرت خود برای مشارکت در مهندسی اجتماعی وسیع مقیاس استفاده کند. این مدیریت و نظام حکومتی تا حد زیادی شبکه‌های اجتماعی موجود و حقوق مالکیتی را دست نخورده باقی گذاشت. اگرچه مالیات را به زور ستاند و بیگاری را برای پروژه‌های عمومی الزامی کرد اما سعی نکرد همچون سلفش «شین» خون مردم را در شیشه کرده و از آنها اخاذی کند. طی دوره سلسله «هان»، حکومت چین به طرز فزاینده‌ای به خوبی نهادینه شد. در یک نظام پاتریمونیالی- خواه چینِ دوره «ژو» باشد خواه دولت معاصر آفریقایی یا آسیای مرکزی- مقام‌های حکومتی نه بر مبنای صلاحیت‌ها بلکه به خاطر پیوندهای فردی یا خویشی‌شان با حاکم برگزیده می‌شوند. اقتدار نه در «پُست» که در «دارنده» پُست است. با مدرن شدن نظام سیاسی، بوروکراسی جانشین نظام پاتریمونیال شد. بر حسب تعریف کلاسیک ماکس وبر، در میان خصائل بوروکراسی مدرن می‌توان به این موارد اشاره کرد: پست و مقام‌هایی که به واسطه حوزه عملکردی با حوزه کاملا مشخصی از صلاحیت تعریف می‌شوند، سازماندهی پست‌ها به سلسله مراتب کاملا مشخص، نامزدهایی که به‌صورت غیرشخصی بر مبنای صلاحیت انتخاب می‌شوند، مقام‌هایی که فاقد پایگاه سیاسی مستقل بوده و در معرض انضباط سخت در چارچوب سلسله مراتب هستند و پست‌های دارای حقوق که با آنها به مثابه تنها یا حداقل مشغله کارمند رفتار می‌شود. حکومت چینِ دوره سلسله «هان» سابق تقریبا تمام این معیارهای بوروکراسی مدرن را محقق ساخت. بسیاری از منصوبین موروثیِ «بازمانده» [holdover: اشاره دارد به مقام‌هایی که پس از انقضای مدت خدمت همچنان در مناصب خود حضور دارند] به ویژه در اوایل روزهای حکومت «گائوژو» در حکومت حضور داشتند، آنگاه که امپراتور به کمک متحدان «ضد شین» و متحدان دوره جنگ داخلی خود برای تحکیم و تثبیت حکومتش نیاز داشت. اما به‌طور اخص در چارچوب دولت مرکزی، دارندگان موروثی پست‌ها به تدریج جای خود را به مقام‌های منتخبی دادند که بر مبنایی غیرشخصی‌تر برگزیده شده بودند. تمایز بسیار شدیدی میان شخصیت‌های درباری که مسوولیت اجرای تصمیمات شخص حاکم را داشت و بوروکراسی دائمی، نهاده شد. با آغاز سال ۱۶۵ ق.م، فرامینی صادر می‌شد که از مقام‌های ارشد در تمام چین می‌خواست سهمیه‌های ثابتی برای جوانان صاحب صلاحیت برای خدمت در بوروکراسی تعیین کنند. در دوران سلطنت امپراتور «وو»، به مقام‌ها دستور داده شد تا حس مسوولیت خانوادگی و صداقت نامزدها را تضمین کنند. در سال ۱۲۴ ق.م، دانش‌آموزان نامزد شده از استان‌ها به آکادمی سلطنتی در پایتختِ چانگان برای امتحان فرستاده می‌شدند. بهترین دانش‌آموزان از سوی آکادمیسین‌ها و محققان یک سال دیگر را براساس متون مورد پذیرش کنفوسیوسی آموزش می‌دیدند و سپس بار دیگر برای ورود به خدمات بالای دولتی مورد آزمون قرار می‌گرفتند. منابع دیگر استخدام عبارت بودند از کمیسیون‌های سیاری که در اطراف و اکناف امپراتوری سفر می‌کردند و به دنبال افراد با استعداد می‌گشتند یا مسابقه‌هایی که در آن از عموم دعوت می‌شد تا با نوشتن مقالاتی به وضعیت اخلاقی یا مادی امپراتوری بپردازند. این نوع از استخدام غیرشخصی به اقوام دیگر غیرِ «هان» اجازه می‌داد که از موقعیت‌های شغلیِ عالی مانند «گونگشو هیون»، فرمانده نظامی که اصالتا شیونگ‌نویی بود، بالا روند. در سال ۵ ق.م، وقتی جمعیت ثبت شده چین ۶۰ میلیون نفر بود، حدود ۱۳۰ هزار بوروکرات وجود داشتند که در پایتخت و دیگر استان‌ها خدمت می‌کردند. مدارسی برای آموزش جوانان از سن ۱۷ سالگی برای خدمات دولتی تاسیس شد که در این مدارس جوانان برای توانایی‌شان جهت خواندن انواع متون متفاوت، ثبت و ضبط وقایع و امثال آن مورد آزمایش و آزمون قرار می‌گرفتند. (طی دوره سلسله‌های «تانگ» و «مینگ»، نظام آزمون و استخدام برای خدمات کشوری بسیار پیچیده‌تر شد). همچنان یک عنصر قدرتمند موروثی در دوران «هان» وجود داشت: مقام‌های عالی می‌توانستند پسر یا برادرشان را برای پست‌های عالی توصیه کنند و نظام نامزدسازی آشکارا در برابر نفوذ افراد، بی پناه بود. همچون سلسله‌های بعدی، درجه شایسته‌سالاری به شدت با الزامات آموزشی محدود شده بود؛ فقط خانواده‌های صاحب‌مقام پسرانی داشتند که باسواد بوده و از این رو شایسته نامزدی یا آزمون می‌شدند.
به‌رغم برخی موارد باقی مانده از نظام پاتریمونیالی، حکومت مرکزی به مرور زمان از نقطه‌نظر وبری به شدت بوروکراتیزه شد. سه مقام عالی‌رتبه عبارت بودند از: صدراعظم، مشاور و فرمانده کل قوا که در آن مرتبه قرار داشت. گاهی پست صدارت عظما میان دو نفر تقسیم می‌شد- یکی از راست و دیگری از چپ – که دو اشغال کننده این پست‌های قدرتمند ناظر بر یکدیگر بوده و قدرت یکدیگر را متوازن می‌کردند. در ذیل آنها، ۹ وزیر دولتی وجود داشت که هر یک نیروها و بودجه خاص خود را داشتند. در میان مهم‌ترین مقام‌ها، سرپرست تشریفات بود که مسوول مراسمات و مناسک‌هایی بود که از سوی دربار به اجرا درمی‌آمد؛ سرپرست کاخ، که دسترسی به کاخ را کنترل می‌کرد و مسوول امنیت امپراتور بود؛ سرپرست نگهبانان که فرماندهی گارد سلطنتی و واحدهای نظامی پایتخت را داشت؛ سرپرست حمل و نقل که مسوول لجستیک و تدارکات بود؛ سرپرست دادگاه‌ها که مدیریت نظام قضایی را در دست داشت و سرپرست کشاورزی که مسوول جمع‌آوری مالیات بود. بدیهی است که این پست در این جامعه زراعی بسیار مهم بود؛ سرپرست کشاورزی خود بر یک بوروکراسی عظیم حکمرانی داشت و مقام‌های ارشد از ۶۵ پست تابعه و زیردست را برای مدیریت انبارها، کارهای کشاورزی و منابع آبی به استان‌ها گسیل می‌کرد.
