سازمان ملل ۷۵ ساله شد
سایه دوئل چین بر نشست منهتن
«ریک گلادستون» در گزارش ۲۱ سپتامبر برای نیویورک تایمز نوشت، اگرچه «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل و سایر مقام‌های این نهاد بین‌المللی از جایگاه مخصوص سخنرانی کردند اما تمام رهبران کشورها سخنرانی‌های شادباش و تبریک‌های خود را از طریق فیلم‌های از پیش ضبط شده ارائه کردند و به این مراسم عطر و بویی «ساختگی» بخشیدند.
این رویداد همچنین به‌دلیل یک «غیبت آشکار» قابل توجه بود؛ اگرچه برنامه‌ریزی شده بود اما هیچ سخنرانی ضبط شده‌ای از رهبر کشور میزبان یعنی دونالد ترامپ وجود نداشت. او که از منتقدان دائمی سازمان ملل بود، همواره اولین کسی بود که در میان ۸۴ رئیس دولتی که در لیست سخنرانان حضور داشتند صحبت می‌کرد. در عوض، معاون نماینده دائمی نمایندگی ایالات‌متحده در سازمان ملل سخنرانی کرد. مقام‌های آمریکایی یا سازمان ملل هیچ توضیح فوری‌ای در مورد عدم حضور و سخنرانی ترامپ در روز دوشنبه ارائه ندادند، اگرچه وی در سخنرانی‌های سالانه مجمع عمومی رهبران ملی که از دیروز سه‌شنبه آغاز شد، نماینده ایالات‌متحده بود. سخنرانی آنها نیز از طریق فیلم‌های از پیش ضبط شده انجام می‌گیرد. مقام‌های سازمان ملل در ماه ژوئن به این تصمیم رسیدند که برگزاری سالانه مجمع عمومی به‌دلیل همه‌گیری ویروس کرونا غیرممکن است و در عوض، جلسات و نشست‌های مجازی را تقریبا در تمام مراحل انتخاب کردند.
به نوشته گزارشگر نیویورک تایمز، اگرچه ساکنان نیویورک هر سال به سبب بند آوردن خیابان‌ها و حفاظت‌های امنیتی فوق‌العاده برای رهبران جهان و هیات همراهشان به تنگ می‌آمدند اما امسال گویی نفس راحتی می‌کشند زیرا خبری از بستن خیابان‌ها یا حفاظت‌های امنیتی آنچنانی به روال سال‌های قبل نیست. با این حال، مقام‌هایی همچون گوترش از این بابت که دیدارها و نشست‌های حضوری و دیپلماسی چهره به چهره را از دست داده‌اند ابراز تاسف کردند. گوترش از این فرصت بهره برد تا از نقش سازمان ملل در جلوگیری از جنگ جهانی سوم یاد کند اما در مورد بحران‌های فراوانی که شامل نزاع‌های منطقه‌ای، گرسنگی، فقر و تغییرات آب و هوایی می‌شود سخنانی صریح بر زبان آورد که البته به نوشته نیویورک تایمز «در مورد همه اغراق کرده بود». گوترش گفت: «به اندازه دو جنگ جهانی و به قیمت جان میلیون‌ها نفر و وحشت برخاسته از هولوکاست طول کشید تا رهبران جهان به همکاری بین‌المللی و حاکمیت قانون متعهد شوند. هرگز در تاریخ مدرن، این همه سال شاهد عدم تقابل‌های نظامی میان قدرت‌های مهم نبودیم. این دستاورد بزرگی است که اعضا می‌توانند به آن ببالند و همه ما باید برای حفظ آن تلاش کنیم.» با این حال، او افزود چندجانبه‌گرایی همچنان در معرض آزمون فزاینده- اگر نگوییم غفلت- قرار گرفته است. او گفت: «بلایای آب و هوایی در افق نمایان است. تنوع زیستی در حال از میان رفتن است. فقر دوباره در حال افزایش است. نفرت در حال گسترش است. تنش‌های ژئوپلیتیک در حال فزونی است. سلاح‌های هسته‌ای همچنان در حالت هشدار قرار دارند. فناوری‌های تحول‌آفرین فرصت‌های جدیدی خلق کرده اما تهدیدهای جدیدی را نیز به نمایش گذاشته است. بیماری همه‌گیر کووید-۱۹ شکنندگی‌های جهان را آشکار کرده است. ما فقط می‌توانیم با کمک یکدیگر به تمام اینها بپردازیم.»
«جیمز بی»، گزارشگر الجزیره نیز روایت خود از حضور در نشست سازمان ملل را این‌گونه بیان کرد که روز دوشنبه در حالی رهبران جهان هفتادوپنجمین سالگرد تاسیس سازمان ملل را به‌صورت مجازی برگزار کردند که ترس برخاسته از کرونا و اختلال‌های اقتصادی کارآیی و انسجام این نهاد بین‌المللی را به محک آزمون گذاشته است. او نوشت میلیون‌ها نفر به قرنطینه رفتند و اقتصادها متحمل خسارت‌های فراوان شد. اکنون در حالی برخی کشورها خود را با موج دوم یا سوم کرونا مواجه می‌بینند که جهان شاهد نزاع دو قدرت است: آمریکای غیرقابل اعتماد و چین پرخاشگر و رقابت گسترده میان این دو کشور. به نوشته گزارشگر الجزیره، ویروس کرونا تنش‌های میان این دو غول اقتصادی را بیشتر کرده است. واشنگتن، پکن را به عدم شفافیت متهم می‌کند و می‌گوید در همان روزهای اول شیوع کرونا در ووهان چین به دنیا دروغ گفت. اگرچه روز دوشنبه رئیس‌جمهور آمریکا سخنرانی نکرد اما «شی جین پینگ» رئیس‌جمهور چین با لحنی تند گفت:«هیچ کشوری حق سلطه بر امور دنیا، کنترل سرنوشت دیگران یا حفظ تمام مزایای توسعه را برای خود ندارد. هیچ کس حق ندارد کاری را که دوست دارد انجام دهد و خود را هژمون، قلدر و رئیس جهان بنامد. یکجانبه‌گرایی به پایان رسیده است.»
اظهارنظر «شی» البته به‌صورت ویدئویی از پیش ضبط شده نبود بلکه به گفته هیات نمایندگی چین، نوشته‌ای طولانی بود که هیات نمایندگی چین به این نهاد بین‌المللی تقدیم کرد. پس از خروج آمریکا از نهادهای بین‌المللی و بی‌توجهی این کشور به این ارگان‌ها، این چین و رهبر آن «شی» است که می‌کوشد خود را رهبر چندجانبه گرایی جا زند. در هر جایی که آمریکا از آن خارج شده، این چین بوده که ورود کرده است. با این حال، روز دوشنبه اعلام شد ترامپ سه‌شنبه سخنرانی خواهد کرد. رئیس‌جمهور آمریکا که با مسائل مختلف اعم از همه‌گیری کرونا، روابط سرد بین کشورش و چین و تهدیدات مربوط به کره‌‌شمالی همزمان با یک کمپین پرتب‌وتاب مربوط به انتخابات ریاست جمهوری دست و پنجه نرم می‌کند، یک سخنرانی از پیش ضبط شده را در مجمع عمومی سازمان ایراد کرد و طی این سخنرانی «پیامی قدرتمند به چین» فرستاد تا پاسخی باشد به سخنرانی همتای چینی‌اش. ترامپ به حزب کمونیست چین به‌دلیل مسائلی نظیر «مدیریت شیوع بیماری کووید-۱۹، مداخله انتخاباتی، جاسوسی در آمریکا و گسترش نفوذ در جهان» حمله کرد. وی در این سخنرانی توافق اخیر میان اسرائیل و امارات و بحرین بر سر عادی‌سازی روابط را برجسته و اعلام کرد کشورهای دیگری هم در مسیر عادی‌سازی رابطه با اسرائیل قرار دارند. ترامپ همچنین در مورد کره‌‌شمالی سخن گفت و نیز از اقدام خود در واسطه شدن برای برقراری همکاری اقتصادی میان صربستان و کوزوو سخن به میان آورد. همچنین از تحت فشار قرار دادن کشورهای ناتو برای برآورده کردن تعهد صرف ۲ درصد از تولید ناخالص داخلی خود برای بودجه نظامی هم سخن گفت.
دلایل نگرانی
اگرچه نام ترامپ به‌عنوان اولین سخنران ثبت شده بود اما «چریت نورمن چلت»، معاون سفیر ایالات‌متحده در سازمان ملل به نمایندگی از ترامپ سخنانی ایراد کرد. او گفت اگرچه سازمان ملل نشان داده از بسیاری جهات «موفقیت‌آمیز» عمل کرده است اما «دلایلی هم برای نگرانی وجود دارد». او افزود:«این نهاد بین‌المللی مدت‌هاست در برابر اصلاحات اساسی مقاومت کرده است، شفافیت چندانی ندارد و در برابر دستور کار رژیم‌های خودکامه و دیکتاتوری‌ها بسیار آسیب‌پذیر است.» رهبران دیگر هم در مورد لزوم همکاری کشورها درباره موضوعاتی مانند تغییر اقلیم و بیماری همه‌گیر کرونا صحبت کردند و از رقابت‌هایی که سازمان ملل و همکاری‌های بین‌المللی را تضعیف می‌کند ابراز تاسف کردند. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، گفت: «خانه مشترک ما به هم ریخته است. بنیان ما در حال ویرانی است.» وی ادامه داد: «جنگ‌های الحاق [اشاره به الحاق کریمه به روسیه]، استفاده از سلاح‌های شیمیایی، بازداشت‌های گسترده همگی بدون مجازات و با مصونیت کامل رخ می‌دهند. نظام بین‌الملل‌مان گروگان رقابت‌ها شده است. این سیستم به‌دلیل ناتوانی در تعقیب افراد مسوول این سوءاستفاده‌ها در حال تضعیف است.»
جیمز بی، گزارشگر الجزیره، در ادامه گزارش خود افزود: اما ترامپ لحظه سالگرد سازمان ملل را فرصتی برای تحریم ایران دانست و به‌رغم خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق‌نامه شش قدرت در مورد برنامه هسته‌ای ایران، از متحدانش خواستار اجرای این تحریم‌ها شد. چند مقام دیگر جهان هم خواستار اصلاحات در سازمان ملل و به ویژه شورای امنیت شدند آن هم با این استدلال که این غیرمنصفانه است که ایالات‌متحده، روسیه، چین، فرانسه و بریتانیا تنها قدرت‌های دائمی دارای حق وتو باشند. از جمله سخنرانان دیگر صدراعظم آلمان بود که خواستار اصلاح شورای امنیت سازمان ملل با توجه به چالش‌های جهانی فعلی شد. مرکل تاکید کرد، سازمان ملل «باید با توسعه‌یافتگی بیشتر بتواند خود را با چالش‌های جهانی قرن بیست و یکم تطبیق دهد.» صدر اعظم آلمان خاطرنشان کرد: «خوشی ما مشترک است و بنابراین رنج ما نیز مشترک است. ما یک جهان هستیم». صدراعظم آلمان ادامه داد، کشورش آماده قبول مسوولیت از جمله «در یک شورای امنیت گسترش‌یافته» است.
به گفته او «کارآیی و توانایی سازمان ملل در نهایت بستگی به این دارد که اعضای آن تا چه اندازه اتفاق نظر داشته باشند». مرکل تصریح کرد: «شورای امنیت سازمان ملل در مواردی که باید تصمیم‌هایی روشن گرفته شود، بیش از اندازه بلوکه شده است. ما به اصلاحات نیاز داریم.» آلمان خواهان آن است که به عضویت دائمی شورای امنیت درآید. این کشور در حال حاضر به مدت دو سال به‌عنوان عضو غیردائمی در این شورا حضور دارد.
وزیر امور خارجه روسیه هم درسخنانی به مناسبت هفتادوپنجمین سالگرد تاسیس سازمان ملل گفت، دنیا از اختلاف خسته و نیازمند همکاری چندجانبه است. سرگئی لاوروف بیان کرد، تلاش‌ها برای بازبینی تاریخ و کم اهمیت انگاشتن نقش مردمانی که کمکی تعیین‌کننده به پیروزی بر نازیسم کردند پوچ هستند. لاوروف خاطرنشان کرد، درس‌های تاریخ باید به خاطر سپرده شوند. او به تلاش‌ها برای مداخله در امور داخلی کشورها با استفاده از تحریم‌های یک‌جانبه در نقض اختیارات شورای امنیت سازمان ملل، جلوه‌های عدم تحمل و معرفی مفاهیم و استانداردهایی همچون «نظم جهانی با محور قوانین» اشاره کرد. وی افزود: «جهان از خطوط اختلاف و جدایی و تفرقه «ما در برابر آنها» میان کشورهای جهان خسته است. جهان نیاز به تقویت همکاری و مساعدت دوجانبه فراگیر دارد. به‌عبارت دیگر اهدافی که ۷۵ سال قبل به هنگام تشکیل سازمان ملل فرموله شدند هر چه بیشتر اهمیت می‌یابند.»
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه هم گفت:«ساختار شورایی که سرنوشت بیش از ۷ میلیارد نفر را در اراده پنج کشور قرار می‌دهد نه منصفانه است نه پایدار.» به نوشته گزارشگر الجزیره، هیچ رئیس‌جمهور یا نخست‌وزیری به‌دلیل کرونا به‌صورت فیزیکی در نیویورک حضور نخواهد یافت. امیر قطر هم بر لزوم اصلاح نظام داخلی شورای امنیت و مکانیزم اجرای قطعنامه‌های آن تاکید کرد. تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر به‌صورت ویدئویی تاکید کرد، باید بازنگری در نظام داخلی شورای امنیت صورت گیرد چراکه حق وتویی که کشورهای عضو دائم از آن برخوردارند بیشتر مواقع باعث ناتمام ماندن و به تعلیق درآمدن مسائل امنیتی مشترک می‌شود. امیر قطر گفت: «سازمان ملل براساس انسانیت و فهم مشترک از حقوق بشر و کرامت انسان تشکیل شده است برای همین نقطه تحولی در روابط بین‌المللی است. سازمان ملل همچنان از ایجاد مکانیزم‌های لازم برای تحمیل اصولش بر اعضای این سازمان عاجز است و همچنان قدرت بر حق در مناطق مختلف جهان و زمینه‌های مختلف زندگی ما برتری دارد.»
وزیر خارجه کوبا نیز گفت، رفتار غیرمسوولانه آمریکا با دامن زدن به درگیری‌ها و جنگ‌های تجاری، تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی محسوب می‌شود. برونو رودریگز، وزیر خارجه کوبا در پیامی ویدئویی گفت: «چندجانبه‌گرایی و قوانین بین‌المللی از سوی بزرگ‌ترین قدرت در جهان تهدید می‌شود. رفتار غیرمسوولانه آمریکا بزرگ‌ترین تهدید برای صلح و امنیت بین‌المللی است.» وی افزود: «آمریکاست که به جنگ‌ها و درگیری‌ها و تجارت تسلیحات غیرمتعارف دامن می‌زند و اقدامات یک‌جانبه اجباری وضع می‌کند. واشنگتن به توافقات مهم بین‌المللی بی‌اعتناست که شامل توافق کنترل و خلع سلاح می‌شود و با تمام جهان در جنگ است.»
