غروب رهبران پوپولیست در اروپا

موج راست‌گرای اروپای شرقی که با پیروزی غافلگیرکننده دونالد ترامپ اوج گرفته بود، هنوز با شکست وی در انتخابات اخیر از بین نرفته است. با این حال آنها با مانع بزرگی روبه‌رو شده‌اند: «آنها از محبوبیت زیادی برخوردار نیستند.» به نوشته روزنامه نیویورک‌تایمز، پس از اینکه آنها توانستند علیه برگزیدگان نامحبوب ریل‌گذاری کنند و در انتخابات پیروز شوند، حالا خود به همان معضل دچار شده‌اند و از محبوبیت‌شان به‌شدت کاسته شده است. این امر عمدتا به‌دلیل ویروس کرونا و تعطیلی‌های ناشی از آن صورت گرفته است و صرف‌نظر از تعلقات سیاسی، پاسخ‌های متزلزل آنها به این بحران سلامت، روی محبوبیت‌شان تاثیر منفی گذاشته است. اما آنها با تاکتیک‌های تفرقه‌افکنانه خودشان تحت فشار نابودکننده فزاینده قرار دارند. در مجارستان، ویکتور اوربان، نخست‌وزیر این کشور مورد انتقاد یک متحد قدیمی قرار می‌گیرد. در لهستان، دولت محافظه‌کار ناگهان چراغ راهنمای چپ را می‌زند و در اقتصاد، راه سیاست‌های سوسیالیستی را در پیش می‌گیرد. در اسلوونی هم نخست‌وزیر راست‌گرای این کشور که دوست ترامپ هم است، در نظرسنجی‌ها سقوط سنگین را تجربه می‌کند.

جینز یانسا، رهبر اسلوونی که با تبریک پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ماه نوامبر در راس اخبار بین‌المللی قرار گرفت، درحالی از طرف نخبگان، آفت لیبرالیسم خوانده شده که در نظرسنجی‌ها نیز سقوط کرده است. نخست‌وزیر اسلوونی با وعده‌های ضدمهاجرتی و جلوگیری از ورود پناهجویان از خاورمیانه برای خود اعتبار و محبوبیت زیادی کسب کرد، به‌طوری‌که جینز یانسا و حزبش در انتخابات سال۲۰۱۸ توانستند بیشترین رای را به‌دست آورند. سال گذشته هم این حزب توانست با ائتلاف جدید، از حمایت ۶۵درصدی برخوردار شود. این در حالی است که این حمایت از آن زمان مدام افت کرده و حالا به رقم ۲۶درصد رسیده است. حالا به‌قدری از محبوبیت یانسا کم شده است که نیروهای ائتلافی در حال پر کشیدن از کنار او هستند. اعتراضات خیابانی علیه وی ده‌ها هزار نفر را به خیابان کشاند و این تحول در شرایطی رقم خورد که مردمان این کشور ۲میلیونی عمدتا به مردم آرام همجوار با آلپ معروفند.

زیگا تورک، استاد دانشگاه و وزیر کابینه در دولت قبلی به سرپرستی یانسا که حزب حاکم را ترک کرد، می‌گوید: «او بسیار ضعیف شده است و توانایی هیچ کاری را ندارد، جز نفرین مخالفان و دشمنانش در توییتر.»

یانسا به‌عنوان تحسین‌کننده ویکتور اوربان مجارستانی تلاش کرده است رسانه‌ها را به‌شدت محدود کند. وی کاری کرد که دولت‌های ملی‌گرا در لهستان و مجارستان نیز در آن موفق بوده‌اند. دست‌کم برنامه‌های تلویزیونی تنها به تعریف و تمجید از آنها می‌پردازد و خبری از انتقاد و مخالفت نیست. برنامه‌های تلویزیونی تنها کاری که دارند حمایت از یانسا است. در مجارستان نیز اوضاع از این قرار است و در پخش برنامه‌ها تنها چیزی که دیده می‌شود، تمجید از اوربان است. این امر باعث شده است که میزان تماشاگران برنامه‌ها کاهش پیدا کند.

اسلاوی ژیژک، فیلسوف سلبریتی که خود را «محافظه‌کار ملایم مارکسیست» می‌خواند، یکی از معدود اسلوونی‌های معروف در کنار ملانیا ترامپ است که در خارج از کشور نیز از شهرت بهره‌مند است. او تاکنون برای رهبرانی مانند یانسا، اوربان و کاچزینسکی از لهستان نامه نوشته و آنها را محور شرارت جدید معرفی کرده است.

او می‌گوید، پوپولیست‌های ناسیونالیست، دیگر به‌ندرت در مسابقات محبوبیت پیروز می‌شوند. وی بر این باور است که آنها از مهم‌ترین برگ برنده‌شان، خلع‌سلاح شده‌اند که همان محبوبیت‌شان است. این فیلسوف می‌گوید که آنها دیگر کمتر نگرانی‌های اقتصادی رای‌دهندگان را مورد توجه قرار می‌دهند و تاکید می‌کند: «ضعیف شدن چپ‌ها بسیار ترسناک است.»

در این شرایط مارین لوپن، رهبر راست افراطی فرانسه ثابت می‌کند که پوپولیسم ملی‌گرایانه همچنان یک نیروی قابل‌توجه است. حزب وی در انتخابات منطقه‌ای آخر هفته ضعیف ظاهر شد، اما نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که او همچنان می‌تواند رقیب قدرتمندی در انتخابات ریاست‌جمهوری فرانسه در سال آینده باشد. او که پیش‌تر به ملکه پوپولیست‌ها شهرت داشت، سعی کرده است چهره ملایمی از خود به نمایش بگذارد و حالا کمتر به مخالفت با مسائلی مانند ارز واحد اروپایی یعنی یورو می‌پردازد.

مارین لوپن که هرگز مقام بالایی نداشته، از گرفتاری‌های پوپولیست‌ها در اروپای شرقی و مرکزی آگاه است و می‌داند که چگونه توسط ویروس کرونا زمین‌گیر شده‌اند، برای همین خود را در دام این مسائل گرفتار نکرده است.

مجارستان که در زمان حکمرانی ویکتور اوربان، نماد دموکراسی غیر‌لیبرال شد، پس از پرو بیشترین سرانه مرگ‌و‌میر ناشی از کرونا را در جهان دارد. لهستان و اسلوونی مدیریت بهتری نسبت به مجارستان داشته‌اند، اما همچنان حزب یانسا و حزب راست‌گرای لهستان به‌دلیل نحوه مبارزه‌شان با ویروس کرونا زیر تیغ شدیدترین انتقادات هستند.

بزرگ‌ترین خطر برای رهبرانی مانند یانسا و اوربان این است که در نهایت دشمنان متفرق‌شان علیه آنها به وحدت برسند. به‌عنوان مثال در مجارستان گروه‌های مخالف و متفرق اوربان متحد شده‌اند تا هرطور شده در انتخابات سال بعد، نخست‌وزیر فعلی و حزب حاکم این کشور یعنی فیدز را به زیر بکشند. اگر آنگونه که هم‌اینک اینها کنار هم ایستاده‌اند، به این وحدت خود ادامه دهند، نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که آنها سال بعد پیروز انتخابات هستند.

لوکا لیساک گابریژلچیچ، مورخ اسلوونیایی و یکی از هواداران سابق نخست‌وزیر فعلی این کشور که هم‌اینک جزو افرادی است که از او مایوس شده‌اند، می‌گوید: «پایگاه یانسا به ۲۵درصد در کشور رسیده، اما وی در زمینه بسیج‌کردن مخالفان بهتر عمل کرده است.» او می‌گوید یانسا هنوز در بین پایگاه خود محبوب است، اما بسیاری از مردم دیگر از وی متنفر هستند. این امر به ایگور زوریچ، رئیس مجلس این کشور هم بازمی‌گردد که اخیرا از ائتلاف با یانسا دست کشیده است. وی در این‌باره گفته است: «نمی‌خواهم کشورم از مجارستان الگو بپذیرد.»

گابریژلچیچ هم که حزب یانسا را ترک کرده است، می‌گوید اوضاع بسیار کثیف شده است و یانسا دیگر یک چپ میانه ارتدوکس به حساب نمی‌آید و به یک بیمار پارانویایی تبدیل شده است و دیگران را دزد می‌خواند. او می‌گوید: وی دیگر تحول‌آفرینی خود را از دست داده است.

شکست ترامپ و پس از آن شکست بنیامین نتانیاهو در اسراییل که برای مدت‌های طولانی، حتی به‌رغم دیدگاه‌های ضد یهودی رهبران راستگرای اروپا، مورد تحسین واقع می‌شد، زوال رهبران پوپولیست را تسریع بخشیده است.