جاده جدید امپراتور

جاناتان ای. هیلمان محقق ارشد مرکز CSIS ترجمه: محمدحسین باقی پرفروش‌ترین فیلم چینی «گرگ جنگجو۲» یک پنجره یا شاید آینه‌ای به روی نگرش‌های ناسیونالیستی آفریقا و رقابت خارجی باشد. قهرمان فیلم، یک سرباز نظامی نخبه و بازنشسته چینی به نام «لِنگ فِنگ» صفوف صدها دشمن را «رِمبووار» شکافته است و پیش می‌رود. در یک نقطه، او با ایستادن در بیرون از سفارت چین، یک‌شبه نظامی آفریقایی را به‌راحتی با گوشزد کردن اینکه «چین و آفریقا دوست هستند» خلع سلاح می‌کند. این فیلم به نبرد میان قهرمانش «لِنگ» و شروری به نام «بیگ ددی» که یک مزدور آمریکایی است، می‌پردازد. «بیگ ددی» درحالی‌که چاقویی زیر گلوی «لِنگ» گذاشته است، به او می‌گوید: «آدم‌هایی مانند تو همیشه پست‌تر از آدم‌هایی مثل من هستند. به این عادت کن»؛ اما در لحظه آخر، «لِنگ» دست برتر می‌یابد و «بیگ ددی» را می‌کشد و آخرین کلمات را بر زبان می‌آورد. قبل از پخش تیتراژ، فیلم پیامی را ارائه می‌دهد: «خطاب به شهروندان چین: وقتی در یک کشور خارجی خود را درخطر دیدید، هرگز امید خود را از دست ندهید. قدرت چین همواره حامی شما خواهد بود.»

مقام‌های آمریکایی، چین را به تلاش برای دسترسی به «کمپ لمونیر» استفاده از پهپادها برای تداخل در کار هواپیماهای آمریکایی و استفاده از لیزرهای نظامی از پایگاهشان برای ایجاد اختلال و پرت کردن حواس خلبان‌های آمریکایی متهم کرده‌اند که از قضا دو نفر از این خلبان‌ها دچار آسیب از ناحیه چشم شدند. شوروی هم طی دوره جنگ سرد به تاکتیک‌های مشابه متهم شده بود. به‌طور رسمی، پایگاه چین میزبان ۲۵۰نیرو در سال ۲۰۱۸ بود؛ اما رد پای آن ازجمله امکانات گسترده زیرزمینی‌اش می‌تواند به‌راحتی تعداد بیشتری را در خود جای دهد. ماهی‌گیران محلی یاد گرفته‌اند که فاصله خود را حفظ کنند. یکی می‌گفت: «ماه گذشته، یک پهپاد بر بالای سر قایق ما به پرواز درآمد و به زبان سومالیایی اعلام کرد: «برو، برو، برو.» یک قایق گشتی چینی دوست این فرد را دستگیر کرد و تا رسیدن نیروهای گارد ساحلی جیبوتی او را نزد خود نگه داشتند. گارد ساحلی به خود زحمت نداد که اقدام چینی‌ها را زیر سوال ببرد. ماهی‌گیر درحالی‌که کف دست‌هایش رو به بالا بود و بی‌اختیار در هوا به حرکت درآمده بود، می‌گفت: «کشور ما پول آنها را می‌گیرد و چینی‌ها هم هر کاری بخواهند انجام می‌دهند.» اگر این پایگاه نشان‌دهنده پرخاشگری و قاطعیت روزافزون چین در دوران «شی» است، رفتار نیروهایش نشان‌دهنده بی‌تجربگی و عدم امنیت است.

  این مرگ را از ما دور کرد

ممکن است مقام‌های چینی معتقد باشند که بیمه‌نامه دارند. بدهی جیبوتی به چین ۷۰درصد GDP این کشور در اواخر سال ۲۰۱۹ بود و استقراض این کشور هشدارهایی را برانگیخته دال بر اینکه جیبوتی می‌تواند به «هامبانتوتای بعدی» تبدیل شود (اشاره به بندر سریلانکا که در فصل ۸ درباره آن سخن رفت). در جیبوتی، آن بندری که بیشترین نگرانی را برای مقام‌های آمریکایی داشته است «ترمینال کانتینری دوراله» است؛ یک بندر شناخته‌شده که از پیش نبرد حقوقی بین‌المللی را شعله‌ور کرده است. طی بازدید از آنجا متوجه شدم که این ترمینال غرقِ فعالیت بود، غافل از این حقیقت که سرنوشتش در دادگاه‌هایی در لندن و هنگ‌کنگ موردبحث است. در سال ۲۰۰۶، «دی پی وُرلد» مستقر در دبی همان گروهی که مدیریت تاسیسات دروازه خورگوس را در دست دارد و در فصل ۳ مورد بحث قرار گرفت، یک قرارداد امتیاز ۲۵ساله برای توسعه ترمینال کانتینری امضا کرد. طی آن دوره، این معامله حقوقی انحصاری به «دی‌پی ورلد» برای تمام امکانات حمل‌ونقلی کانتینری در جیبوتی داد. این ترتیبات در ابتدا خوب پیش رفت و یکی از کارآمدترین بندرها در آفریقا را ایجاد کرد.

این مناقشه در دو مایلی ساحل جیبوتی رخ داد. آنچه میان پایگاه نظامی چین و ترمینال کانتینری دوراله قرارگرفته بندر دیگری است به نام «بندر چندمنظوره دوراله». در سال ۲۰۱۲، جیبوتی معامله‌ای با «چاینا مرچنتس» منعقد کرد – یک شرکت دولتی چینی- تا یک بندر چندمنظوره و یک منطقه آزاد تجاری را توسعه دهد. یک خط لوله قرمز از یک ترمینال نفتی از کنار ساحل به یک لنگرگاه می‌رسد و یک جرثقیل عظیم بر فراز لنگرگاه دوم معلق است. از سطح آب چنین به نظر می‌رسد که این تاسیسات تقریبا با پایگاه چین آمیخته است. «دی‌پی ورلد» با این معامله مخالفت کرد؛ چراکه انحصاری بودن این توافق را زیر پا می‌گذاشت. در فوریه ۲۰۱۸، به دنبال یک مناقشه طولانی‌مدت، جیبوتی به شکل یک‌جانبه قرارداد خود را «دی پی ورلد» را پایان داد. توفان اتهامات و دادخواهی‌ها درگرفت و جیبوتی را در حالت دفاعی قرار داد. در آوریل ۲۰۱۹، یک دادگاه در لندن دستور داد که جیبوتی بیش از ۵۰۰ میلیون دلار برای فسخ قرارداد به «دی پی ورلد» بپردازد. «دی‌پی ورلد» همچنین از دادگاهی در هنگ‌کنگ هم درخواست غرامت کرد؛ همان‌جایی که «چینا مرچنتس» نامش در آن ذکرشده است. با نشان دادن ارزش ترمینال کانتینری، «دی‌پی ورلد» ممکن است قربانی موفقیت خود شود. اگر دولت جیبوتی بخواهد آن موفقیت را به نام خود بزند، اقداماتش خودآزارنده بوده و موجب به صدا درآمدن زنگ هشدار برای سرمایه‌گذاران خارجی خواهد شد. یک سرمایه‌گذار خارجی با فعالیت اقتصادی در جیبوتی به من گفت: «این مرگ را از ما دور کرد.»

مزیت رقابتی جیبوتی به‌عنوان نقطه ثبات برای همیشه دوام نخواهد آورد. این کشور آرزو دارد که به چیزی بیش از «ویترین سلاحِ شاخ آفریقا» تبدیل شود. رهبرانش بر این باورند که آنها پنجره‌ای دارند که - شاید یک یا دو دهه- بر اساس آن پنجره جیبوتی می‌تواند مزیت فعلی خود بر همسایگان ساحلی‌اش را به مزیتی پایدارتر تبدیل سازد. ظهور اتیوپی یک فرصت است؛ درحالی‌که تثبیت بندرها همسایه چالش‌های جدیدی به همراه خواهد داشت. همچون بسیاری دیگر از شهرهای بندری دیگر، جیبوتی می‌کوشد تا به هنگ‌کنگ، سنگاپور یا دبی بعدی تبدیل شود. این کشور با کمبود منابع طبیعی، برای سرمایه‌گذاری به کشورهای دیگر و به‌طور فزاینده به «دسته‌چک» چین روی آورده است. سناریوی کابوس‌گونه برای مقام‌های آمریکایی این است که چین کنترل ترمینال کانتینری دوراله را هم به‌دست گیرد. جان بولتون، مشاور وقت امنیت ملی آمریکا، خطرات این مساله را در سخنرانی دسامبر ۲۰۱۸ مطرح کرد و از سیاست جدید ترامپ در آفریقا رونمایی کرد: «اگر این امر رخ دهد، توازن قدرت در شاخ آفریقا – شاهراه‌های اصلی تجارت دریایی میان اروپا، خاورمیانه و جنوب آسیا- به نفع چین دگرگون خواهد شد و کارکنان نظامی ما در کمپ لمونیر با چالش‌های بیشتری در تلاش‌هایشان برای محافظت از مردم آمریکا مواجه می‌شوند.» هشدار بولتون- اینکه اگر بندر به دست چینی‌ها بیفتد، منطقه هم به دست آنها خواهد افتاد- باعث می‌شود که نظریه دومینو معتدل‌تر به نظر برسد.