پادرمیانی بغداد در تهران

به گزارش اقتصادنیوز؛ مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق ، امروز یکشنبه در تهران با همتای ایرانی خود ابراهیم رئیسی، دیدار می کند تا در مورد موضوعاتی از جمله انرژی، مسائل امنیتی و روابط ایران و عربستان سعودی بحث و تبادل نظر کنند.

این دیدار از چند جهت می‌تواند مورد توجه قرار گیرد؛ این نخستین ملاقات کاظمی با رئیس‌جمهور جدید ابراهیم رئیسی، و اولین سفر یکی از سران کشورهای خارجی به تهران از زمان آغاز به کار دولت جدید است. و از سوی دیگر عراق به زودی انتخابات پارلمانی خود را در 10 اکتبر برگزار می‌کند. به گفته یک مقام عراقی انتظار می‌رود در این دیدار، ادامه روند کاهش تنش میان ایران و عربستان سعودی با میانجی‌گری بغداد، موضوع واردات انرژی، امنیت منطقه‌ای و موضوع صدور ویزا برای زائران ایرانی جهت سفر به نجف و کربلا نیز مورد رایزنی قرار گیرند.

گستردگی گروه‌های شیعه عراقی متحد ایران، موضوع دیگری است که در روابط تهران-بغداد حائز اهمیت است. مبادلات اقتصادی قابل توجه میان دو کشور همسایه درحالی‌که ایران بخش قابل توجهی از گاز و برق عراق را تأمین می‌کند و بغداد از پرداخت حدود شش میلیارد دلار بدهی خود به تهران بابت تامین انرژی به دلیل تحریم‌های آمریکا معذور است، می‌تواند دیگر موضوع مهم در رایزنی دو رئیس‌جمهور باشد.

از سوی دیگر ادعای ائتلاف به رهبری عربستان مبنی بر رهگیری دو پهپاد مسلح که فرودگاه ابهای عربستان را هدف گرفته بودند، منجر به ایجاد یک همبستگی کم‌سابقه میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس شده و از آن سو علاوه بر فشارهای بین‌المللی برای پایان دادن به جنگ یمن، به نظر می‌رسد طرف‌های این نبرد فرسایشی از درگیری خسته و متمایل به مصالحه هستند.

همچنین این سفر به فاصله حدود دو هفته پس از نشست امنیتی بغداد صورت می‌گیرد، نشستی که به باور ناظران در زمینه هدف اصلی خود که کاهش تنش میان ۲ رقیب دیرینه منطقه –ایران و عربستان‌سعودی- عنوان می‌شد، به نوعی شکست خورد. اما ظاهراً این برای مصطفی الکاظمی و بسیاری دیگر، دلیل کافی برای دست کشیدن از تلاش‌های میانجیگرانه‌ای که به زعم وی می‌تواند از سرریز مشکلات ناشی از تنش‌های تهران-ریاض در میدان عراق جلوگیری کند، فراهم نکرده است. همچنین عراق سال‌هاست در یک توازن ظریف بین دو متحد اصلی خود، ایالات متحده و ایران قرار دارد.

بغداد از ماه آوریل میزبان مذاکراتی بین ریاض وتهران بوده است که از سال 2016 روابط دیپلماتیک خود را قطع کرده‌اند. این گفتگوهای نوپا در ماه مه علنی شد و سخنگوی وزارت خارجه ایران ضمن تأیید خبر مذاکرات بغداد اعلام کرد: «تنش زدایی بین دو کشور مسلمان در منطقه خلیج فارس به نفع هر دو ملت و منطقه است». همچنین محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی که خود از محرک‌های اصلی تشدید این رقابت در سال‌های اخیر  بوده، لحن خود را تعدیل کرد و در مصاحبه‌ای با تلویزیون دولتی عربستان در اواخر آوریل ادعا کرد که ریاض امیدوار است «روابط خوب و مثبت با ایران داشته باشد چراکه به نفع همه طرف‌ها است». با این حال به ادعای آنخل وهرا، ستون نویس فارن پالیسی، «مذاکرات ایران و عربستان به دلایل پافشاری تهران بر تحکیم دستاوردهای خود در منطقه، عدم اطمینان در مورد سرنوشت برجام، و عدم وجود ضمانت های امنیتی از سوی ایالات متحده که عربستان به آنها وابسته است، متوقف شده است».

آخرین نشستی که انتظار می‌رفت طی آن تهران و ریاض برای ازسرگیری روند گفت‌وگوها برای کاهش تنش گشایشی ایجاد کنند، اگرچه ظاهراً نتیجه‌ای نداشت، اما چندی پیش از برگزاری انتخابات پارلمان عراق، برای مصطفی الکاظمی، جایگاه یک میانجی منطقه‌ای را به ارمغان آورد اجلاس بغداد، وجهه‌ی عراق را به عنوان میانجی بین رقبای منطقه مطرح‌تر کرد.

بغداد، واسطه جدید منطقه

مسلماً این‌که عراق چگونه توانست دشمنان منطقه‌ای را دور یک میز گرد هم آورد، مهمترین ویژگی این نشست بود. اما در حالی که قرار بود حین عکاسی رسمی، فرصتی برای گفتگو به وجود آید، وزیر خارجه‌ی ایران ترجیح داد به جاای ایستادن در کنار وزیرخارجه عربستان در کنار سران کشورها بایستد. این به خودی خود  می ةوانست یک پیام منفی را ارسال کند.

با این حال امیرعبداللهیان، در پاسخ به سؤالی درباره‌ی جنجالی که بر سر عکس دسته‌جمعی به پا شد، اظهار داشت: "من در عکس در جایی ایستادم که جایگاه واقعی جمهوری اسلامی ایران و نماینده‌ی جمهوری اسلامی ایران بود." امیرعبداللهیان همچنین از دیدار خود با هیئت عربستانی در این اجلاس صحبت کرد و مدعی شد که آن‌ها به وی خوش‌آمد گفته‌اند و اظهار داشته‌اند که عربستان منتظر شکل‌گیری دولت جدید ایران است تا مذاکرات دو کشور از سر گرفته شود. این بدان معناست که دست کم تلاش‌های کاظمی در زمینه کاهش تنش‌های ایران و عربستان در سطح گفت‌وگوی کوتاه میان دو وزیر خاره ثمربخش بوده است.

شایان ذکر است که امیرعبداللهیان در حاشیه‌ی نشست بغداد، با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر گفتگویی داشت. همچنین وزیر خارجه‌ی ایران پس از نشست بغداد نوشت که "گفتگوی دوستانه و مثبتی" با حاکم دبی داشته است. وی افزود که این دو از "نیت مثبت رهبران ایرانی و اماراتی برای تحکیم روابط" صحبت کردند. شیخ محمد بن راشد آل مکتوم، نخست‌وزیر و معاون رئیس‌جمهور امارت و امیر دبی نیز پیش‌تر از ملاقات با وزیر امور خارجه‌ ایران پرده برداشت، و اگرچه به جزئیات گفتگویشان اشاره‌ای نکرد، .اما مکتوم برای امیرعبداللهیان که «در حال گسترش روابط مثبت با کشورهای همسایه است»، در مقام جدیدش آرزوی موفقیت کرد و همچنین «به مردم ایران، کشور دوست و همسایه [امارات] درود فرستاد».  مکتوم همچنین اعلام کرد در حاشیه‌ی این نشست با شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر دیدار کرده است. مکتوم در توییتی از حاکم قطر به عنوان "برادر و دوست" یاد کرد و متذکر شد که "فرجام خلیج فارس یکی است." اظهارات وی حاکی از آن است که روابط بین این دو همسایه پس از پایان رسمی محاصره‌ی قطر در ژانویه، به تدریج رو به بهبود است.

در مورد ابعاد منطقه‌ای همایش بغداد، حتی با آن‌که گزارشی حاکی از ملاقات مستقیم وزرای خارجه‌ ایران و عربستان در دست نیست، مقامات عراقی خاطرنشان کرده‌اند که «مذاکرات بین آن دو کشور ادامه می‌یابد». از این گذشته، وزیر امور خارجه‌ ایران با نخست‌وزیر کویت و نخست‌وزیر امارات دیدار کرد که نشان‌دهنده‌ تمایل به بهبود روابط ایران و برخی از همسایگانش در خلیج فارس بود.

همه این موارد حاکی از آن است که همایش بغداد توانایی عراق را در گردهم آوردن دشمنان منطقه‌ای برای مشارکت مثبت نشان داد. بنابراین بغداد به احتمال زیاد به دنبال گسترش نقش تازه‌ی توسعه‌یافته‌ی خود به عنوان یک میانجی منطقه‌ای خواهد بود.

استیون کوک، کارشناس مسائل خاورمیانه و عضو ارشد شورای روابط خارجی آمریکا نشست امنیتی بغداد را تازه ترین تلاش کاظمی در راستای تبدیل بغداد به یک نیروی سازنده در خاورمیانه می‌داند. به باور وی این نشان دهنده یک تغییر کامل نسبت به گذشته‌ای مملو از بی‌ثباتی داخلی ، خشونت و فساد است که پس از حمله آمریکا به روایت‌های اصلی در مورد عراق تبدیل شد، و رسانه‌ها، تحلیلگران و مقامات دولتی در ایالات متحده بر این کشور به عنوان منبع بی‌ثباتی منطقه تمرکز کردند.

بهار امسال ناظران خاورمیانه علاوه بر گزارش هایی مبنی بر میانجیگری بغداد بین عربستان سعودی و ایران، همچنین به تلاش‌های این کشور برای آشتی بین ترکیه و مصر اشاره کرده اند و شایعاتی وجود دارد که عراق بین آنکارا و ابوظبی نیز همین روند را پیش می‌برد. با این حال به نوشته استیون کوک تمرکز اصلی تلاش میانجی‌گرانه بغداد معطوف اصلی‌ترین و خطرناک‌ترین تقابل منطقه، یعنی منازعه دیرپای بین ایران و عربستان سعودی است .

اما به ادعای وی کاظمی آنقدر باهوش هست که بداند نمی‌تواند نفوذ ایران را در عراق به راحتی کاهش دهد، بنابراین باید ظریف‌تر و نامحسوس عمل کند. استیون کوک مدعی است ایجاد روابط قوی با قدرت‌های مهم منطقه ای مانند مصر ، اردن ، ترکیه ، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به تلاش او عمق و قدرت بیشتری می‌دهد تا عراق را از زیر نفوذ ایران خارج کند.

البته عراقی ها واقع بین هستند. ایران همیشه در عراق دارای نفوذ و منافعی گهگاه مشترک است، اما کاظمی با ایفای نقش بزرگتر برای خود در میان کشورهای عربی ، شانس بیشتری برای ایجاد چیزی شبیه روابط دولت-دولت با ایران دارد تا رابطه ای که شاید بیشتر مانند تسلیم به نظر می رسد.

میانجیگر نستوه

در چنین تصویری از کاظمی به مثابه یک میانجیگر نستوه، سفر وی به تهران در حالی که چندین محل برای بحث میان دو کشور وجود دارد، منطقی و مفید است. انتظار می رود در جلسه روز یکشنبه به موضوع روادید حجاج ایرانی که به اماکن مقدس شیعه در عراق سفر می کنند نیز پرداخته شود. مقامات عراقی اواخر این ماه سهمیه جدیدی را برای زائران خارجی برای زیارت اربعین در شهر کربلا اعلام کردند.دفتر کاظمی اعلام کرد که 60 هزار زائر ایرانی اجازه حضور خواهند داشت ، در حالی که قبلاً این ظرفیت 30 هزار نفر اعلام شده بود.

 عراق به احتمال زیاد به میانجیگری بین ایران و عربستان ادامه خواهد داد. در حالی که نتیجه‌ی مذاکرات همچنان نامشخص است، نظر به سال‌ها بن‌بست روابط دو جانبه، تعاملات عربستان و ایران به خودی خود قابل توجه است. ممکن است تحولات مربوط به مذاکرات غیر مستقیم ایران و آمریکا بر سر احیای توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ ایران سرعت و نتایج گفتگوهای ایران و عربستان را تحت تأثیر قرار دهد.