بررسی گزارش ماهانه تولید صنعتی در اسفند ۹۹ نشان می‌دهد
سیگنال مثبت از پیش‌نگر رشد
بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد که شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در اسفند 99 به میزان 2/ 4 درصد نسبت به مدت مشابه سال 98 رشد داشته است. این رشد در دی و بهمن به ترتیب معادل 8/ 3 و 4/ 4 درصد بوده است. از این‌رو می‌توان گفت که رشد شاخص در ماه‌های فصل زمستان حدود ۴ درصد در نوسان بوده که نسبت به نیمه اول سال 99 بهبود و نسبت به پاییز اندکی افت را نشان می‌دهد. بنا بر آمارهای رسمی میانگین رشد تولیدات صنعتی در فصل پاییز سال‌جاری عدد ۶ را ثبت کرده بود. نکته دیگر اینکه رشد شاخص تولید صنعت فلزات اساسی در اسفندماه برخلاف دو ماه پیش از آن مثبت شده و رشد شاخص فروش این صنعت نیز بیشتر از رشد تولید آن بوده که نشان از بهبود وضعیت تقاضا در این صنعت دارد. رشد قابل‌توجه در صنایع تولیدی کالاهای سرمایه‌ای(صنایع ماشین‌آلات و تجهیزات و دستگاه‌های برقی) از دیگر نکات مثبت گزارش اسفندماه بوده است. در نیمه دوم سال ۱۳۹۹ رشد شاخص تولید محصولات واردات محور و همچنین رشد تولید محصولات نهایی (مصرفی و سرمایه‌ای) بیشتر از رشد شاخص تولید صنعتی کل بوده است که نشان‌دهنده آن است که رشد مثبت محقق شده در سال ۱۳۹۹ عمدتا ناشی از افزایش تولید محصولات جایگزین واردات (و پر کردن خلأ واردات آنها) بوده است. نکته قابل‌ذکر دیگر اینکه آمارهای رسمی حاکی از آن است که در تمامی صنایع تعداد شرکت‌های زیانده در 9ماه 99 نسبت به 9ماه 98 کاهش داشته‌اند.
مفهوم شاخص تولید صنعت
بیش از نیمی از تولیدات کشور در اختیار بیش از 250 شرکت صنعتی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس است که به‌صورت ماهانه گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند، از این‌رو با توجه به بررسی آمار این شرکت‌ها، می‌توان وضعیت تغییرات تولید صنعت کشور را رصد کرد. پژوهشکده پولی و بانکی بانک‌مرکزی در گزارشی با عنوان گزارش ماهانه تولید صنعتی، با استفاده از اطلاعات شرکت‌های بورسی، وضعیت شاخص تولید صنعتی کل کشور در اسفندماه سال گذشته را بررسی کرد. بررسی‌های رسمی نشان می‌دهد که شاخص مستخرج از داده‌های این شرکت‌ها، همراستا با شاخص تولید صنعتی کل کشور است. از این‌رو شاخص مذکور در زمانی که شاخص‌های رسمی کل کشور با تاخیر منتشر می‌شوند و تواتر فصلی دارند، می‌تواند جایگزین خوبی برای آنها باشد و وضعیت تغییرات ماهانه صنعت را نشان دهد.
روند رشد شاخص تولید صنعت
بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که رشد تولید صنعتی در طول ماه‌های سال۹۷ (به‌جز در مهرماه) روند کاهشی داشته اما تقریبا در تمام ماه‌های سال ۹۸ (به‌جز اسفند ماه) رشد تولید صنعتی با روند افزایشی همراه بوده است. روند بهبود رشد تولید شرکت‌های بورسی بعد از وقفه دو ماهه در اسفند 98 و فروردین 99 (به‌دلیل شیوع پاندمی کرونا) از اردیبهشت‌ماه 99 مجددا از سر گرفته شد و تا آبان ماه که رشد بالای ۶ درصد نسبت به مدت مشابه به‌دست آمد، این روند رو به بهبود ادامه پیدا کرد. (بنا بر آمارهای رسمی تولید شرکت‌های صنعتی در فروردین‌ماه سال ۹۹ نسبت به ماه مشابه سال گذشته حدود ۹/ ۱۱درصد کاهش داشته است.) در ماه‌های آذر و دی رشد شاخص تولید صنعتی کاهشی شد به‌نحوی که در ماه‌های آذر و دی به ترتیب معادل 4/ 5 و 8/ 3 درصد شد. در ادامه رشد شاخص تولید این شرکت‌ها در بهمن حدود 4/ 4 درصد و در اسفندماه معادل 2/ 4 درصد بوده که نسبت به دی‌ماه بهبود اندکی را نشان می‌دهد. در مجموع می‌توان گفت رشد تولید در سه ماه آخر سال 99 حدود ۴ درصد بوده است که نسبت به 6ماهه ابتدای سال بالاتر و نسبت به پاییز عملکرد پایین‌تری را نشان می‌دهد. نکته قابل‌ذکر دیگر اینکه از مقایسه رشد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی و رشد شاخص تولید صنعتی مرکز آمار می‌توان بیان کرد که همبستگی بالایی بین این دو شاخص وجود دارد. با وجود اینکه در شهریورماه 99 اختلاف بین رشد این دو شاخص افزایش پیدا کرد اما در آذر‌ماه همان سال این اختلاف کاهش پیدا کرد. بر اساس اعلام مرکز آمار رشد شاخص تولید صنعتی در پاییز 99 حدود 3 درصد بوده است. بررسی‌های رسمی حاکی از این موضوع است که در ماه‌های ابتدایی سال ۹۸ سطح تولید در بیشتر صنایع پایین بود و این سطح پایین تولید با رشد بالایی که در نیمه دوم سال۹۸ در صنایع اتفاق افتاد جبران شد و افزایش پیدا کرد؛ از این‌رو طبیعی است که این رشدها نسبت به مدت مشابه سال قبل در نیمه اول سال ۹۹ (باتوجه مقایسه با سطح پایین تولید) بالاتر باشد و در نیمه دوم سال ۹۹ این رشد به‌تدریج کاهش داشته باشد.
آنالیز رشد تولید صنایع در دو ماه پایانی سال 99
بررسی‌های رسمی نشان‌دهنده آن است که نخست، برخلاف صنعت محصولات شیمیایی، رشد شاخص صنعت خودروسازی و فلزات اساسی در اسفندماه بیشتر از بهمن ماه بوده است. دوم اینکه رشد شاخص تولید اسفندماه در صنایع دستگاه‌های برقی و ماشین‌آلات و تجهیزات (که هر دو تولیدکننده کالاهای سرمایه‌ای هستند) نسبت به بهمن‌ماه افزایش قابل‌ملاحظه‌ای داشته است. مورد سوم اینکه در طول ماه‌های سال 99 رشد تولید صنعت فلزات اساسی حول و حوش صفر درصد در نوسان بوده و چندماه مثبت و چندماه منفی بوده است. با وجود اینکه رشد شاخص تولید این صنعت در اسفندماه مثبت ضعیف و زیر یک درصد بوده است اما بعد از بیش از ۶ ماه در اسفندماه شاخص رشد فروش این صنعت از رشد تولید آن پیشی گرفته است که نشان از بهبود وضعیت تقاضا دارد. در نهایت اینکه صنعت خودروسازی و قطعات بعد از چهار ماه که روند نزولی در رشد تولید (نسبت به مدت مشابه) را تجربه می‌کرد در اسفندماه رشدی بالاتر از رشد بهمن‌ماه را ثبت کرد.
مانع اصلی رشد تولید
به‌منظور داشتن تحلیل جامعی از چرایی تغییرات در تولید، بررسی آمار تولید به تنهایی اکتفا نمی‌کند. بررسی تغییرات در موجودی انبار محصولات، علاوه بر اینکه تحلیل بهتری از علت تغییرات ارائه می‌دهد به‌دلیل آنکه شاهدی از وضعیت بازار و تقاضا است، می‌تواند در پیش‌بینی روند آتی تولید نیز کمک کند. بررسی آمارهای رسمی درخصوص تغییرات موجودی انبار نشان می‌دهد که اولا تغییرات در موجودی انبار در مجموع صنایع در سال‌های اخیر (به‌جز ماه فروردین و اردیبهشت ۹۹ که به‌خاطر شوک کرونا کاهش شدید عرضه وجود داشت) زیر ۳درصد از تولید است. دوم اینکه با توجه به تحریم‌های بین‌المللی و اینکه بسیاری از صنایع در زیر ظرفیت اسمی خود تولید می‌کنند، می‌توان این فرضیه را مطرح کرد که مهم‌ترین بازدارنده رشد تولید در بین صنایع، محدودیت در تقاضای داخلی و خارجی است. از این‌رو بهبود در تقاضا می‌تواند محرک رشد تولید به‌حساب بیاید.
تحلیل تغییرات موجودی انبار در صنایع منتخب
بررسی‌های رسمی حاکی از این موضوع است که صنایع محصولات شیمیایی مانند چند ماه اخیر کاهش در موجودی انبار داشته است. در صنعت فلزات اساسی از اردیبهشت ماه تا بهمن ماه 99 رشد فروش محصولات کمتر از رشد تولید در این صنعت بود. در اسفندماه این روند تغییر کرد و رشد فروش حدود 8/ 3 درصد بیشتر از رشد تولید شد که نشان از افزایش تقاضا برای محصولات این صنعت و به نوعی تعادل عرضه و تقاضا بوده است. در خودروسازی نیز مشابه ماه‌های اخیر رشد تولید به‌طور قابل‌توجهی بیشتر از رشد فروش بوده است. البته اختلاف رشد در ماه‌های اخیر رو به کاهش است.
کاهش محسوس شرکت‌های زیانده در سال 99
گرچه سودآوری در شرکت‌ها و صنایع، مساله مالی محسوب می‌شود ولی باید به این نکته توجه کرد که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع، داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات به‌شمار می‌آید. بنا بر آمارهای رسمی از میان ۴۳۹ شرکت که اطلاعات آنها در دسترس بوده در سال ۹۸ معادل ۵۱ شرکت زیانده وجود داشته که این تعداد نسبت به سال ۹۷ (در بین همین شرکت‌ها) ۱۲ واحد کاهش داشته است. همچنین در شش ماه نخست سال ۹۹ از ۴۴۱ شرکت ۵۷ شرکت زیانده وجود داشته که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۳ شرکت از تعداد شرکت‌های زیانده کمتر شده است. همچنین در ۹ماه سال‌گذشته از ۴۱۷ شرکت که صورت‌های مالی مربوطه را منتشر کردند ۴۳ شرکت زیانده وجود داشته است که نشان می‌دهد تعداد شرکت‌های زیانده نسبت به مدت مشابه سال قبل ۲۸ شرکت کاهش پیدا کرده است. نکته قابل‌توجه کاهش محسوس شرکت‌های زیانده در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال قبل است.
کاهش شرکت‌های زیانده در 9 ماه 99
یکی دیگر از آمارهای مهم گزارش تولید صنعتی، شاخص رشد سود خالص اسمی است. گرچه رشد سود اسمی عمدتا ناشی از رشد قیمت‌ها است، اما مقایسه آن با رشد قیمت‌ها می‌تواند وضعیت سودآوری صنایع را مشخص کند. براساس آمارهای رسمی، مجموع سود ۴۳۹ شرکت بورسی در سال ۹۸ نسبت به سال قبل معادل ۸/ ۵۶ درصد رشد داشته است. سود اسمی شرکت‌ها در سه ماه اول، دوم و سوم سال ۹۹ نسبت به مدت مشابه سال 98 به ترتیب به میزان ۶/ ۲۰، ۶۸ و ۱۱۳ درصد افزایش داشته است. همچنین روند افزایشی نرخ رشد سود در سه ماه ۹۹ نشان از بهبود وضعیت شرکت‌ها از منظر سودآوری دارد، بنابراین می‌توان گفت افزایش در تولید که در ماه‌های 99 در بخش صنعت اتفاق افتاده است با افزایش سود شرکت‌ها همراه شده است. در مجموع می‌توان گفت با توجه به رشد اسمی سود خالص شرکت‌ها و تعداد شرکت‌های زیانده می‌توان بیان کرد که شرکت‌ها از منظر سودآوری در سال ۹۹ وضعیت بهتری نسبت به سال ۹۸ دارند. همچنین بررسی عملکرد سودآوری شرکت‌ها در صنایع مختلف نشان می‌دهد که در بین صنایع مهم مانند سنوات اخیر شرکت‌های خودروسازی و ساخت قطعات بدترین وضعیت را از نظر سودآوری دارند؛ به‌صورتی که تنها صنعتی است که جمع سود خالص شرکت‌های آن منفی است و از مجموع 36 شرکت در بازه سال 98 و شش ماهه 99 به میزان 10 شرکت زیانده در این صنعت فعالیت می‌کنند. البته زیان اسمی این صنعت در سال 99 نسبت به سال 98 بیشتر هم شده است و نشان از وضعیت نامناسب شرکت‌های این صنعت دارد. از طرف دیگر صنایعی که صادرات محور بوده‌اند مانند صنعت فلزات اساسی و صنعت محصولات شیمیایی با رشد نرخ ارز در پاییز سال 99 رشد سودآوری قابل توجهی داشتند. سود تجمیع شده شرکت‌های فعال در صنعت فلزات اساسی در 9 ماه 99 نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از 134 درصد رشد داشته است و سود شرکت‌های شیمیایی هم در این بازه نسبت به مدت مشابه سال قبل 6/ 101 درصد رشد داشته است. در نهایت اینکه در تمامی صنایع تعداد شرکت‌های زیانده در 9 ماه 99 نسبت به 9ماه 98 کاهش داشته است.
تاثیر محدودیت مالی بر رشد تولید
تحلیل گزارش‌های رسمی حاکی از این است که در اقتصاد ایران محدودیت نقدینگی در صنایع همواره از اصلی‌ترین مشکل‌های تولید بوده است. البته محدودیت مالی برای همه شرکت‌ها به یک اندازه نبوده؛ به نحوی که در برخی شرکت‌ها این محدودیت شدیدتر و در برخی شرکت‌ها کمرنگ‌تر بوده است. بررسی آمارهای رسمی گواه این موضوع است که در بازه‌هایی که رشد شرکت‌های با محدودیت مالی بیشتر پایین‌تر است می‌توان گفت که فشار محدودیت مالی بر رشد تولید بیشتر از سایر دوره‌ها بوده است. علاوه بر این در دو سال اخیر تقریبا در تمام دوره‌ها (به جز فروردین 99 که شوک کرونا تغییرات تولید را توضیح می‌دهد) رشد شرکت‌هایی که محدودیت مالی شدیدتری داشتند کمتر از رشد سایر شرکت‌ها بوده است. در برخی برهه‌های زمانی مانند خرداد تا آذر 98 این محدودیت اثر شدیدتری بر رشد تولید داشته است.
