دمای منفی پیش‌‏نگر رشد

بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در دی ماه رشد منفی 4/ 0‌درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته ثبت کرده است. رشد منفی شاخص تولید صنعتی در دی ماه در حالی تجربه شد که در 3ماه پاییز نیز چنین موضوعی رخ داده بود. این موضوع در حالی است که در ۱۶ ماه قبل از مهر، شاخص تولید صنعتی رشد مثبتی را تجربه کرده بود. از این جهت که شاخص مذکور به‌‌‌عنوان پیش‌‌‌نگر رشد اقتصادی محسوب می‌شود، این انتظار می‌رود که در ادامه زمستان نیز رشد مثبت در بازه صفر تا یک تجربه شود. استدلال این گزاره این است که درست است رشد منفی برای چهارمین ماه متوالی تکرار شده، اما این رشد منفی به صورت خفیف گزارش شده است. افزون بر این بررسی گزارش‌های رسمی حاوی 4 نکته مهم است؛ نخست اینکه رشد منفی شاخص تولید صنایع محصولات شیمیایی و فلزات اساسی در دی‌ماه نسبت به سال گذشته، اصلی‌ترین دلیل رشد منفی شاخص در این ماه بوده است. دوم اینکه منشأ کاهش تولید در نخستین ماه زمستان نسبت به سال قبل (مشابه چند ماه اخیر) شرکت‌های صادرات‌محور بوده‌اند. سوم اینکه افزایش موجودی انبار صنایع صادرات‌محور در 3 ماه اخیر در کنار رشد منفی تولید این صنایع، نشانه‌هایی است که به تضعیف تقاضا برای محصولات شرکت‌های صنعتی صادراتی اشاره دارد.

در نهایت اینکه بررسی وضعیت سودآوری ۹ ماهه ۴۵۹ شرکت نشان می‌دهد که در این مدت سود تجمیعی این شرکت‌ها نسبت به سال گذشته ۶۴‌درصد رشد داشته؛ در حالی که تعداد شرکت‌های زیان‌ده نیز به ۵۶ رسیده که ۱۰ شرکت بیشتر از سال قبل است. این شواهد نشان از ناهمگنی در وضعیت سودآوری صنایع دارد. به عبارت دیگر با وجود اینکه سود صنایعی مانند فلزات اساسی و فرآورده‌های نفتی بیش از ۶۰‌درصد رشد کرده است، تعداد شرکت‌های زیان‌ده در صنایع غذایی و دارویی بیشتر شده و رشد سود آنها کمتر از تورم بوده است.

تکرار رشد منفی برای چهارمین ماه متوالی

پژوهشکده پولی و بانکی بانک‌‌‌مرکزی در گزارشی با عنوان گزارش ماهانه تولید صنعتی، با استفاده از اطلاعات شرکت‌های بورسی، وضعیت شاخص تولید صنعتی کل کشور را در دی‌‌‌ماه سال‌جاری بررسی کرد. گزارش مذکور به‌‌‌عنوان پیش‌‌‌نگر رشد اقتصادی محسوب می‎‌‌‌شود.

بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد شاخص تولید صنعتی شرکت‌های بورسی در نخستین ماه زمستان سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال 99 رشدی به میزان منفی 4/ 0‌درصد داشته است. افزون بر این در بخشی از این گزارش به بررسی آمارهای رسمی مرتبط با رشد شاخص تولید صنعتی بورس و شاخص تولید صنعتی مرکز آمار نسبت به مدت مشابه سال قبل در بازه زمانی آبان 97 تا دی ماه 1400 پرداخته شده است.

تحلیل‌‌‌های رسمی نشان می‌دهد که رشد تولید صنعتی بعد از اعمال دور جدید تحریم‌های بین‌المللی در نیمه دوم سال 1397 با کاهش قابل‌توجهی همراه شد و این رشد منفی تا فصل پاییز 1398 ادامه داشت. در ادامه تولید صنعتی از فصل زمستان 98 رشد مثبت را تجربه کرد که این رشد مثبت در طول سال 99 ادامه داشت؛ به‌‌‌نحوی‌‌‌که در پایان سال 1399 به میزان 4/ 5درصد رسید. البته در سال 98 این روند بهبود با وقفه‌‌‌ای 2ماهه در اسفند 98 و فروردین 99 به‌‌‌علت شیوع پاندمی کرونا و پیامدهای قرنطینه و تعطیلی کسب و کارها به دنبال آن همراه بود. با شروع سال 1400 تولید صنعتی همچنان به رشد مثبت خود ادامه داد؛ به‌‌‌نحوی‌‌‌که در ماه‌‌‌های اردیبهشت و خرداد به ترتیب رشدی معادل 8/ 6 و 7/ 7درصد را ثبت کرد.

این روند افزایشی رشد شاخص تولید در تیرماه متوقف شد و این موضوع تا پایان مرداد نیز برقرار بود. بنا بر آمارهای رسمی رشد تیر ماه معادل 1/ 3درصد و رشد مرداد ماه حدود صفر‌ درصد بوده است.

در شهریورماه این روند ادامه پیدا نکرد و تغییر مسیر داد؛ به‌‌‌نحوی‌‌‌که رشد شاخص تولید صنعتی در این ماه نسبت به مدت مشابه سال قبل به میزان 4/ 2درصد افزایش پیدا کرد. در مهر ماه مجددا روند رشد شاخص تولید صنعتی نزولی شد و رشد شاخص در این ماه نسبت به مدت مشابه سال گذشته به منفی یک‌‌‌درصد رسید. در ادامه نیز این رشد منفی تا نخستین فصل زمستان سال‌جاری برقرار بود. رشد منفی شاخص تولید صنعتی در 4ماه اخیر در حالی اتفاق افتاده است که آخرین رشد منفی این شاخص به اردیبهشت سال 1399 برمی‌‌‌گردد.

آنالیز رشد صنایع

در قسمت دیگری از گزارش بازوی پژوهشی بانک مرکزی به بررسی رشد صنایع مختلف در ماه مذکور پرداخته شده است. بررسی مذکور حاوی 4 نکته مهم است؛ نخست اینکه رشد منفی 5/ 2‌درصدی شاخص تولید صنعت محصولات شیمیایی نسبت به مدت مشابه سال قبل، بیشترین اثر منفی را بر شاخص کل داشته است. مهم‌ترین دلیل این کاهش تولید، افزایش برودت هوا و کاهش گاز تحویلی به پتروشیمی‌ها بوده است. دوم اینکه صنعت فلزات اساسی در دی‌ماه مشابه 6 ماه قبل، رشد منفی شاخص تولید نسبت به سال قبل را ثبت کرده است. قطعی مقطعی گاز و برق صنایع فولادی می‌تواند مهم‌ترین دلیل ادامه‌دار بودن رشد منفی در این صنعت باشد. سوم اینکه شاخص تولید صنعت خودروسازی و ساخت قطعات در دی ماه نیز مانند ماه‌های گذشته، رشد مثبتی را ثبت کرده است. رشد حدود ۱۰‌درصدی شاخص تولید این صنعت مهم‌ترین عاملی است که جلوی کاهش قابل‌توجه رشد شاخص تولید صنعتی را گرفته است. در نهایت اینکه اگرچه رشد تولید شاخص صنایع دارویی، کانی‌های غیرفلزی و صنایع غذایی نسبت به سال گذشته در دی‌ماه نیز منفی بوده اما این رشد منفی نسبت به رشد ماه‌های قبل خفیف‌تر شده است.

ناهمگنی در سودآوری صنایع

یکی دیگر از مواردی که در گزارش بازوی پژوهشی بانک مرکزی به آن پرداخته شده، بررسی سودآوری شرکت‌ها در کل است. با وجود اینکه سودآوری در شرکت‌ها و صنایع، مساله مالی به حساب می‌آید ولی باید به این نکته توجه کرد که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع، داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات به شمار می‌آید. بر اساس آمارهای رسمی در حالی که رشد اسمی سود شرکت‌ها در سال 1399 نسبت به سال قبل بیش از 133‌درصد بوده است، در 6ماهه و 9 ماهه ۱۴۰۰ رشد اسمی سود نسبت به مدت مشابه سال قبل به ترتیب 108و 64‌درصد بوده است. این روند نشان می‌دهد که اثر جهش‌های قیمتی بر سود اسمی که در سال 1399 نمایان شده و در نیمه اول سال ۱۴۰۰ نیز ادامه داشته، در نیمه دوم سال ۱۴۰۰ با فروکش کردن نوسانات ارزی کمتر شده است. مورد دیگر اینکه روند سودسازی شرکت‌های بورسی را می‌توان از طریق تعداد شرکت‌های زیان‌ده نیز دنبال کرد. بنا بر تحلیل‌های رسمی در حالی که در سال 1399 از میان 267 شرکت تنها 34 شرکت زیان‌ده بوده‌اند، در 6ماه و 9 ماه تعداد شرکت‌های زیان‌ده به ترتیب به 8 و ۱۰ شرکت بیشتر از تعداد شرکت‌های زیان‌ده سال گذشته در مدت مشابه بوده است. افزایش تعداد شرکت‌های زیان‌ده در کنار رشد اسمی بالای ۵۰‌درصد سودآوری شرکت‌ها، نشان‌دهنده درجه بالای ناهمگنی در سودسازی در صنایع مختلف دارد.

اثر مخرب قیمت‌گذاری دستوری

در بخش انتهایی این گزارش به تحلیل سودآوری صنایع مختلف به تفکیک پرداخته شده است. برای اینکه مشخص شود رشد سود در کدام صنایع بیشتر بوده است بررسی عملکرد سودآوری شرکت‌ها به تفکیک صنایع ضروری است. بررسی آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در بین صنایع مهم مانند سنوات اخیر شرکت‌های خودروسازی و ساخت قطعات بدترین وضعیت را از نظر سودآوری دارند؛ به صورتی که تنها صنعتی هستند که جمع سود خالص شرکت‌های آن منفی است. البته در 9 ماه ۱۴۰۰ تعداد شرکت‌های زیان‌ده در این صنعت کمتر از سال قبل شده است اما زیان تولید شده در این صنعت در 9 ماه ۱۴۰۰ تقریبا برابر با 9 ماه 1399 است که نشانه‌های ناامیدکننده‌ای از وضعیت سودآوری این صنعت است.

مورد دیگر اینکه از بین صنایع مختلف، صنعت فلزات اساسی و فرآورده‌های نفتی به ترتیب با 97 و ۶۶‌درصد رشد سود اسمی 9 ماهه نسبت به سال قبل، بیشترین رشد در سودآوری در بین صنایع را داشته‌اند. از طرف دیگر تولیدکننده‌های محصولات ضروری و مصرفی مانند صنایع دارویی و غذایی، رشد سود اسمی کمتر از رشد تورم داشته‌اند، به‌گونه‌ای که رشد سودآوری صنعت محصولات غذایی در 6ماهه و نه ماهه ۱۴۰۰ نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود صفر‌درصد بوده است و این نرخ رشدها برای صنعت دارویی نیز به ترتیب برابر ۲۲‌درصد و 3۰‌درصد بوده است. به عبارت دیگر ارزش حقیقی سودآوری این صنایع کاهش داشته است. علاوه بر این تعداد شرکت‌های زیان‌ده در این صنایع نیز در سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. کاهش ارزش حقیقی سود این صنایع و افزایش تعداد شرکت‌های زیان‌ده می‌تواند ریشه در قیمت‌گذاری دستوری این صنایع داشته باشد که حاشیه سود این صنایع را تحت‌تاثیر منفی قرار داده است. در نهایت اینکه تعداد شرکت‌های زیان‌ده در صنعت غذایی و دارویی در 9 ماه سال‌جاری به ترتیب 3 و ۴ شرکت بیشتر از سال گذشته است که نشان‌دهنده وضعیت نامناسب سودآوری در این صنایع است.