چگونه «سهامیاب» به شبکه اجتماعی معامله‌گری تبدیل شده است
توییتر بازار سهام ایران
بازار سهام و معامله‌گری در دهه ۸۰ و پیش از دیجیتالی شدن فرآیندها محدود، بسته و متکی به اطلاعات و تحلیل‌های افراد خاص و اندکی بود. نه خبری از شبکه‌های اجتماعی برای پیگیری اخبار یا مشورت با دیگر سهامداران بود و نه سامانه‌های معاملاتی آنلاین برای ثبت سفارش از منزل وجود داشت. خریداران سهام برای گذاشتن سفارش‌های خرید و فروش ملزم به مراجعه به کارگزاری‌ها بودند و اطلاعات شاید در خلال گپ‌های داخل دفاتر و تالار بورس، از لابه‌لای شنیده‌‌ها و گفته‌های معتبر به دست می‌آمد. چشم امید افراد به مشورت‌های کوتاه با کارگزاران یا اخباری بود که جسته گریخته در معدود روزنامه‌های آن روزها منتشر می‌شد و همین اجازه آگاهی از چند و چون عملکرد شرکت‌ها و تحلیل نمادهای مختلف بورسی را نمی‌داد.
ارزش ایجاد شده در معاملات سهام، ناشی از برتری اطلاعاتی هر یک از طرفین است. در تعریف «بازار کارا» فرض بر این است که همه سرمایه‌گذاران از اطلاعات مشابهی آگاهی دارند و اطلاعات مالی و گزارش‌های منتشرشده در مورد یک سهم به سرعت در بازارهای مالی منتشر می‌شوند و فورا بر قیمت‌ها تاثیر می‌گذارند. تمام اینها بر اهمیت دسترسی به موقع بر اطلاعات تاکید دارند. تا چند سال پیش معامله‌گران حقیقی و خرد به وضوح خلأ دسترسی مناسب به اطلاعات را حس می‌کردند.
حالا به لطف شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام یا پلت‌فرم‌های محلی، این نیاز مرتفع شده است. بر اساس آمارها چیزی نزدیک به ۱۲ میلیون کد بورسی تا این لحظه صادر شده و با شدت گرفتن تب کسب سود در بازار سهام طی هفته‌های اخیر، قطعا روند افزایشی صدور کدهای بورسی ادامه خواهد داشت. با آنکه در چند سال اخیر، تلگرام مزیت‌های زیادی برای معامله‌گران خرد ایجاد کرده، اما به دلیل عدم امکان نظارت کافی نهادهای ناظر بر این پلت‌فرم، مشکلات بسیاری نیز به وجود آورده است. اشکالاتی مانند گروه‌های سفته‌باز با جوسازی‌های ناسالم، خریدهای گروهی و سیگنال‌فروشی‌های بدون حساب که تازه‌واردان بورس را به سرعت وسوسه و گمراه می‌کند.
شبکه اجتماعی معامله‌گری
استارت‌آپ «سهامیاب» با تمرکز بر رفع نیاز اطلاعاتی معامله‌گران خرد، در سال ۹۱ کار خود را آغاز کرد. ایده کلی این شبکه اجتماعی معامله‌گری، درج توییت‌هایی با موضوعیت نمادها و درج تحلیل‌های بورسی توسط کاربران و تبادل نظر پیرامون نمادهاست.
به این ترتیب معامله‌گران هم می‌توانند اطلاعات لازم پیرامون رویدادهای هر نماد و شرکت بورسی را کسب کنند و هم در فضای جمعی ایجادشده، سطح آگاهی و دانش مالی خود را به مرور ارتقا دهند. از آنجا که تیم سهامیاب هیچ نقشی در محتواهای تولیدی پیرامون نمادها و شرکت‌ها ندارد، عملکرد این شبکه کاملا بی‌طرفانه و مستقل از هر فرد یا گروه است و آنچه نمایش داده می‌شود صرفا تعاملات کاربران با یکدیگر است.
این شبکه اجتماعی معامله‌گری، اکنون بیش از ۵۰۰ هزار کاربر ثبت نام شده دارد که به‌طور میانگین روزانه ۱۴۰ هزار توییت در این پلت‌فرم منتشر می‌کنند. در سال‌های اخیر سهامیاب از ایده اطلاع‌رسانی صرف اولیه فراتر رفته و امروز امکاناتی نظیر سامانه معاملات آنلاین، مشاوره سرمایه‌گذاری، خرید صندوق و تحلیل تکنیکال را به مجموعه خدمات خود اضافه کرده است.
حالا در صفحه مختص هر نماد، اطلاعات کاملی از آن شرکت، از صورت‌های مالی، ترازنامه، اطلاعیه‌های کدال گرفته تا داده‌های معاملاتی آن روز نماد به همراه توییت‌های کاربران درباره آن یافت می‌شود. این اجماع اطلاعاتی و خدماتی یکی از بزرگ‌ترین مزیت‌های سهامیاب نسبت به فضاهای اطلاعاتی دیگر در بازار سهام ایران است.
بخش عمده خدمات سهامیاب رایگان است و مدل درآمدی این استارت‌آپ دریافت کارمزد از معاملات انجام شده در سامانه و ارائه خدمات بازارگاهی به شرکت‌های مشاوره سرمایه‌گذاری برای ارائه مشاوره مالی به کاربران است. به‌طور میانگین ماهانه ۲ میلیون نفر از ۱۶ میلیون صفحه این پلت‌فرم بازدید می‌کنند. بازه سنی بیشتر کاربران بین ۲۴ تا ۳۶ سال و نسبت کاربران آقا به خانم در این پلت‌فرم ۷ به ۳ است. بر اساس گفته مدیران سهامیاب در یکی از پژوهش‌هایی که در سال ۹۳ در دانشگاه شریف و با استفاده از داده‌های این استارت‌آپ پیرامون اثرگذاری شبکه‌های اجتماعی مالی بر روند بازار انجام گرفت، ثابت شد که میان توییت‌های منتشر شده از نمادها در هر روز و روند معاملات آن نمادها در روز بعد، وابستگی ۶۴ درصدی وجود دارد. عددی خیره‌کننده که ثابت می‌کند تاثیر چنین بسترهایی بر بهبود یا افت بازارهای مالی غیرقابل انکار است.
نیازسنجی معامله‌گران خرد بازار سرمایه
ایده سهامیاب از زمانی شکل گرفت که فاطمه جعفری، همراه محسن زادمهر و علی خسروی (هم‌بنیان‌گذاران فعلی سهامیاب) که همگی از فارغ التحصیلان مهندسی نرم‌افزار دانشگاه صنعتی شریف بودند روی پروژه یکی از کارگزاری‌ها کار می‌کردند. جعفری به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: حین مطالعه برای انجام آن پروژه و آشنایی با امکانات مختلف مختص بازارهای مالی در سراسر دنیا، به چندین پلت‌فرم خارجی معامله‌گری مانند «stocktwits» و «etoro» برخوردیم که بر رفع نیازهای اطلاعاتی و آموزشی معامله‌گران خرد تمرکز داشتند و خلأ چنین امکاناتی در بازار مالی ایران به شدت حس می‌شد.
تیم فعلی ۲۸ نفره سهامیاب، در حال حاضر در دفتری در طبقه سوم یک ساختمان اداری در بلوار میرداماد تهران مستقرند. جعفری، مدیر عامل سهامیاب می‌گوید: با توجه به بالا رفتن حجم کارها در مدت اخیر، اضافه کردن نیروهای جدید به مجموعه سهامیاب ضروری است و احتمالا تا پایان امسال تعداد کارکنان به ۴۰ نفر می‌رسد.
استارت‌آپ سهامیاب با سرمایه خود بنیان‌گذارانش رشد کرده و تنها در یک مرحله، جذب سرمایه‌ای در حدود یک میلیارد تومان از کارگزاری تدبیرگران فردا داشته است. مدیرعامل سهامیاب می‌گوید: ترجیح ما این است که آهسته و مستقل حرکت کنیم و با وجود پیشنهادهای متعدد از سوی سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در این پلت‌فرم، سرمایه‌ای از بیرون جذب نکنیم.
اصلاح خطاهای معامله‌گری به کمک هوش مصنوعی
انجام معاملات آنلاین یکی از امکاناتی است که سهامیاب در راستای یکپارچه‌سازی فعالیت‌ها و رفع نیازهای معامله‌گران در یک پلت‌فرم واحد، به مجموعه خدماتش اضافه کرده است. پیش از این کاربرانی که از خدمات اطلاعاتی سهامیاب استفاده می‌کردند برای انجام معامله ناچار به مراجعه به پلت‌فرم‌های خاص هر کارگزاری بودند.
از آنجا که سهامیاب یک نهاد مالی دارای مجوز نبود، در ابتدا اجازه انجام معاملات سهام به این شرکت داده نشد اما در سال ۹۷ با اضافه شدن یک قانون جدید، مسیر برای حرکت این استارت‌آپ هموار شد.
به موجب این قانون، به شرکت‌هایی که خود دارای مجوز رسمی از سازمان بورس نبودند این امکان داده شد تا به واسطه یکی از شرکت‌های دارای مجوز، امکان انجام معاملات آنلاین را در پلت‌فرم اختصاصی خود فعال کنند. در نتیجه در سال ۹۷ همکاری مشترکی میان سهامیاب و کارگزاری «تدبیرگران فردا» شکل گرفت و سیستم معاملات آنلاین به مجموعه خدمات سهامیاب اضافه شد. بنیان‌گذار سهامیاب می‌گوید: در صورتی که داده کافی از عملکرد معاملاتی یک کاربر موجود باشد، می‌توان با استفاده از هوش مصنوعی، به بهبود معاملات و بازده سرمایه کمک کرد و حتی به‌صورت دقیق ایرادهای معاملاتی وی را نیز تعیین کرد. یکی از برنامه‌های آتی ما تمرکز ویژه بر چنین سرویسی است. دسترسی به داده‌های معاملاتی کاربران کاملا با کسب اجازه و تایید معامله‌گر انجام خواهد شد. از آنجا که هنوز مدت زیادی از فعال شدن سامانه معاملات آنلاین سهامیاب نمی‌گذرد، برای هوشمند‌سازی معاملات باید کمی بیشتر صبر کنیم تا حجم بیشتری داده فراهم شود و بسترهای قانونی این امر نیز فراهم شود.
تا امروز حدود ۱۰هزار معامله‌گر، سفارش‌های خرید و فروش سهام خود را از طریق سامانه معاملات سهامیاب ثبت کرده‌اند و میانگین ارزش پرتفوی معامله‌گران سهامیاب در حدود ۱۵۰ میلیون تومان است که این رقم با ارزش میانگین پرتفوی بسیاری از کارگزاری‌ها فاصله معناداری دارد. در ماه‌های آتی سهامیاب قصد دارد امکان تعامل با چندین کارگزاری (multi broker) را نیز فعال کند.
چالش‌های مدیریت رفتار کاربران در پلت‌فرم سهامیاب
یکی از روش‌های معامله‌گری «کپی تریدینگ» است که در آن افراد تازه کار یا کسانی که تخصص تحلیل بازارهای مالی را ندارند، به افراد حرفه‌ای و باسابقه‌تر بورس مراجعه کرده و از آنها در مورد خرید سهم مشورت می‌گیرند. به این ترتیب شخص با قبول ریسک، سهمی را که آن معامله‌گر با سابقه برای خود خریده، خریداری می‌کند و همزمان با او می‌فروشد. فلسفه شکل‌گیری سهامیاب نیز به نوعی همین است. یعنی کاربران با پست‌ها یا توییت‌هایی که منتشر می‌کنند کم کم شناخته شده و دیگر افراد می‌توانند با دنبال کردن (فالو) آن کاربر، از نظرات و توییت‌های وی درباره نمادهای مختلف آگاه شوند.
با این حال پرسش این است که صحت و سقم اطلاعات توییت‌ها چگونه سنجیده می‌شود و اقدامات نظارتی سهامیاب برای جلوگیری از شیوع اطلاعات غلط بین کاربران چگونه است؟ مدیرعامل سهامیاب می‌گوید: اگر پس از ثبت‌نام اولیه کاربر علاقه‌مند به گرفتن تیک آبی تاییدیه حساب کاربری باشد، می‌تواند با تکمیل اطلاعات هویتی، احراز هویت شود اما این تایید ابدا به معنی تایید صلاحیت و تخصص مالک آن اکانت برای ارائه مشاوره نیست.
به گفته جعفری، سهامیاب هیچ کاربری را به‌عنوان مشاور سرمایه‌گذاری تایید و توصیه نمی‌کند و کسانی که تمایل به کپی تریدینگ با اکانتی داشته باشند، کاملا با مسوولیت شخصی و آگاهی از ریسک آن، می‌توانند اقدام کنند و این استارت‌آپ موضع بی‌طرفانه خود را حفظ می‌کند. ارائه سیگنال خرید و فروش یا هرگونه دخالت در روند بازار، از خطوط قرمز ما در سهامیاب است و به هیچ وجه فعالیتی در این زمینه نخواهیم داشت.
با تمام اینها کاربرانی که ریسک‌گریزترند می‌توانند از سرویس مشاوره سرمایه‌گذاری سهامیاب استفاده کرده یا واحدهای صندوق‌های گوناگون موجود در سامانه را خریداری کنند. هیچ مشاوره و تحلیلی به‌صورت مستقل از سوی سهامیاب به کاربران ارائه نمی‌شود و سهامیاب صرفا بازارگاهی برای ارائه خدمات شرکت‌های مشاوره سرمایه‌گذاری مورد تایید سازمان بورس است.
تمامی توییت‌ها، با استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی یا دستی چک می‌شوند و در صورت وجود رفتارهایی مانند ارسال تعداد بالایی توییت دارای جهت‌گیری درباره یک نماد خاص، توییت کاربر حذف می‌شود و حتی ممکن است دسترسی وی محدود شود. با هدف جلوگیری از هدایت کاربران سهامیاب به تلگرام و سوءاستفاده احتمالی از ناآگاهی آنها، امکان درج لینک تلگرامی در توییت‌ها غیرفعال شده و حتی در صورت به کار بردن واژه تلگرام توییت حذف می‌شود.
خسروی مدیر فنی سهامیاب می‌گوید: ما رفتار کاربران را بر اساس حدود ۳۰ مولفه، بررسی می‌کنیم. طبق تحلیل‌هایی که از رفتار کاربران و توییت‌های منتشر شده توسط آنها داشته‌ایم، ۱۰ درصد کاربران سهامیاب را تازه واردانی تشکیل می‌دهند که آشنایی چندانی با بازار سرمایه ندارند و قصد شروع دارند، سطح دانش مالی حدود ۴۰ درصد کاربران متوسط است و تجربه حضور فعال حداقل ۶ ماهه در بازار سرمایه دارند، حدود ۵۰ درصد کاربران بیش از یک سال است که معامله می‌کنند و حدود ۵۰ هزار نفر از آنها معامله‌گران حرفه‌ای با دانش مالی و تجربه قابل ملاحظه هستند.
چالش با مدیران شرکت‌های بورسی
سهامیاب پلت‌فرمی است که به‌صورت اختصاصی هیچ محتوایی در مورد هیچ کدام از نمادهای بورسی تولید و منتشر نمی‌کند و تنها بستری برای تبادل‌نظر کاربران در مورد مباحث مختلف بورسی است. طبیعتا در صفحه مختص هر نماد باید از تمامی رویدادهای با اهمیت شرکت مالک آن نماد، از تغییرات صورت‌های مالی تا اهداف تکنیکالی سهم توسط کاربران صحبت شود.
همین امر گاهی باعث ایجاد چالش‌هایی برای مدیران سهامیاب شده است. جعفری می‌گوید: بارها از طرف مدیران شرکت‌های بورسی با ما تماس گرفته شد و تهدید شدیم تا داده‌هایی از صفحه آن نماد را در سایت حذف کنیم. اما از آنجا که این کار در تضاد با سیاست‌ها و قوانین ماست، همیشه از این کار امتناع کردیم. جالب اینکه حتی یک بار به دلیل شکایت بانک پاسارگاد، سایت سهامیاب به مدت ۶ هفته فیلتر شد. آنها ما را به تحریک سهامداران علیه این بانک متهم کردند. درحالی که سهامیاب صرفا یک شبکه اجتماعی مالی است و هیچ محتوای تولیدی از سوی سهامیاب در صفحات نمادها منتشر نمی‌شود. در نهایت با اثبات این موضوع رفع فیلتر شدیم ولی چنین مشکلاتی هنوز با شرکت‌های مختلف وجود دارد.
جعفری می‌گوید: با نظر به چنین اتفاقی و اینکه سهامداران برای رفع ابهام و دریافت پاسخ برخی سوالات نیاز به تماس با امور سهام هر شرکت دارند، تصمیم گرفتیم اکانت‌های کاربری شرکتی را به پلت‌فرم اضافه کنیم. این حساب‌های کاربری به‌صورت اکانت‌های متمایزی از اکانت‌های کاربران عادی ساخته می‌شوند تا صلاحیت آن کاربر برای پاسخ از جانب شرکت مورد قبول باشد. مدیریت این حساب‌های کاربری در اختیار واحد امور سهام شرکت قرار می‌گیرد و از طریق آن می‌توانند پاسخ شرکت را به توییت‌های انتقادی سهامداران بدهند و از طرف دیگر اگر کاربری درباره امور مرتبط با آن نماد سوال داشته باشد، مجبور به انتظار پشت خطوط تلفن عمدتا اشغال امور سهام شرکت‌ها نباشد. متاسفانه از زمان معرفی چنین امکانی، شرکت‌ها بدون ارائه دلیلی قانع‌کننده، از همکاری سر باز زدند. درحالی که این اقدام هم به سود سهامداران و هم به سود مدیران شرکت است و مدیران می‌توانند با داشتن این تریبون از خود دفاع کنند.
کارگزاری کاملا دیجیتال
ضرورت حضور فیزیکی در شعب کارگزاری‌ها برای طی برخی از مراحل معامله‌گری در بازارهای مالی، یکی از چالش‌هایی است که از گذشته مطرح بوده و اخیرا با شیوع کرونا بسیار ملموس‌تر شد. با آنکه مدام صحبت از دیجیتالی شدن فرآیندها می‌شود ولی در عمل هنوز این امر به‌طور کامل محقق نشده و مثلا در همین ثبت نام سامانه سجام در ماه اخیر، هنوز نیاز به حضور کاربران در یکی از شعب کارگزاری‌ها یا دفاتر خدمات الکترونیک وجود داشت. یا چالش دیگر اینکه معامله‌گران برای دریافت مبلغ سهام فروخته شده در حساب بانکی، گاهی باید تا ۳ روز کاری صبر کنند و بعد این امر اتفاق بیفتد.
جعفری می‌گوید تمام این موارد، با در نظر گرفتن ملاحظاتی قابلیت تسریع و تمام دیجیتالی شدن را دارند و به همین دلیل یکی از اهداف اصلی ما در مسیر توسعه سهامیاب، راه‌اندازی یک کارگزاری دیجیتال به معنای واقعی است. در کشور ما بازارهای مالی و نهادهای وابسته به آنها عموما از پایه سنتی هستند و مقاومت زیادی در همگام شدن با تکنولوژی دارند. با بزرگ شدن بازار، ضرورت وجود کارگزاری دیجیتال اجتناب‌ناپذیر است و با اصلاح برخی قوانین و ساختارها به راحتی می‌توان این امر را محقق کرد.
نکات مهم:
«سهامیاب» اکنون بیش از ۵۰۰ هزار کاربر ثبت نام‌شده دارد که به‌طور میانگین روزانه ۱۴۰ هزار توییت در این پلت‌فرم منتشر می‌کنند.
حدود ۱۰هزار معامله‌گر، سفارش‌های خرید و فروش سهام خود را از طریق سامانه معاملات سهامیاب ثبت کرده‌اند و میانگین ارزش پرتفوی معامله‌گران سهامیاب حدود ۱۵۰ میلیون تومان است.
یک بار به دلیل شکایت بانک پاسارگاد، سایت سهامیاب به مدت ۶ هفته فیلتر شد. آنها سهامیاب را به تحریک سهامداران علیه این بانک متهم کردند.
