پیش‌شرط‌های رعایت اصول تهویه ساختمان‌ها از سال ۱۴۰۰
حال که با شیوع ویروس کرونا دوری از اماکن عمومی شهر و ماندن در خانه یک الزام جهانی شده، کارشناسان بر این باورند که باید تغییراتی در ساختمان‌ها ایجاد شود؛ اما سوال این است که آیا برای ساختمان‌های ساخته شده نیز چاره‌ای وجود دارد؟ در ساخت‌وسازهای آینده باید چه تغییراتی انجام دهیم؟ آیا می‌توان فضاهای مشاعات مثل راه پله‌ها، راهروها و آسانسورها را بزرگ‌تر در نظر گرفت؟ در این زمینه پرسش‌های زیادی مطرح است که نیازمند تحلیل و بررسی است.
در همین راستا نشستی با حضور تعدادی از کارشناسان و مسوولان حوزه ساخت‌وساز و تهویه برگزار شد و در این گفت‌و‌گو ضمن اشاره به لزوم تغییر سبک زندگی و کار در دوره کنونی شیوع کرونا، راهکارهای ایجاد تهویه مناسب در ساختمان‌ها مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
براساس این گزارش، الگوهای طراحی و معماری به کاررفته در شهر تهران در دیگر شهرها نیز کپی‌برداری می‌شود. در این راستا سوال این است که مجوزهای ساخت‌وساز در پایتخت با چه دیدگاهی صادر می‌شود و چه دغدغه‌هایی برای ساخت یک ساختمان مسکونی در شهر تهران وجود دارد؟ آیا در ساخت‌وسازها به مسائلی مانند بیماری‌ها فکر کرده بودیم که حال بخواهیم برای آنها چاره بیندیشیم؟
تهویه ساختمان در کشور ما مساله تزئینی است
عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع در این نشست با بیان اینکه بعد از مطرح شدن بیماری کرونا در دنیا اثرات سیستم‌های تهویه بسیار مورد توجه قرار گرفته است، گفت: متاسفانه در کشور ما در بین دستورالعمل‌های صادره در خصوص ساخت وساز، تهویه ساختمان جایگاه خاصی ندارد. بسیاری از موارد در ضوابط ساخت‌وساز مورد توجه قرار گرفته، اما به تهویه توجه نشده است. در صورتی که تهویه ساختمان باید به درستی و منطبق بر استانداردهای مدون اجرایی شود.
مهدی بستانچی با یادآوری اینکه موضوع همه‌گیری کرونا یک بحث جهان‌شمول است، گفت: در موسسات مختلفی که در سراسر دنیا تدوین این دستورالعمل‌ها را انجام می‌دهند، به این مباحث بسیار دقت و توجه و روش‌هایی را ایجاد کرده که این روش‌ها کمک می‌کند تا انتقال بیماری به حداقل برسد.
رئیس هیات‌مدیره گروه بستانچی با بیان اینکه دو بحث مهم در ساخت‌وسازها مطرح است که یکی طراحی و دیگری استفاده بهینه از طراحی است، گفت: یعنی ضمن اینکه طراحی ساختمان باید درست باشد، از آن طراحی درست باید استفاده بهینه هم صورت بگیرد.
انتقال ناقص تکنولوژی در بخش سیستم‌های تهویه وارداتی
بستانچی در پاسخ به اینکه برای رعایت پیش‌شرط‌ها از سال ۱۴۰۰ به بعد چه تدابیری را می‌توان اندیشید، گفت: تهویه و تهویه مطبوع در ساختمان‌ها دو بحثی است که در ساختمان‌ها و مقررات ملی به صورت کلی به آنها توجه شده و تنها بخش‌هایی از آن مورد توجه قرار گرفته است، اما نکته مهم این است که به خاطر کاهش قیمت تمام شده، کمتر به بحث تهویه مطبوع توجه شده است.
وی با بیان اینکه بحث تهویه در کنار تهویه مطبوع باید موردتوجه قرار بگیرد تاکید کرد: ما در ساختمان‌ها یک سیستم کلی به نام تهویه مطبوع داریم. یعنی ساختمان‌ها را به وسیله دستگاه‌هایی شامل انواع چیلرها و کولرها به دمای مطلوب یا دمای آسایش می‌رسانیم، اما در کنار آن بحث تهویه هوا و ورود هوای تازه به محیط زندگی‌مان نیز مطرح است.
عضو هیات‌مدیره انجمن تولیدکنندگان سیستم‌های تهویه مطبوع با ابراز تاسف از اینکه اغلب سیستم‌های تهویه که در سال‌های اخیر وارد کشور شده‌اند، تهویه هوای ساختمان را انجام نمی‌دهند، تشریح کرد: در بخش زیادی از سیستم‌های تولیدی داخلی، به خاطر شرایط اقلیمی کشور این موضوع موردتوجه تولیدکنندگان قرار گرفته است؛ اما طراحی بخش عمده‌ای از سیستم‌هایی نظیر چیلرها و کولرهای گازی وارداتی که در این سال‌ها بسیار در کشور باب شده، بر اساس سیکل هوای بسته بوده و در آنها به تهویه و گردش هوا توجه نشده است. به این معنا که محیط باید بسته باشد تا بتوانید با استفاده از این سیستم‌ها به دمای مطلوب‌تری در فضا برسید.
به گفته بستانچی، انتقال دانش در بخش استفاده از دستگاه‌های برودتی روز به صورت کامل انجام‌نشده و تنها بخشی از آن یعنی سرمایش انجام‌گرفته و تهویه هوا انجام نشده است، به همین دلیل به جای پیشرفت، عقب‌گرد داشته‌ایم.
وی با بیان اینکه در شرایط کنونی کرونایی تهویه هوا بسیار مهم است، گفت: در دستورالعمل‌های صادرشده در این حوزه، تاکید شده که سیستم تهویه باید با حداکثر ظرفیت و به صورت شبانه‌روزی فعال باشد اما در برخی ساختمان‌ها به‌رغم صرف هزینه سنگین برای تامین سیستم تهویه مطبوع ساختمان، اما سیستم تهویه به نحوی طراحی‌شده که ورود هوای تازه در آنها صورت نمی‌گیرد، بنابراین افراد مجبورند که پنجره‌ها را باز بگذارند.
وی ادامه داد: امروز در دنیا و حتی در ایران سیستم‌هایی مخصوص بیماری کووید-۱۹ طراحی شده که بتواند در یک محیط بسته، هوا را تصفیه کند و دوباره به محیط بازگرداند که به جلوگیری از پرت انرژی هم در این سیستم توجه شده است، اما پیش‌فرض نیست و باید به صورت جداگانه خریداری و در محیط نصب شود. حداقل کاری که می‌توان در مکان‌هایی که گردش هوای آنها بسته است انجام داد، این است که این سیستم‌ها را به آن محیط اضافه کنند یا پنجره‌ها را باز بگذارند و تامین گرما و سرما را اولویت دوم قرار دهند.
این کارشناس تاکید کرد: سیستم‌های داخلی مثل کولرآبی که از قدیم در کشور ما طراحی شده، به عنوان سیستم باز تهویه‌ای در این شرایط بیشتر جوابگو است و عملکرد بهتری در زمینه جابه‌جایی هوا از خود نشان می‌دهد.
رویکرد جدید در عرصه تولید مصالح و مشاعات الزامی است
در ادامه مدیرکل معماری و ساختمان معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران با تاکید بر اینکه بیماری‌ها به تدریج تاثیر خود را روی ساختمان‌ها هم می‌گذارند، گفت: در پایان قرن ۱۹ و آغاز قرن ۲۰ شاهد تغییر سبک معماری بودیم. در قرن ۱۹ شیوع بیماری‌های سل، طاعون و امثال آن باعث شد طراحان ساختمان‌ها به این فکر بیفتند که فضاهای بهداشتی را در ساختمان‌ها تغییر دهند و همچنین میزان نور وارد شده به ساختمان را افزایش دهند. بنابراین بیماری کرونا هم تاثیرات خود را روی ساخت‌وساز خواهد گذاشت و مطالعات فراوانی در کشورهای دنیا انجام شده که ما هم در حال بررسی آنها هستیم.
مهدی صالحی ادامه داد: چند نکته مهم مطرح است؛ اول اینکه تا به امروز به واحدهای مسکونی به عنوان محل خواب نگاه می‌کردیم. یعنی به این فکر نمی‌کردیم که یک روز مجبور باشیم مدت زمان زیادی را در خانه بگذرانیم، اما اکنون مجبوریم که در شرایط قرنطینه در کنار خانواده باشیم و حتی کلاس درس فرزندان و جلسات والدین در خانه برگزار می‌شود. به این ترتیب محل کار ما در کنار محل زندگی و استراحت ما قرار گرفته است. وی با طرح این پرسش که آیا فضاهای مسکونی ما کشش این نوع فعالیت‌ها را دارند، ادامه داد: شرایط فعلی به ما یادآور شد که خانه‌های ما صرفا محل استراحت و خواب نیستند و باید در بهترین حالت طراحی و ساخته شوند؛ همان‌طور که در قدیم نیز این رویه در کشور رایج بود. در فرهنگ قدیمی ما، محل کار و محل سکونت بسیار به هم نزدیک بود. طبقه پایین محل کار بود و طبقه بالا محل زندگی. ما این را فراموش کردیم و امروز محل کار ما به قدری از محل زندگی دور شده که ساعت‌ها باید در ترافیک حرکت کنیم تا به محل کار برسیم. با شیوع بیماری کرونا، امروز دوباره محل کار به محل سکونت برگشته است و نیاز است که تدابیری اندیشیده شود.
مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران افزود: موضوع دوم این است که باید در عرصه تولید مصالح ساختمانی فعالیت‌های جدیدی را شروع کنیم. باید بتوانیم آلودگی را مدیریت و کنترل کنیم و در این عرصه مطالعات جدی‌تری انجام شود.
وی در ادامه بیان کرد: موضوع سوم مشاعات ساختمان‌ها است؛ امروز ده‌ها واحد مسکونی در حالی در یک مجتمع ساخته می‌شود که کمترین توجه به مشاعات آنها صورت می‌گیرد. فرزندان ما بیرون نمی‌توانند بروند و در داخل ساختمان‌ها هم فضای تفریحی برای آنها تدارک ندیده‌ایم. آسیب‌های روحی و روانی که پس از شیوع کرونا به خانواده‌ها وارد شد، نشان داد که توجه به مشاعات یک موضوع جدی است.
صالحی همچنین با تاکید بر اینکه در شرایط کنونی، بام سبز به یک اولویت در ساختمان‌ها تبدیل شده است گفت: در ساختمان‌هایی که به بام‌های آنها توجه شده، خانواده‌ها توانستند روزهای بهتری را سپری کنند.
چالش بهره‌برداری در پی اجرایی نشدن مبحث ۲۲ مقررات ملی
مدیرکل معماری و ساختمان شهرداری تهران در ادامه با بیان اینکه با دو دسته از ساختمان‌ها در تهران مواجه هستیم، افزود: ساختمان‌های تازه تاسیس منطبق با ضوابط ساخته می‌شوند و ضوابط مهندسی با دقت بیشتری در ساخت آنها رعایت می‌شود.
صالحی ادامه داد: هر چند طی هماهنگی با سازمان نظام مهندسی، ساختمان‌های کوچک مقیاس را هم در این عرصه وارد کرده‌ایم که به موضوعات تاسیساتی و تهویه آنها دقت کافی شود؛ اما قطعا حجم ساختمان‌هایی که مبتنی بر اصول مهندسی ساخته‌شده، زیاد نیستند. ساختمان‌های آموزشی به خصوص ساختمان‌های دولتی از ما مجوز ساخت دریافت نمی‌کنند و زیر نظر سازمان نظام مهندسی احداث نمی‌‌شوند. وی افزود: یک چالش جدی در ساختمان‌های موجود که از قدیم ساخته‌شده، بحث بهره‌برداری و رعایت مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان است. به‌رغم اینکه مبحث ۲۲ چند سال پیش مصوب شده؛ اما اجرایی نشده است.
صالحی ادامه داد: امروز چالش در بخش تاسیسات مکانیکی و موضوعات مرتبط با گرمایش و سرمایش و تهویه مطبوع فضا، ناشی از این است که ما خوشبختانه یا متاسفانه انرژی به‌اندازه کافی داشته‌ایم و به همین دلیل توجه چندانی به این موضوعات نکرده‌ایم.
وی با اشاره به وجود این ویژگی‌ها در معماری بومی ایران گفت: در معماری بومی ما به این موضوع توجه می‌شد و مصداق بارز آن بادگیرهایی است که در شهرهای کویری ایجاد می‌شد که هم به تهویه و هم تامین و سرمایش و گرمایش کمک می‌کرد.
صالحی ادامه داد: تصور می‌کردیم که با نصب کولر، چیلر و فن‌کوئل می‌توانیم همه اینها را پوشش دهیم، اما امروز می‌بینیم که اگر بیشتر به موضوعات اقلیمی توجه می‌کردیم، به‌یقین مصرف انرژی را کاهش می‌داد. در مورد ساختمان‌هایی که در حال حاضر احداث می‌شوند، هرچند می‌توان دقت طراحی و همچنین اجرا را تا یک حد نسبی تعیین کرد، اما چالش بهره‌برداری همچنان به قوت خود باقی است. صالحی خاطرنشان کرد: بیماری کرونا در بخش ساخت‌وساز و استفاده از سیستم‌های تاسیساتی و تهویه نیز اثرات مثبت خود را به دنبال خواهد داشت و ما در آینده هرچند از سختی این روزها یاد خواهیم کرد، اما اثرات مثبت آن را نیز حتما مرور خواهیم کرد.
سرانه‌ها باید در محیط کار و زندگی تغییر کند
رئیس سازمان نظام مهندسی استان تهران نیز در این نشست گفت: اتفاقات ناشی از بیماری کرونا در کنار خود آورده‌هایی دارد و موجب تحولاتی می‌شود که در نهایت شرایط زندگی ما را ارتقا می‌دهد.
سعید سعیدیان با بیان اینکه برای مقابله با بیماری کرونا چه بسا سرانه‌ها باید تغییر کند، گفت: سرانه‌هایی که به ازای هر فرد در محیط کار و زندگی، الگویی برای طراحی ساختمان‌ها بود، باید تغییر کند. امروز وجود فضاهای باز به ویژه بالکن در ساختمان‌های مسکونی و حتی محیط کار به عنوان یک موضوع ضروری تلقی می‌شود.
وی در خصوص نقش سازمان نظام مهندسی در این زمینه گفت: سازمان هم با کمیسیون‌ها و گروه‌های تخصصی که در این موضوع دارد، به‌طور قطع وارد این بخش خواهد شد و با استخراج نکات ضروری و لازم به ارائه آموزش‌های لازم به مهندسان حوزه‌های حرفه‌ای در بخش طراحی نظارت و اجرا در عرصه ساخت‌وساز خواهد پرداخت تا در نهایت بتوانیم ضمن هماهنگی با شهرداری و سایر نهادهای متولی و تاثیرگذار در این زمینه، الگوهایی را ایجاد کنیم که شرایط بهتری را برای زندگی مردم رقم بزنیم.
سعیدیان تاکید کرد: فضای کار باید در محیط زندگی پیش‌بینی شود. حتی مباحث آموزشی و سایر شرایط فراهم خواهد شد تا بتوانیم فرآیند بهتری را برای مقابله با کرونا تجربه کنیم.
ضرورت تغییرات در سیستم‌های تهویه برای مقابله با کرونا
رئیس نظام مهندسی استان تهران در پاسخ به اینکه طراحان و ناظران چقدر به مساله تهویه هوا در دوره بهره‌برداری از ساختمان‌ها توجه می‌کنند گفت: حتی در ساختمان‌های جدیدی که ساخته و به تهویه آنها توجه می‌شود، سیستم‌های موجود برای مقابله با کرونا کارآیی چندانی ندارد. بنابراین کارشناسان باید مطالعات لازم را انجام دهند که با ایجاد تغییراتی در سیستم‌های تهویه موجود، بتوانیم با انتقال بیماری کرونا مقابله کنیم.
سعیدیان با اشاره به اقدامات نظام مهندسی در این بخش گفت: در اوایل شیوع بیماری کرونا کارشناسان سازمان، طی بررسی‌هایی که انجام دادند، متوجه شدند که حتی سیستم‌های تهویه بیمارستان‌ها نیز برای مقابله با شیوع بیماری‌هایی نظیر کرونا پیش‌بینی‌نشده و ویروس کووید-۱۹ در بیمارستان‌ها پخش می‌شود. در این راستا کارشناسان ما فیلترهایی را پیش‌بینی کردند که در بیمارستان تجریش به عنوان یک الگو اجرایی شد و خوشبختانه بی‌اثر هم نبود.
وی تاکید کرد: باید روی سیستم‌های تهویه موجود هم تدابیری اندیشیده شود، اما در مجموع اینکه مهندسان ما چقدر در بحث نگهداری و بهره‌برداری از ساختمان‌ها موثر هستند، باید گفت متأسفانه مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان هنوز عملیاتی نشده است. سعیدیان ابراز امیدواری کرد: با اقدامات انجام‌شده از سوی شورای مرکزی و وزارت راه، از ابتدای سال ۱۴۰۰ این موضوع عملیاتی شود و ابتدا برای ساختمان‌های بزرگ مقیاس در تهران الزامی شود که به دوره نگهداری ساختمان توجه ویژه شود و در نهایت توجه به این قبیل موارد را الزامی کنیم.
