مشکل اصلی صنعت گردشگری
فقدان نگاه بلندمدت در سیاست‌گذاری‌ها
فعالان خصوصی عرصه گردشگری که بیشترین آسیب را از بحران کرونا دیده‌اند، بدون دریافت حمایتی از دولت فعالیت خود را ادامه می‌دهند و به آینده گردشگری در پسا کرونا امیدوار هستند، منتها از الان باید در برنامه‌ریزی‌های خود تغییراتی را متناسب با مطالعات و پیش‌بینی‌ها و مبتنی بر شرایط پیش‌رو ایجاد کنند. به اینکه شرایط چگونه خواهد بود و این تغییرات چه باید باشد و دولت چه نقشی می‌تواند در ادامه حیات این صنعت ایفا کند، در گفت‌و‌گو با مهدی نجفی، مدیرعامل مجموعه «ایرسا» پرداخته‌ایم. شرکت خدمات گردشگری الکترونیک ایرسا با دو برند ایرسا و سفر مارکت در بازار گردشگری ایران حضور دارد و از سال ۱۳۹۰ فروش آنلاین خدمات سفر در حوزه B۲B را آغاز کرده است.
کاهش ۵۰ درصدی تقاضای سفرهای داخلی و ۹۰ درصدی سفرهای خارجی
مدیرعامل مجموعه ایرسا با بیان اینکه بازار گردشگری در تمام دنیا دچار افت تقاضای شدید شده است، می‌گوید: در ایران با کاهش تقاضای سفر ۵۰ تا ۹۰ درصدی در حوزه‌های مختلف روبه‌رو هستیم؛ به‌گونه‌ای که در حوزه سفرهای داخلی حدود ۵۵ درصد و در سفرهای خارجی بسته به مقاصد مختلف تا ۹۰ درصد کاهش تقاضای سفر را شاهدیم.
به گفته مهدی نجفی، مجموعه ایرسا نسبت به مدت مشابه سال گذشته حدود ۷۵ درصد کاهش تقاضای سفر داشته است.
وی با بیان اینکه صنعت گردشگری و مشاغل وابسته به آن نسبت به سایر مشاغل آسیب سریع‌تر و بیشتری از شیوع کرونا دیده است، تصریح می‌کند: گردشگری از روز اول وارد چالشی جدی شد، به‌گونه‌ای که برآورد زیان‌های وارده ناشی از کرونا به صنعت گردشگری بسیار دشوار است؛ زیرا آمار دقیق و منسجمی از مراکز و تاسیسات گردشگری تعطیل‌شده، در آستانه تعطیلی و بی‌رونقی و همچنین تعداد بیکارشدگان و... وجود ندارد و همه برآوردها تخمینی است.
نجفی با اشاره به اشتغال مستقیم بیش از ۱۰۰ هزار خانوار در شرکت‌های هوایی، هتل‌ها و آژانس‌ها می‌گوید: این تعداد علاوه بر افرادی است که مستقیم و غیرمستقیم در مشاغل دیگر صنعت گردشگری همچون رستوران‌های بین‌راهی و درون‌شهری، تفرج‌گاه‌ها، اقامتگاه‌های دائمی و فصلی، مشاغل وابسته به صنعت گردشگری و... فعال هستند.
لزوم توجه به همه بخش‌های صنعت گردشگری در تدوین راهکار برون‌رفت از بحران
مدیرعامل مجموعه ایرسا با یادآوری اینکه همه زنجیره مشاغل اصلی و وابسته صنعت گردشگری آسیب‌دیده است تاکید می‌کند: در مسیر دستیابی به راهکار بهبود وضعیت صنعت گردشگری ایران باید همه بخش‌های این زنجیره را در نظر گرفت و در این راستا باید وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و به‌ویژه معاونت گردشگری مقداری چالاک‌تر و با برنامه‌تر عمل کنند.
وی با انتقاد از رویکرد منفعلانه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، اظهار می‌کند: مدیریت و برنامه مشخصی در حوزه صنعت گردشگری پیش، حین و پس از بحران وجود ندارد و تا امروز صنعت گردشگری ایران با سرمایه‌گذاری‌ها و تلاش‌های بخش خصوصی چرخیده است. نجفی با تاکید بر اینکه در شرایط عادی مساله مدیریت کلان، بحران اصلی است، توضیح می‌دهد: این مساله هرچند در شرایط بحرانی کنونی نیز خود را نشان می‌دهد، اما کرونا بهانه‌ای شده است که همه تقصیرها را گردن آن بیندازند.
وی با یادآوری اینکه فعالان صنعت گردشگری پیش از کرونا انتقاداتی به سیاست‌گذاری در حوزه گردشگری داشتند، می‌گوید: در صنعت گردشگری با ضعف‌های زیادی روبه‌رو بوده‌ایم که بخشی از آنها تکنیکی است و بخش دیگر به ضعف نیروی انسانی در بخش دولتی و خصوصی بازمی‌گردد. نجفی با تاکید بر اینکه این مسائل پس از کرونا نیز وجود خواهند داشت، توضیح می‌دهد: مشکل اساسی صنعت گردشگری این است که سیاست‌گذار نگاه بلندمدت به این حوزه ندارد و آن را صنعتی تاثیرگذار نمی‌بیند، درحالی‌که از بخش‌های اقتصادی پربازده به شمار می‌رود.
سهم ناچیز صنعت گردشگری از بودجه کشور
مدیرعامل مجموعه ایرسا با بیان اینکه باید نگاه به مقوله گردشگری عوض شود، در تکمیل توضیح خود اضافه می‌کند: گردشگری بخشی از اقتصاد است که با سرمایه‌گذاری بسیار کم می‌تواند بازده و ارزش‌افزوده بسیار زیادی داشته باشد.
نجفی با انتقاد از سهم بسیار ناچیز صنعت گردشگری از بودجه کشور می‌گوید: صنعت گردشگری ایران نسبت به بودجه دریافتی، سهم قابل توجهی را در اقتصاد کشور دارد؛ بنابراین باید در سطح کلان این نگاه ایجاد شود که گردشگری می‌تواند به‌عنوان اهرم عمل کند و با سرمایه‌گذاری اندک و کوتاه‌مدت می‌توان به ارزش‌افزوده زیادی دست‌یافت.
وی با اظهار اینکه مسوولان هنوز به توان حوزه گردشگری اعتقادی ندارند، اظهار امیدواری می‌کند که تجربه کردن مشکلات اقتصادی و مطمئن نبودن درآمدهای نفتی، موجب تغییر نگرش مسوولان نسبت به نقش صنعت گردشگری در اقتصاد کشور شود.
مسوولان برای کمک به صنعت گردشگری واکسن کرونا را تهیه کنند
نجفی همچنین گذشته از لزوم تغییر رویکرد در مباحث کلان و مدیریتی صنعت گردشگری کشور، خواستار خروج از بحران ناشی از شیوع بیماری کرونا با خرید واکسن می‌شود و تصریح می‌کند: تا زمانی که واکسن کرونا فراهم نشود نمی‌توانیم انتظار حل مشکل صنعت گردشگری ایران را داشته باشیم. وی با اظهار اینکه در نبود واکسن کرونا باید با این شرایط دشوار تا زمان بازگشت به شرایط عادی مدارا کرد، ادامه می‌دهد: اگر مسوولان قصد کمک به صنعت گردشگری و فعالان آن رادارند باید واکسن تهیه کنند.
نجفی با تاکید بر اینکه هرچه زودتر واکسن را فراهم کنیم، همه بخش‌های صنعتی و اقتصادی کشور و به دنبال آن زندگی مردم سریع‌تر به روال عادی بازخواهد گشت، اظهار می‌کند: اصلی‌ترین خواسته‌ام به‌عنوان یک فعال در صنعت گردشگری، جدی گرفتن مساله تهیه واکسن است.
مدیرعامل مجموعه ایرسا بابیان اینکه مسوولان پس از حل مساله واکسن باید به پیش‌بینی و سپس برنامه‌ریزی برای رفع مشکلاتی بپردازند که پس از کرونا با آن روبه‌رو خواهیم شد، می‌گوید: اکنون این خوش‌بینی مفرط وجود دارد که با گذر از دوران کرونا همه‌چیز در عرصه گردشگری بسیار سریع به حالت عادی بازخواهد گشت؛ درحالی‌که شرایط امروز گویای این نیست.
پس از کرونا نیازمند زمانی سه‌ساله برای بازگشت به شرایط قبل هستیم
وی بابیان اینکه به‌عنوان فعال اقتصادی بهتر شدن شرایط را با اتمام دوران کرونا پیش‌بینی می‌کند، توضیح می‌دهد: با این حال تصور اینکه به عددهای دو سال پیش برگردیم مقداری خوش‌بینانه است؛ زیرا باید چند عامل را در نظر بگیریم که یکی از آنها شرایط عمومی جامعه پس از کرونا است، چراکه وضعیت اقتصادی مردم نقش بسیار پررنگی در تصمیم‌گیری‌های آنها خواهد داشت. نجفی همچنین وضعیت سفرهای خارجی را متاثر از شرایط بین‌المللی بیان و تصریح می‌کند: پس از کرونا با فرض ثابت بودن همه عوامل دیگر و بهبود قدم‌به‌قدم شرایط اقتصادی، نیازمند زمانی دو تا سه‌ساله برای بازگشت به حالت قبل هستیم.
وی درباره جذب گردشگران خارجی نیز یادآور می‌شود: ورود گردشگران خارجی به کشور یک‌شبه روی نخواهد داد و به‌مرور آمار افزایش می‌یابد، اما تا زمانی که در جامعه خود ایمن نباشیم و واکسن نزده باشیم ورود گردشگر خارجی هم اتفاق نخواهد افتاد.
نجفی با تاکید بر اینکه ادامه‌دار شدن بیماری در ایران سیگنال خوبی به گردشگران خارجی نمی‌دهد، می‌گوید: گردشگر خارجی به دنبال سفر به مقاصدی است که ازنظر بهداشتی و فکری امنیت داشته باشد؛ پس از آن باید دغدغه زیرساخت‌های تعطیل‌شده و خروج نیروی‌انسانی ماهر از حوزه گردشگری را داشت.
خروج نیروی متخصص از صنعت گردشگری از چالش‌های پساکرونا است
مدیرعامل مجموعه ایرسا بابیان اینکه هتل‌ها و تاسیسات تعطیل شده با بهبود شرایط دوباره فعالیت خود را آغاز خواهند کرد، ادامه می‌دهد: اما یکی از دغدغه‌ها و چالش‌های اساسی در دوران پساکرونا در بخش گردشگری، خروج نیروی انسانی متخصص از این صنعت است.
نجفی با یادآوری اینکه بسیاری از نیروهای انسانی ماهر این بخش به دلیل نبود حمایت و میزان آسیب گسترده‌ای که در این بخش اقتصادی در جریان کرونا دیده‌اند از این حوزه کوچ کرده‌اند، توضیح می‌دهد: نگرانی اصلی، خروج دائمی این نیروهای متخصص از صنعت گردشگری است؛ این امر تاسیساتی همچون هتل‌ها و آژانس‌ها را هنگام بازگشایی با مشکل جذب نیروی انسانی متخصص روبه‌رو خواهد کرد که احتمالا این موضوع سطح خدمات آنها را کاهش خواهد داد.
تصمیمات حمایتی اقتصادی و غیراقتصادی ضمانت اجرایی ندارند
وی درباره حمایت‌های دولت در دوران بحران کنونی صنعت گردشگری نیز اظهار می‌کند: در شرایط کنونی همه دنیا برای صنایع خود از جمله صنعت گردشگری، بخشودگی‌هایی را اعمال کرده‌اند، اما ما در ایران حتی از مهلت برای پرداخت بدهی‌های بانکی، بیمه‌ای و مالیاتی برخوردار نیستیم.
نجفی بابیان اینکه به شرایط اقتصادی کشور و محدودیت‌های دولت برای اعمال بخشودگی آگاه است، می‌گوید: هرچند دولت اعلام کرده است که سازمان‌های بیمه و دارایی به صنایع و مشاغل برای پرداخت بدهی‌های خود مهلت بدهند، اما این سازمان‌ها زیر بار این مساله نمی‌روند و درواقع تصمیمات اقتصادی و غیراقتصادی ضمانت اجرایی ندارند.
مدیرعامل مجموعه ایرسا همچنین درباره تغییر مدل سفر مردم به سمت سفرهای کوتاه یکی‌دوروزه به مقاصد نزدیک نیز اظهار می‌کند: تغییر مدل سفر هرچند تاثیر نسبی بر فعالیت آژانس‌های گردشگری خواهد داشت، اما سهم مهمی را دربر نمی‌گیرد.
نجفی با بیان اینکه فعالان حوزه گردشگری برای ادامه حیات اقتصادی خود باید مطابق با خواست و نیاز مسافر در دنیای پس از کرونا خدمات بدهند، تاکید می‌کند: برنامه‌ریزی‌های ما برای بعد از کرونا باید مطابق شرایط و نیازها باشد، زیرا با بی‌توجهی به خواسته‌های مسافران، بی‌شک حذف خواهیم شد؛ بنابراین این جابه‌جایی در نوع ارائه خدمات متناسب با تغییرات در بخش خصوصی بسیار سریع روی خواهد داد زیرا محل درآمد دیگری ندارد.
برنامه‌ریزی برای افزایش سهم سفرهای داخلی
وی در پاسخ به این پرسش که در مجموعه ایرسا برای همراه شدن با تغییر مدل و ذائقه سفر مردم چه برنامه‌هایی را پیش‌بینی کرده، می‌گوید: در ایرسا برای افزایش سهم سفرهای داخلی خود در حال برنامه‌ریزی هستیم و با توجه به تغییرات روی‌داده سرمایه‌گذاری‌های خود را به سمت تامین‌کنندگانی سرازیر کرده‌ایم که مردم بیشتر تمایل به استفاده از خدمات آنها دارند.
نجفی در عین حال با بیان اینکه اکنون برای تصمیم‌گیری قطعی بسیار زود است و باید منتظر شرایط آینده باشیم، تاکید می‌کند: باید سعی کنیم خودمان را با فضای پس از کرونا تطبیق دهیم؛ چراکه به نظر من گردشگری پس از کرونا یکی از حوزه‌های بسیار جذاب سرمایه‌گذاری خواهد بود.
