تاسیس ۵۰ شرکت سهامی زراعی تا پایان سال ۱۴۰۰
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی شرکت‌های سهامی زراعی تاسیس شد و در ابتدای انقلاب ۵۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی تحت پوشش ۹۳ شرکت سهامی زراعی بود، اما به دلیل به روز نبودن اساسنامه، این شرکت‌ها به‌تدریج منحل شدند و تعداد پنج شرکت باقی ماند که هنوز به فعالیت خود ادامه می‌دهند. سال ۱۳۸۴ مجددا تشکیل شرکت‌های سهامی زراعی به تصویب هیات وزیران رسید و اساسنامه این شرکت‌ها در سال ۱۳۹۰ به‌روزرسانی شد که اکنون در هر شرکت حداقل ۱۰۰ نفر کارمند فعالیت دارند.
در همین راستا مدیرعامل شرکت‌های سهامی زراعی فعالیت‌های کشاورزی گفت: بهره‌وری کشاورزان در شرکت‌های زراعی با توجه به محاسبه دقیق هزینه‌کرد، درآمد و سود؛ ۵/ ۲ برابر بیشتر از کشاورزان دیگر است.
غلامحسین طباطبایی با تاکید بر اینکه با فعالیت شرکت‌های سهامی زراعی می‌توان طی چند سال تولید محصولات کشاورزی را ۲ تا ۵/ ۲ برابر کرد گفت: هم‌اکنون ۸۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی خرد در ۱۳ استان کشور تحت پوشش شرکت‌های سهامی زراعی قرار دارند که ۷۵درصد تولیدات این شرکت‌ها در بخش زراعی و ۲۵درصد در بخش باغی است.
وی اجرای الگوی کشت و کشت مکانیزه را مزیت توسعه شرکت‌های سهامی زراعی عنوان کرد و افزود: بهره‌وری کشاورزان در شرکت‌های زراعی با توجه به محاسبه دقیق هزینه‌کرد، درآمد و سود، ۵/ ۲ برابر بیشتر از کشاورزان دیگر است. طباطبایی گفت: در حال حاضر عمده این شرکت‌ها در استان‌های خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، فارس، ایلام، اصفهان، گلستان و کرمانشاه فعال هستند.
وی ادامه داد: در این نوع از فعالیت نظام بهره‌برداری کشاورزی، تمامی زنجیره تولید در کنار یکدیگر قرار دارند.
طباطبایی گفت: از دیگر مزایای کشاورزی غیرخرد، اجرای الگوهایی چون کشاورزی پایدار و کشت قراردادی است و کشاورزانی که تحت پوشش شرکت‌های سهامی زراعی فعالیت دارند از مالکیت زمین برخوردار هستند، اما بر اساس قرارداد امضاشده حق استفاده از آب‌وخاک خود را به این شرکت واگذار کرده و خودشان در آن شرکت‌ها عضویت دارند.
به گفته وی، تامین نهاده‌های موردنیاز تولید، بازاریابی کالاها، مبادلات نهاده‌ها، مشاوره‌های حقوقی و فنی در این شرکت‌ها در حال انجام است.
طباطبایی با تاکید بر اینکه موضوع برندسازی و بازاریابی متمرکز تولیدات را دنبال می‌کنیم، ادامه داد: صادرات پسته، خرما، سیب‌درختی و فلفل رنگی به ارمنستان و روسیه توسط این شرکت‌ها انجام شده است.
مدیرعامل شرکت سهامی زراعی فعالیت‌های کشاورزی اظهار کرد: این تعداد شرکت نزدیک ۸۰ هزار هکتار اراضی کشاورزی و تعداد قابل‌توجهی کشاورز خرده‌مالک را در ۱۲ استان ازجمله خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، اصفهان، گلستان، ایلام، فارس، آذربایجان غربی و خوزستان تحت پوشش قرار داده است.
به گفته وی، اکنون ۴۰ درصد شرکت‌های سهامی زراعی در سه استان خراسان رضوی، شمالی و جنوبی تمرکز دارند.
چشم‌اندازتا پایان سال ۱۴۰۰
طباطبایی تصریح کرد: طبق برنامه‌ریزی با وزارت جهاد کشاورزی قرار است تا پایان سال آینده (۱۴۰۰) با امکان‌سنجی و مکان‌یابی برخی مناطق، تعداد شرکت‌های سهامی زراعی به ۵۰ شرکت در سطح ۱۵۰ هزار هکتار برسد که می‌تواند در درآمدزایی کشاورزان موثر باشد.
معافیت ۱۰ ساله مالیاتی شرکت‌ها
وی گفت: طبق اساسنامه شرکت‌های سهامی زراعی، تولیدکنندگان این شرکت‌ها طی مدت ۱۰ سال از معافیت مالیاتی و عوارض و هرگونه پرداختی در اساسنامه شرکت برخوردارند.
مدیرعامل شرکت سهامی زراعی فعالیت‌های کشاورزی و غیرکشاورزی ایران ادامه داد: اما آنچه دولت باید برای توسعه این شرکت‌ها مدنظر قرار دهد کمبود نیروی انسانی برای هدایت و تشکیل شرکت‌هاست، زیرا ما تعداد انگشت‌شماری نیرو داریم که بتوانند مدل شرکت‌های سهامی زراعی را تحلیل و توضیح دهند.
وی اضافه کرد: آنچه کشاورزان را در تشکیل شرکت‌های سهامی زراعی می‌ترساند حق مالکیت و حاکمیت بر زمین است که باید تاکید کنم مالکیت در آب و زمین در شرکت‌های سهامی زراعی محفوظ است و در اختیار کشاورزان قرار دارد. تنها حق استفاده از زمین از شکل انفرادی در مجمع عمومی به جمع واگذار می‌شود که چه محصولی و چه موقع بکارند و چه زمان محصول را برداشت و بفروشند.
طباطبایی با اشاره به اینکه توسعه شرکت‌های سهامی زراعی برای فرزندان کشاورزان نیز در ایجاد اشتغال‌زایی موثر است، افزود: به‌طوری‌که با تشکیل واحدهای مختلف زنجیره همچون صنایع تبدیلی و فرآوری فرزندتان کشاورزان می‌توانند مشغول کار شوند.
مدیرعامل شرکت سهامی زراعی فعالیت‌های کشاورزی و غیر کشاورزی ایران اضافه کرد: همان‌گونه که دنیای پیشرفتهکشاورزی مسیرهای دیگری در پیش گرفته و به نتیجه رسیده اگر ما بخواهیم در کشاورزی پیشرفت قابل‌توجهی داشته باشیم باید از رویه‌های گذشته تا حد زیادی فاصله بگیریم و از لحاظ کمیت و کیفیت نیاز غذایی کشور را افزایش دهیم. به گفته وی، به دلیل افزایش جمعیت و ارتقای توقعات مردم و همچنین محدودیت منابع پایه چون آب‌وخاک، باید بتوانیم محصول رقابت‌پذیر با کشورهای همسایه و حتی دنیا تولید کنیم، زیرا اکنون تولیدات ما ازلحاظ قیمت و کیفیت قابل‌رقابت نیست.
طباطبایی تصریح کرد: در سال جهش تولید برای افزایش تولید، تولید محصول سالم، افزایش بهره‌وری و ارتقای بخش کشاورزی نیازمند استفاده از پایه‌های اصلاح نژادی گیاهی و دامی و کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی هستیم.مدیرعامل شرکت‌های سهامی زراعی فعالیت‌های کشاورزی و غیرکشاورزی ایران با تاکید بر اینکه اکنون کشاورزان ما در اوج برداشت اکثر محصولات مهم با کمبود کارگر روبه‌رو هستند، گفت: به‌طوری‌که هزینه برداشت محصول گاه برابر با هزینه‌های کاشت و داشت و در برخی موارد حتی بیش از ارزش محصول می‌شود که به نفع کشاورز نیست، بنابراین تولیدکننده، محصول را در زمین رها می‌کند چون صرفه اقتصادی ندارد.
وی افزود: برای جلوگیری از چنین مسائلی توسعه مکانیزاسیون برداشت محصول، صنایع تبدیلی و فرآوری، ایجاد سردخانه‌ها، سیلوها و حمل‌ونقل سرد اهمیت دارد که با توسعه شرکت‌های سهامی زراعی عملیاتی می‌شود که همین امر موجب افزایش مدت‌زمان محصولات کشاورزی می‌شود.
طباطبایی با بیان اینکه مدیریت مطلوب تولید در قالب توسعه شرکت‌های سهامی زراعی عملیاتی می‌شود، اظهار کرد: در طول ۴ تا ۵ دهه گذشته ساده‌ترین نوع شرکت‌های تعاونی تولید با تعداد و وسعت زیاد ایجاد شد، اما عمق نفوذ مدیریتی در این شرکت‌ها محدود است به دلیل اینکه در ده‌ها و صدها عضو شرکت تعاونی تولید یک همسانی فکری و عملیاتی صورت نمی‌گیرد به همین دلیل همه باهم نمی‌توانند به‌طور همزمان عملیات کاشت و برداشت انجام دهند.
وی اضافه کرد: حتی تعاونی‌های تولید فرآیند بازاریابی و فروش متمرکزی ندارند بنابراین این بنگاه‌ها نمی‌توانند به کشاورزان خرد و پراکنده کمک کنند.
این مقام صنفی قدمت شرکت‌های سهامی زراعی را ۵۰ سال عنوان کرد و افزود: اعمال مدیریت در شرکت‌های سهامی زراعی به دلیل فرآیند عملیات زنجیره‌ای به شکل ۱۰۰درصد است.
مشکلات و تنگناهای شرکت‌های سهامی زراعی
اما در این میان بنا به پیگیری‌های خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» انحلال شرکت‌های سهامی زراعی در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی نشان می‌دهد که این شرکت‌ها در مسیر توسعه خود دارای مشکلاتی بوده‌اند. سه دسته مشکلات و موانع برای این موضوع برشمرده شده است:
مشکلات برون بخشی، مشکلات عمومی بخش کشاورزی و مشکلات اختصاصی شرکت‌های سهامی زراعی.
از مشکلات برون‌بخشی می‌توان به مسائلی نظیر اشتغال، ارائه خدمات عمرانی و رفاهی و افزایش غیرمنطقی قیمت زمین اشاره کرد. در خصوص اشتغال با دو پیش‌فرض غیراصولی بخش کشاورزی ملزم می‌شود که ضمن تامین بخش عمده‌ای از اشتغال کشور از مهاجرت روستا به شهر جلوگیری کند. بررسی‌ها در این خصوص نشان می‌دهد که با گسترش فعالیت‌های کشاورزی و غیرکشاورزی در حوزه عمل شرکت‌های سهامی زراعی ضمن ایجاد تنوع شغلی و تخصصی شدن آن، مهاجرت نسبت به روستاها و مناطق همجوار کمتر بوده است. درعین‌حال اطلاق مساله عمومی مهاجرت به نظام بهره‌برداری شرکت سهامی زراعی، نقش آن را در مورد سایر نظام‌های بهره‌برداری کمرنگ نمی‌کند.
ارائه خدمات عمرانی و رفاهی دامنه وسیعی داشته و انجام هریک از آنها به سازمان و نهاد خاصی مربوط بوده است. حال که شرکت سهامی زراعی با ورود به این عرصه‌ها به‌عنوان یک الگوی توسعه منطقه عمل می‌کرده بنابراین کمبودها و نقیصه‌ها در این زمینه قابل‌رویت و سنجش شده است درحالی‌که در مناطق حوزه عمل شرکت‌های سهامی زراعی در مقایسه با سایر نقاط، این فعالیت‌ها رو به گسترش بوده است.
افزایش غیرمنطقی قیمت زمین که در اغلب مناطق کشور هیچ تناسبی با نرخ بازده سرمایه و میزان تولید نداشته است، بخصوص اراضی مجاور شهرها و روستاها و جاده‌ها و تاسیسات صنعتی و عمرانی از دیگر مشکلاتی بوده است که حتی دو شرکت سهامی زراعی ابقا شده بعد از انقلاب اسلامی را به ورطه انحلال کشانده است. در خصوص مشکلات عمومی بخش کشاورزی علاوه بر عدم حمایت از ادامه فعالیت شرکت‌های سهامی زراعی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی توسط وزارت کشاورزی وقت و هیجانات و احساسات ناشی از جو آن زمان (که بعدها به‌صورت نوعی پشیمانی و قبول قضاوت عجولانه مورد اشاره قرار گرفته است)، مسائلی از قبیل تعارض منافع ملی و درازمدت بخش کشاورزی با منافع خصوصی زارعان، نابرابری توزیع اراضی مزروعی و نرخ بازده کم سرمایه‌گذاری در بخش، در انحلال شرکت‌ها تاثیرگذار بوده است. همچنین این عده معتقدند از مشکلات اختصاصی شرکت‌های سهامی زراعی به ناهمگن بودن قلمرو و فعالیت، مشکلات مربوط به ارزیابی حق استفاده دائم و مطلق از اراضی و عوامل زراعی، عدم انعطاف قانون و اساسنامه با شرایط خاص منطقه و مقتضیات زمانی و مدیریت شرکت‌ها است. از طرفی می‌توان گفت که در تشکیل شرکت‌های سهامی زراعی به‌رغم توجه زیادی که به مسائل فنی و تولید می‌شده است به مسائل اجتماعی و فرهنگی به‌ویژه در قبل و مراحل اولیه تشکیل توجه کافی مبذول نشده است. بنابراین برای ابقای شرکت‌های حاضر باید با تحلیل موارد بالا در راستای افزایش بهره‌وری شرکت‌های زراعی کوشید.
