در گزارش موسسه فیچ بررسی شد
فرصت‌های سرمایه گذاری صنعت نفت ایران
همچنین سهم ایران از بازار جهانی نفت نیز نوسان‌های شدیدی را تجربه کرد و همچنان، تغییرات شگرفی را در پیش رو دارد که بر فرصت‌های سرمایه‌گذاری در صنایع نفت و گاز کشورمان هم در بخش بالادستی و هم پایین دستی تاثیر می‌گذارد.
موسسه فیچ لندن که تحقیقات مفصلی را در خصوص وضعیت کسب‌وکارها در کشورهای مختلف تهیه می‌کند، در گزارش پیش‌بینی پنج‌ساله خود از صنعت نفت ایران (2020-2024)، فرصت‌ها و چالش‌هایی را برای فعالیت شرکت‌های خصوصی ایرانی و خارجی در صنعت نفت برشمرده است که در ادامه این گزارش بررسی خواهد شد.
آخرین تحولات و پیش‌بینی‌های کلیدی
با لحاظ زمانی برای بازگشت ایران به تعهدات خود تحت توافق هسته‌ای و تاخیرهای احتمالی ناشی از انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن 2021، افزایش تدریجی عرضه نفت از نیمه دوم سال 2021 پیش‌بینی شده است. پیش‌بینی‌های فعلی میانگین رشد سالانه 9/ 6 درصدی در سال 2021 را نشان می‌دهند که در سال پس از آن به 1/ 37 درصد خواهد رسید.
در سه‌ماه جاری، شرکت ملی نفت ایران از طریق زیرمجموعه‌های خود یعنی شرکت نفت فلات قاره و شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب ایران، 13 قرارداد را به حجم تقریبی 8/ 1 میلیارد دلار با شرکت‌های داخلی منعقد کرده است. این امر متعاقب دو قراردادی است که شرکت ملی نفت ایران در سال 2020 از طریق زیرمجموعه خود یعنی شرکت کاوش و توسعه نفت برای توسعه میادین نفتی یاران و آزادگان جنوبی امضا کرده است.
رشد تولید گاز با پشتیبانی از ناحیه افزایش تولید میدان گازی عظیم پارس جنوبی، ادامه خواهد یافت. سکوهای نهایی فازهای 13، 14 و 22 تا 24 در سال 2020 نصب شده‌اند؛ حرکت به سمت حفاری فاز 11 پارس جنوبی نیز در این فصل گزارش شده و شرکت پتروپارس خاطرنشان ساخته که انتظار دارد حفاری آغاز شود.
پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس همچنان به افزایش ظرفیت تولید در داخل کمک می‌کند. فاز سوم این پالایشگاه هم‌اینک راه‌اندازی شده و میزان تولید را به 360هزار بشکه در روز رسانده است. فاز چهارم توسعه این پالایشگاه نیز در دست انجام است و پیش‌بینی می‌شود با راه‌اندازی این فاز، میزان تولید این پالایشگاه به 540 هزار بشکه در روز افزایش یابد.
در محاسبات فیچ برای بازه زمانی پیش‌بینی شده، افتتاح هیچ پالایشگاه دیگری لحاظ نشده، زیرا شرکت ملی نفت ایران تمرکز خود را در هزینه‌کرد بودجه بر فعالیت‌های مربوط به ارتقا و نوسازی متمرکز کرده است.
(البته وزارت نفت در این زمینه مجوزهایی به بخش خصوصی اعطا می‌کند)
تقاضای داخلی نفت و گاز به واسطه اثرات ترکیبی همه‌گیری کووید-19 که به شدت ایران را تحت‌تاثیر قرار داده و تحریم‌های ثانویه ایالات متحده، تحت فشار قرار گرفته است. چشم‌انداز برای سال 2021 روشن‌تر است، زیرا این بادهای مخالف به تدریج کاهش می‌یابند، به گونه‌ای که رشد 7درصدی برای تقاضای هم نفت و هم گاز طبیعی پیش‌بینی می‌شود، در حالی که این ارقام در سال 2020 معادل 8درصد کاهش برای نفت و 3درصد رشد برای گاز طبیعی بود.
اکتشافات بالادستی
شرکت ملی نفت ایران در آوریل 2020 از تدوین برنامه‌هایی برای حفر هشت چاه اکتشافی تا مارس 2021 خبر داد که شش حلقه از این چاه‌ها در مناطق ساحلی و دو حلقه چاه دیگر در فراساحل قرار دارند. کار در مورد برخی از این چاه‌ها در سال 2020 شروع شده و در سال 2021 نیز ادامه خواهد یافت. این شرکت در نوامبر 2019 از کشف بزرگ دیگری در میدان نفتی نام‌آوران خبر داد. در پی اتمام یک کارزار گسترده در حوزه حفاری که از سال 2016 آغاز شده بود، شرکت ملی نفت ایران برآورد خود از میزان منابع موجود را به میزان 22میلیارد بشکه افزایش داد.
با توجه به برآورد اولیه 22میلیارد بشکه نفت، میدان نام‌آوران دومین میدان بزرگ کشف‌شده در ایران بوده است.
این در حالی است که میدان گازی ارم نیز در استان فارس کشف شده است. میزان ذخایر میدان گازی ارم حدود 540میلیارد متر مکعب برآورد شده است که از این میزان حدود 450میلیارد متر مکعب قابل استخراج تلقی می‌شود.
شرکت ملی نفت ایران مجوزی را برای اکتشاف برای یک شرکت داخلی فعال در صنایع نفت و گاز یعنی شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران (IOEC) صادر کرده است. این دومین مجوزی است که طی یک سال گذشته به یک شرکت داخلی اعطا شد. پیش از آن نیز مجوز اکتشاف در محدوده تودج در فوریه 2019 برای شرکت پتروتنکو Petrotenco صادر شده بود. این اقدام دولت برای واگذاری بخشی از فعالیت‌ها در حوزه اکتشاف به بازیگران داخلی به موازات خروج سرمایه‌گذاران خارجی صورت گرفته است. این مجوز به بلوک بامداد مربوط می‌شود و بنابر برخی گزارش‌ها، ارزیابی داده‌های زمین‌شناسی، ژئوفیزیک و حفاری در یک بازه زمانی چهارماهه و در پی آن ارائه یک ارزیابی فنی و مالی برای استفاده در فعالیت‌های اکتشافی آتی را شامل می‌شود. بلوک بامداد یکی از چهارده بلوکی است که به‌تازگی توسط شرکت ملی نفت ایران کشف شده‌اند.
همچنین بنابر اعلام شرکت ملی نفت ایران، این شرکت قراردادهایی را با شرکت مهندسی و ساختمان صنایع نفت Oil Industries Engineering Construction و شرکت تجهیزات کاوشگران نوآور TEKNO به منظور انجام مطالعات زمین‌شناسی در باشت و پانیذ امضا کرده است.
قراردادهای نفتی ایران (آی‌پی‌سی)
شرکت ملی نفت ایران همچنان بخش عمده فعالیت‌های مربوط به اکتشاف و ارزیابی در کشور را در کنترل خود دارد، اما تلاش‌هایی به منظور افزایش میزان مشارکت بازیگران بخش‌خصوصی و نیز بازیگران خارجی در این بخش صورت گرفته است، اما برخی مسائل مانند محیط نامناسب کسب و کار در ایران، عدم جذابیت قراردادهای نفتی ایران (آی‌پی‌سی) و اعمال تحریم‌های آمریکا این تلاش‌ها را مختل کرده‌اند. غالب قراردادهای آی‌پی‌سی با هدف تقویت مجدد سرمایه‌گذاری در کشور و نیز بهبود مدل بیع متقابل که قبلا اعمال می‌شد، طراحی شده بود. طولانی‌تر شدن مدت قراردادها، بهبود سازوکارهای مربوط به بازگشت هزینه‌ها، افزایش کنترل عملیاتی و تعریف یک نظام مالی پیشرفته‌تر از جمله مزایای آی‌پی‌سی نسبت به قراردادهای بیع متقابل هستند. با این حال، شرایط فعلی مندرج در قراردادها همچنان به زیان سرمایه‌گذاران است، بنابراین در سطح منطقه و جهان امکان رقابت ندارند چرا که از شرکت‌ها انتظار می‌رود سهم نامتناسبی از ریسک را در ازای بازدهی اندک بپذیرند. همچنین در این قراردادها شرکت‌ها از حق رزرو نیز برخوردار نیستند و همین مساله یکی از دغدغه‌های کلیدی شرکت‌های بخش خصوصی است.
رونق فعالیت‌های مربوط به اکتشاف
در سال 2019، دو تفاهم‌نامه در زمینه اکتشاف به امضا رسیده است که طرف هر دو نیز شرکت‌های داخلی بوده‌اند. در فوریه 2019، اکتشاف بلوک تودج به شرکت پتروتنکو واگذار شد. امتیاز اکتشاف در بلوک دوم یعنی بلوک بامداد نیز در اکتبر 2019 به شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران واگذار شد. بنابر برخی گزارش‌ها، قرار است شرکت مهندسی و ساخت تاسیسات دریایی ایران در یک بازه زمانی چهارماهه داده‌های زمین‌شناسی، ژئوفیزیک و حفاری را ارزیابی کرده سپس طرحی را برای انجام فعالیت‌های مربوط به اکتشاف ارائه کند.
با این حال، شرکت ملی نفت ایران همچنان به عنوان بازیگر اصلی در فعالیت‌های اکتشافی ایفای نقش خواهد کرد. شرکت ملی نفت ایران در نوامبر 2019 در نتیجه فعالیت‌های انجام شده در حوزه حفاری که از سال 2016 در استان خوزستان در جریان بود، دومین میدان بزرگ نفتی در ایران یعنی میدان نفتی نام‌آوران را کشف کرد که ذخایر آن 53میلیارد بشکه نفت برآورد می‌شود. میزان ذخایر این میدان در برآوردهای پیشین حدود 31میلیارد بشکه تخمین زده شده بود که پس از مشخص شدن نتایج عملیات حفاری به‌روزرسانی شد. میزان ذخایر قابل استخراج از این میدان با توجه به نرخ پایین استخراج در ایران، کمتر از مقدار گفته‌شده خواهد بود. با توجه به این مقادیر پایین نرخ استخراج، درصورت افزایش کلی این مقادیر به واسطه استفاده از فناوری‌ها یا روش‌های پیشرفته‌تر، همین مقدار کشف‌شده احتمالا حداکثر میزان قابل برداشت از این منابع خواهد بود.
ریسک صعودی منابع دریای خزر
دریای خزر نیز دارای ذخایر احتمالی نفت است، اما اختلاف بر سر مرزهای آبی میان پنج کشور ساحلی این دریا فعالیت‌های اکتشافی در این منطقه را با مشکل مواجه کرده است. این پنج کشور در آگوست سال 2018 کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر را به امضا رساندند که در آن وضعیت حقوقی آب، بستر و نیز زیربستر این دریا مشخص شده است. آنچه در این کنوانسیون بیشترین میزان ارتباط را با صنایع نفت و گاز دارد این است که در این کنوانسیون هر یک از کشورها از حقوق حاکمیتی بر سهم خود از بستر و نیز زیربستر دریای خزر برخوردار شده‌اند. به این ترتیب، هر یک از دولت‌های پنج کشور ساحلی دریای خزر از حق صدور مستقل مجوزهای مربوط به اکتشاف و تولید برخوردار هستند و لزومی به توسعه منابع به صورت مشترک وجود ندارد، اما در این توافق، محدوده سهم هر کشور از بستر و زیربستر دریا مشخص نشده و این مساله در جریان مذاکرات دو یا چندجانبه تعیین خواهد شد. ایران هنوز چنین مذاکراتی را به اتمام نرسانده، اما یادداشت تفاهمی را با جمهوری آذربایجان به امضا رسانده که در آن توسعه مشترک میادین مشترک نفت و گاز در دریای خزر پیش‌بینی شده است. با این حال، تاکنون پیشرفت اندکی در این زمینه حاصل شده و روابط تجاری میان شرکت ملی نفت آذربایجان (سوکار) و سایر شرکت‌های نفتی بین‌المللی احتمالا مانع توسعه روابط میان دو کشور در این حوزه خواهد شد و در عین حال تحریم‌های آمریکا نیز به قوت خود باقی هستند.
