نقش صنعت نفت در رقابت‌پذیری منطقه مکران
در پارادایم متاخر و جدید، اقدامات توسعه‌ای، زمانی به دستاوردهای اثربخش نائل می‌شوند که زمینه‌ساز افزایش رقابت‌پذیری منطقه شوند. ابتنای پارادایم رقابت‌پذیری بر نظریه‌های «منطقه‌ی یادگیرنده» استوار است که به‌جای تکیه‌بر مزیت‌های نسبی همچون هزینه‌های تولید و دسترسی به نیروی کار بر ظرفیت‌ها و قابلیت‌های خاص هر محدوده جغرافیایی نظیر پیشینه نوآوری، خوشه‌ها و شبکه‌های همکاری تاکید دارد. از دهه ۸۰ میلادی، بر مفهوم منطقه نوآور و کارآفرین تاکید بیشتری صورت گرفته و خوشه‌‌سازی گفتمان غالب سیاست‌های صنعتی و منطقه‌ای بوده است. علاوه بر آن، اهمیت نوآوری و توسعه فناوری، سیاست‌های تحقیقاتی را به نوآوری مکان محور پیوند زده و «استراتژی تخصص‌گرایی هوشمند» در سیاست‌های مناطقی در اتحادیه اروپا از اهمیت تحلیلی عمده‌ای برخوردار شده است. این امر موجب شده است تا هر منطقه، حوزه‌های مختلف فناوری نظیر فناوری‌های زیستی، نانو، اطلاعات و ارتباطات، انرژی و فناوری‌های اجتماعی و زیست‌محیطی را به‌عنوان اولویت‌های تخصص‌گرایی هوشمند برگزینند. مطالعه ابعاد و اقدامات توسعه‌ای مناطق مختلف جهان نشانگر آن است که اتخاذ رویکردهایی نظیر پیوند دادن اقتصاد منطقه با اقتصاد جهانی، تنوع‌بخشی به فعالیت‌های اقتصادی، فراهم ساختن زمینه‌های رشد مبتنی بر مزیت‌های رقابتی و بهره‌وری و نیز دانش‌بنیانی اقتصاد منطقه، عامل مهمی در رقابت‌پذیر شدن مناطق بوده است.
سواحل منطقه مکران، از بندر تیاب در شهرستان میناب تا بندر گواتر در شهرستان دشتیاری، منطقه وسیعی است که در سال‌های اخیر، بالفعل کردن ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها و بهره‌مندی ملی و محلی از آن مورد توجه نظام برنامه‌ریزی کشور قرار گرفته است. با این حال این امر، با رقبای منطقه‌ای نظیر گوادر پاکستان، صحار عمان و نیز برخی مناطق داخل کشور مواجه است. اگرچه در عمل، فرآیند توسعه این سواحل مبتنی بر مزیت‌های نسبی از قبیل دسترسی به منابع به‌پیش رانده می‌شود، اما در سند ویژه توسعه آن، بر رقابت‌پذیری از طریق اولویت‌بخشی بر توسعه خوشه‌ها و تکمیل زنجیره‌های تولید، شکل‌دهی به مناطق یادگیری باهدف درون‌زا و نهادینه کردن توسعه و تخصص‌گرایی هوشمند مکان محور، توجه و تاکید شده است.
منطقه مکران در آینده نزدیک با ایجاد پایانه صادراتی و صنایع پایین‌دستی نفت در نواحی جاسک و چابهار-کنارک به یکی از کانون‌های ویژه اقتصادی انرژی و صنعت نفت بدل خواهد شد. حضور صنعت نفت در مکران اگرچه بر رویکرد توسعه برون‌زا استوار است، ضرورت رقابت‌پذیری مکان محور ایجاب می‌کند این صنعت از وجوه درون‌زایی در محدوده جغرافیایی مکران نیز برخوردار شود تا درگذر زمان رشد اقتصادی و رقابت‌پذیری به علت نیروهای درونی اقتصاد منطقه و نه عوامل بیرونی حاصل شود.
نظریه رشد درون‌زا بر سیاست‌های تشویق تولید و انتشار علم، فناوری و نوآوری و توسعه سرمایه انسانی در یک محیط نهادی اجتماعی – اقتصادی و فنی-اقتصادی مناسب استوار است. نظریه رشد درون‌زا نشان می‌دهد که چگونه خلق مزیت‌های رقابتی از طریق ایجاد موثر مکانیزم‌هایی نظیر خوشه‌های صنعتی و زیست‌بوم نوآوری در محدوده‌های جغرافیایی می‌تواند منجر به افزایش سطح رقابت‌پذیری مناطق شود. درون‌زا شدن صنعت نفت در مکران، جهت ارتقای سطح رقابت‌پذیری منطقه‌ای آن، نه امری جایز بلکه الزام است. ضروری است صنعت نفت با اتخاذ راهبرد درون‌زا شدن در مکران، به‌عنوان یکی از حوزه‌های اولویت‌دار تخصص‌گرایی هوشمند بر مزیت رقابتی مکران در رقابت با رقبای خود بیفزاید.
علاوه بر ضرورت‌های رقابت‌پذیری، پیشگیری از توسعه نامتوازن ناشی از فعالیت‌های صنعت نفت در مکران نیز باید موردتوجه برنامه‌ریزان قرار گیرد. این صنعت همان اندازه که می‌تواند در توسعه اقتصادی مناطق موثر افتد، از استعداد کافی برای بروز مظاهر توسعه ناپایدار و نامتوازن برخوردار است. بروز مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی ناشی از فعالیت‌های نفتی در برخی از مناطق کشور موید این امر است. پیشگیری و رفع چنین مسائلی به همراه بهره‌مندی از مزایای آن در مکران اندیشه و اقدام پیش‌دستانه را ضروری می‌سازد.
رقابت‌پذیری اقتصادی از یک‌سو و پیشگیری از زمینه‌های توسعه نامتوازن از سوی دیگر مستلزم شکل‌گیری محیط مناسب نهادی اجتماعی – اقتصادی و فنی-اقتصادی تخصصی حوزه نفت در جاسک و چابهار است تا علاوه بر اثرگذاری بر شکل‌گیری و استقرار شرکت‌های فناور حوزه نفت در مکران، زمینه ارائه راه‌حل‌های نو در خصوص ارتقای بهره‌وری و رفع مسائل فنی، زیست‌محیطی و اجتماعی نفتی، هم‌افزایی فناورانه از طریق سرریز و جذب فناوری در تعامل با سایر حوزه‌های صنعتی و نیز تبدیل‌شدن مکران به کانون صادرات فناوری‌های زنجیره ارزش صنعت نفت فراهم شود. ایجاد موسسات پژوهشی، مراکز نوآوری تخصصی، شکل‌گیری و گسترش خوشه‌ها و شبکه‌های همکاری درون جغرافیای این منطقه در کنار احداث مخازن و پایانه و صنایع نفتی باید موردتوجه سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان وزارت نفت قرار گیرد. ایجاد یک پارک نوآوری و فناوری صنعت نفت در جاسک یا مرکز نوآوری و رشد مشترک با پارک‌های علم و فناوری استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان با هدف توسعه فناوری‌های مرتبط با این صنعت در میان دانشگاه‌ها، موسسات تحقیقاتی و شرکت‌های خصوصی منطقه مکران و تسهیل فرآیندهای زایشی شرکت‌های متکی بر نوآوری کمک شایان توجهی به درون‌زایی آن در منطقه خواهد کرد. به این ترتیب می‌توان امید داشت صنعت نفت علاوه بر پیشگیری از توسعه نامتوازن در رقابت‌پذیر شدن و تثبیت اقدامات توسعه‌ای نقشی اثربخش و ماندگار ایفا کند.
