شوک اوکراین بر شرکت‌های پتروشیمی
محصولات تولیدی در صنعت پتروشیمی به ۵ گروه اصلی تقسیم می‌شود که شامل محصولات الفینی، آروماتیکی، پلیمری، هیدروکربوری و کودشیمیایی است. گروه الفینی‌ها شامل اتان، اتیلن، پروپان، بوتان و... است. استایرن منومر، بنزن، اتیل بنزن، پارازایلین و... هم از جمله محصولات آروماتیک هستند. انواع پلی‌اتیلن، پروپیلن، پلی‌پروپیلن، متانول، LAB، PVC، ABS، SBR، PBR و... در دسته محصولات پلیمری و شیمیایی جای دارند و گروه محصولات هیدروکربوری نیز از بنزین پیرولیز، نفت کوره، نفتای سبک، رافینیت و ... تشکیل شده است.
عامل مهم تاثیرگذار بر نرخ محصولات پتروشیمی، نرخ نفت است. با شروع جنگ روسیه و اوکراین و تحت فشار قرار گرفتن سمت عرضه، نفت با رشد زیادی همراه شد؛ به طوری که از ۹۵ دلار به ۱۱۲ دلار افزایش یافت. هرچند قیمت‌ها طی روزهای پایانی هفته گذشته تا حدی اصلاح داشت، اما همچنان در سطوح بالایی قرار دارد. طی روزهای اخیر نیز توقف مذاکرات، ادامه جنگ و تحریم‌های روسیه از جانب کشورهای غربی، موجب شده سطوح بالای قیمتی همچنان حفظ شود. از جمله اخبار تاثیرگذار بر عرضه در روزهای آتی، افزایش تولید نفت ونزوئلا (در صورت موافقت آمریکا، از ۷۵۵ هزار بشکه در روز در ژانویه به حدود ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز) است که می‌تواند تا حدودی نرخ نفت را متعادل کند. همچنین اوپک با وجود تنش‌های روسیه و اوکراین، تصمیمی در جهت افزایش میزان تولید اتخاذ نکرده است؛ به نظر می‌رسد نزدیکی روابط عربستان و روسیه دلیل عدم حمایت عربستان از افزایش تولید باشد.
این شرایط منجر به ورود شوک قیمتی به محصولات پتروشیمی نیز شده است. شاخص قیمت محصولات پتروشیمی از زمان شروع جنگ (۵ اسفند) حدود ۱۰درصد رشد داشته است؛ که در این بین اوره، بوتادین، متانول، PET، نفتا و استایرن بیشترین رشد را تجربه کرده‌اند. نفتا تا اواخر هفته گذشته تا هزار دلار رشد داشته است. اتیلن، انواع پلی‌اتیلن و PVC حدود ۵۰ دلار، بوتادین و ABS حدود ۲۰ دلار نسبت به هفته گذاشته با افزایش قیمت همراه بوده‌اند. متانول cfr چین به ۴۱۰ دلار و فیوچر اوره خلیج فارس به بیش از هزار دلار افزایش یافته است. نکته قابل توجه اینکه درصورتی که افزایش قیمت محصولات تولیدی متناسب با قیمت نفت نباشد (با فرض ثابت بودن سایر عوامل)، حاشیه سود آن شرکت پتروشیمی کاهش خواهد یافت.
از آنجا که در بازار اوره، روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده در جهان است، تحریم‌ها علیه روسیه دسترسی خریداران را محدود کرده و جهش قیمت اوره را به دنبال داشته است. به طوری که طی هفته اخیر واردکنندگان در اروپا، آمریکای مرکزی و جنوبی در جست‌وجو برای خرید اوره بوده‌اند. اما بازارهای آسیا وضعیت آرام‌تری داشته‌اند و عرضه روسیه کمتر برای این بازارها اهمیت دارد. تولیدکنندگان ایرانی نیز دائما در حال اصلاح قیمت‌های خود متناسب با قیمت‌های جهانی هستند و برای محموله‌های ماه آوریل هم‌اکنون نرخ ۷۵۰ دلار در هر تن را اعلام کرده‌اند.
بازار بوتادین با تثبیت وضعیت با افزایش تقاضا روبه‌رو بود. همچنین با افزایش قیمت نفت، تولیدکنندگان عرضه را کاهش دادند تا به افزایش قیمت کمک کنند. از سوی دیگر باید به این نکته توجه کرد که با افزایش قیمت نفتا و کاهش فعالیت‌های کراکرهای بخار در آسیا از ماه آوریل، عرضه بوتادین کاهش خواهد یافت. شرکت‌های مصرف‌کننده بوتادین در داخل شامل شبصیر (تولید محصول ABS)، شجم (تولید SBR و PBR)، پارس (محصول استایرن) و ... هستند که انتظار می‌رود حاشیه سود فعلی آنها حفظ شود.
در بازار متانول، وضعیت تقاضا در چین همچنان مناسب است. هرچند در اواسط هفته با کاهش قیمت نفت خام، قیمت متانول نیز کاهش یافت ولی در مجموع قیمت‌ها و میزان فعالیت‌ها در این بازار بالاتر از هفته قبل بود. همچنین به دلیل رشد بالای زغال‌سنگ گفته می‌شود معاملاتی با نرخ‌های بالاتر نیز برای متانول انجام شده است. زاگرس، شفن و شخارک از جمله تولیدکنندگان متانول هستند. در صورت رشد متانول و ثبات آن و همزمان تعیین سقف قیمت برای گاز، انتظار می‌رود این شرکت‌ها نیز حاشیه سود را حفظ کنند.
بازار استایرن در اروپا شاهد معاملات داغی بود و مناقصات زیادی انجام شد. ضمن اینکه از سوی بازار آمریکا و بازار اروپا نیز مورد حمایت قرار گرفت و با توجه به قیمت‌های بالا در آمریکا سطح قیمتی استایرن افزایش یافت. البته تعداد معاملات انجام شده در نیمه اول هفته بیشتر بود و در نیمه دوم هفته به‌تدریج معاملات سیر نزولی به خود گرفت. در بازار PVC، تقاضای چین در سال ۲۰۲۲ با توجه به کاهش فعالیت‌های ساخت و ساز ضعیف به نظر می‌رسد که این امر موجب شده است در مقایسه با رشد قیمت‌های نفت، تغییرات قیمت و سفارش‌ها اندک باشد. بازار پلی‌پروپیلن در چین با انباشت موجودی همراه بوده است و تقاضا در سطح متوسط قرار دارد. اما در آسیای جنوب شرقی، تمایل به خرید ضعیف بوده است. به طور کلی با توجه به افزایش نرخ نفت خریداران منتظر مشخص شدن وضعیت قیمت‌ها هستند و برای خرید دست نگه داشته‌اند. جم‌پیلن از جمله شرکت‌های فعال در حوزه تولید این محصول است. به علاوه سایر شرکت‌ها همچون شاراک نیز در کنار محصولات اصلی خود، پلی‌پروپیلن نیز تولید می‌کنند. البته ذکر این نکته ضروری است که باتوجه به اینکه خوراک مصرفی شاراک نفتا است، رشد نرخ نفتا و کاهش اسپرد محصولات، باعث فشار بر حاشیه سود شرکت و کاهش آن خواهد شد.
از طرفی شرکت‌های تولیدکننده اوره با توجه به سقف تعیین‌شده برای گاز و رشد نرخ جهانی اوره و چشم‌انداز صعودی آن، می‌توانند با رشد سودآوری همراه باشند. البته باید این نکته را در نظر داشت که فروش این شرکت‌ها به صورت قراردادهای سلف است و در رشد قبلی نرخ‌ها تنها یک دوره فروش بالای ۷۰۰ دلار داشته‌اند. در این گروه شپدیس و خراسان از گزینه‌های قابل بررسی هستند. به علاوه شرکت‌های پارسان و وغدیر نیز از شرایط منتفع خواهند شد. در سایر شرکت‌ها همچون پتروشیمی‌های پارس و آریا نیز اسپرد محصولات افزایش داشته و احتمالا در نوسان‌های رو به پایین و روزهای منفی فرصت‌های ورود مناسبی را به سرمایه‌گذاران بدهند.
در مجموع می‌توان گفت شرایط فعلی بسیار ناپایدار بوده و قدرت پیش‌بینی بسیار پایین است.. آینده بازار اکثر کامودیتی‌ها در کوتاه‌مدت برای کشورهای کوچک به شدت وابسته به تصمیماتی است که سیاستمداران می‌گیرند و ریسک افزایش قیمت و نوسانی بودن آن بسیار بالاست. نگرانی‌ها از اختلال در عرضه نفت در نتیجه جنگ و بحران انرژی منجر به رشد غیرقابل پیش‌بینی قیمت‌ها شده است که با روشن شدن شرایط ادامه جنگ روسیه و اوکراین، افزایش سطوح تولید و عرضه نفت و به سرانجام رسیدن مذاکرات برجام به نظر نمی‌رسد نرخ‌ها در سطوح فعلی باقی بمانند. هرچند وضعیت فعلی با ابهام همراه است، کماکان قیمت‌ها در سطحی هستند که در صورت تداوم طی یک سال آینده، عملا P/ E سهم‌های مربوط به فلزات و نفت و برخی پتروشیمی‌ها بسیار جذاب خواهد بود.
