ایجاد این کریدور بین‌المللی در سپتامبر سال ۲۰۰۰میلادی (شهریور ۱۳۷۹) در سن‌پترزبورگ روسیه به امضای سه کشور ایران، روسیه و هند رسید تا علاوه بر ترویج همکاری‌های تجاری و اقتصادی، زمینه را برای کوتاه کردن مسیر حمل‌و‌نقل کالا بین هند و اروپا از طریق ایران فراهم کند. براساس تفاهم‌نامه منعقد شده این دالان بین‌المللی‌، اقیانوس هند و خلیج ‌فارس را از مسیر ایران به دریای خزر سپس از روسیه به شمال اروپا پیوند می‌دهد. با بهره‌برداری این کریدور، مهم‌ترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا شکل خواهد گرفت. به گفته کارشناسان با راه‌اندازی این مسیر حمل‌و‌نقل کالا از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاه‌تر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزان‌تر خواهد شد.

این کریدور در حال حاضر علاوه بر ایران، روسیه و هند، با پذیرش ۱۰ عضو جدید توسعه پیدا کرده که شامل جمهوری آذربایجان، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، اوکراین، بلاروس، عمان و سوریه است و بلغارستان نیز به‌عنوان عضو ناظر آن حضور دارد. یکی از حلقه‌های مهم در ایجاد این کریدور دریایی – ریلی ایجاد خط آهن در مسیر قزوین – رشت است تا کالا ابتدا از بنادر هند بارگیری و از طریق بنادر ایران به‌صورت کاملا ریلی به سمت اروپا هدایت شود، مسیری که به گفته معاون وزیر راه و شهرسازی کشور در حال حاضر آماده بهره‌برداری است و به زودی افتتاح خواهد شد. دالانی که در سال‌های گذشته کشورهای عضو این کریدور تلاش کردند تا زیرساخت‌های مورد نیاز برای آن را فراهم کنند؛ در این راستا نیز تا سال ۹۲ حدود ۷۰۰ میلیارد تومان هزینه برای راه‌اندازی این طرح ریلی صرف شده که این هزینه با روی کار آمدن دولت یازدهم به بیش از یک‌هزار و ۱۰۰ میلیارد تومان رسید،‌ با این شرایط می‌توان گفت هزینه صرف شده برای راه‌اندازی کریدور شمال – جنوب از ابتدا بیش از یک هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان بوده است که متولیان امر معتقدند ارزش روز آن بالغ بر چهار هزار میلیارد تومان است. حال با فراهم شدن زمینه راه‌اندازی این کریدور این سوال مطرح می‌شود که با توجه به عدم اتمام سایر بخش‌های پیش‌بینی شده برای این پروژه آیا روند اجرای آن با مشکل مواجه نخواهد شد و این امر مانعی برای دستیابی به اهداف پیش‌بینی شده نخواهد بود؟ در این خصوص مدیر کریدورهای بین‌المللی معاونت حمل‌و‌نقل وزارت راه و شهرسازی بر این نکته تاکید می‌کند که کریدور شمال- جنوب مسیرهای متفاوتی دارد و نباید منتظر تکمیل حلقه‌های مفقوده کریدور شمال- جنوب باشیم، در حال حاضر ترانزیت به کشورهای آسیای میانه، قفقاز و روسیه از طریق حمل‌و‌نقل ریلی، دریایی، جاده‌ای و به‌صورت ترکیبی انجام می‌شود به همین دلیل می‌توان بدون تکمیل سایر بخش‌ها به اهداف پیش‌بینی شده در این طرح دست یافت. تسهیل شرایط ورود بخش خصوصی در این پروژه از دیگر مواردی است که امین ترفع در آستانه برگزاری هفتمین اجلاس شورای هماهنگی کریدور شمال-جنوب که فردا برگزار می‌شود به آن اشاره کرد و در این خصوص افزود: اگر امور تسهیل شود و برای بخش خصوصی سودآور باشد، این بخش حتما در این پروژه جذب خواهند شد و در این راستا دو کارگروه حمل ونقل و گمرک برای بررسی تسهیل حضور بخش خصوصی در کریدور شمال - جنوب تشکیل شده است. مدیر کریدورهای بین‌المللی معاونت حمل‌و‌نقل وزارت راه و شهرسازی در ادامه بر این نکته تاکید می‌کند که همه بنادر ما در شرق و غرب دریای خزر، همچنین بنادر جنوبی ما در راستای کریدور شمال - جنوب قابل تعریف هستند ضمن اینکه مذاکرات متعددی درخصوص استاندارد و مقرون به صرفه شدن تعرفه‌های بندری و دیگر تعرفه‌ها از جمله تعرفه‌های گمرکی در راستای افزایش تردد در کریدور شمال - جنوب انجام شده است که تلاش می‌کنیم این تعرفه‌ها برای بخش خصوصی جذاب شود. از سوی دیگر، این نکته را نیز باید در نظر گرفت که هرچقدر تلاش کنیم تا اتصالات ریلی کامل‌تر شده و پیوستگی مسیر از طریق ریل افزایش یابد، تردد بار در این کریدور روان‌تر و کم‌هزینه‌تر خواهد بود. در همین خصوص، اتصالات ریلی با کشورهای شمالی را هر سال افزایش می‌دهیم که در نتیجه آن ظرفیت‌های تردد بار در این مسیر افزایش می‌یابد.

مدیر کریدورهای بین‌المللی معاونت حمل‌و‌نقل وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه علاوه بر سه کشور اولیه عضو توافق‌نامه دیگر کشورهای عضو و همچنین تمامی کشورهای حاشیه این کریدور از فرصت ترانزیت ایجاد شده در این بخش بهره‌مند خواهند شد، گفت:کشور ما هم از لحاظ زمانی و هم از لحاظ هزینه‌ای مزایای بسیاری برای کشورهای عضو کریدور دارد و به‌رغم تمام مزایایی که مسیرهای جایگزین می‌توانند داشته باشند ایران قابل دور زدن نیست، به همین منظور کشور‌های منطقه مجبور هستند از مزایای ترانزیتی کشور ما استفاده کنند. براساس آمار اعلام شده سال گذشته ۱۱ میلیون تن بار تزانزیتی از کشور عبور کرده که مدیر کریدورهای بین‌المللی معاونت حمل‌و‌نقل وزارت راه و شهرسازی معتقد است سال جاری این رقم افزایش خواهد یافت، ‌با توجه به آمار اعلام شده پیش‌بینی می‌شود با راه‌اندازی این کریدور شاهد افزایش بیش از پیش حمل بار ترانزیتی از کشور باشیم.

اخبار مرتبط