استان‌ها و حوضه‌های آبریز پیشتاز در میانگین بارش‌ها معرفی شدند
تصویر بارش‌ها تا آخرین ماه بهار
بر این اساس، کارنامه ریزش‌های جوی کشور تا آخرین ماه بهار در سال آبی جاری بررسی شد. ارزیابی میانگین بارش‌ها در ۹ماهه سال آبی ۹۹-۹۸ از افت ۸ درصدی بارندگی‌ها نسبت به مدت‌زمان مشابه سال آبی گذشته حکایت دارد. بررسی میزان بارش‌ها از اول مهر ۹۸ تا ۳۱ خرداد امسال در مقایسه با میانگین ۱۱ ساله (از سال آبی ۸۸-۸۷ تا سال آبی ۹۸-۹۷) و میانگین ۵۱ ساله، رشد محسوس بارندگی‌ها را نشان می‌دهد. طبق داده‌های آماری «دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران»، بارش‌های ۲۷۲ روز ابتدایی سال آبی جاری نسبت به میانگین ۱۱ ساله، رشد ۳۸ درصدی و نسبت به میانگین ۵۱ ساله رشد ۲۹ درصدی را به ثبت رسانده است. متولیان بخش آب در مورد دلیل «افت بارش‌ها» در ماه آخر بهار نسبت به مدت زمان مشابه سال آبی گذشته در مقابل «رشد بارندگی‌ها» در مقایسه با دوره‌های بلندمدت استدلال‌هایی را مطرح می‌کنند.
قاسم تقی‌زاده خامسی، معاون آب و آبفای وزارت نیرو در گفت‌وگو با خبرنگار «دنیای اقتصاد» دلیل اختلاف متوسط بارش‌ها در بازه زمانی کوتاه‌مدت و بلندمدت را تغییرات اقلیم می‌داند. به اعتقاد او «ظهور دوره‌های خشکسالی» در کنار «تغییرات اقلیمی که به تدریج بر ایران سایه انداخته» از جمله مهم‌ترین دلایلی است که می‌توان درخصوص شکاف میانگین بارش‌ها در این دوره‌ها برشمرد.
اما سدها تا پایان خردادماه امسال چه وضعیتی داشته‌اند؟ سیاست‌گذاران نیرو معتقدند مخازن سدها در شرایط خوبی به سر می‌برند اما ارزیابی داده‌های منتشر شده نشان می‌دهد مخازن سدها در مقایسه با سال آبی گذشته افت موجودی را تجربه کرده‌اند. طبق بررسی‌ها، میزان موجودی آب مخازن سدهای کشور از ابتدای سال آبی جاری (مهر ۹۸) تا پایان خرداد به ۳۸ میلیارد و ۴۴ میلیون مترمکعب رسیده که در مقایسه با مدت مشابه سال آبی گذشته ۴ درصد کاهش داشته است. میزان ورودی آب به سدها در مدت زمان مورد بررسی ۵۰ میلیارد و ۲۶ میلیون مترمکعب بوده که نسبت به دوره مشابه سال گذشته که ۸۱ میلیارد و ۷۹ میلیون مترمکعب ورودی داشت، ۳۹ درصد کاهش را تجربه کرده است. همچنین تا پایان خرداد ۴۰ میلیارد و ۲۷ میلیون مترمکعب آب از سدها خارج شده که نسبت به مدت مشابه پارسال که ۶۱ میلیارد و ۴۵ میلیون مترمکعب بوده ۳۵ درصد کاهش یافته است. ارزیابی‌ها حاکی است، ظرفیت کل مخازن سدهای کشور ۵۰ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب است که درصد پرشدگی آنها به ۷۶ درصد رسیده، در حالی که سال گذشته این عدد ۸۰ درصد بوده است. مجموع سدهای کشور هم براساس آخرین گزارش «شرکت مدیریت منابع آب ایران» ۱۹۳ سد است که درصد پرشدگی ۶۸ سد بین ۹۰ تا ۱۰۰ درصد اعلام شده است. ۵۳ سد نیز بین ۷۰ تا ۹۰ درصد پرشدگی دارند و ۳۷ سد نیز بین ۵۰ تا ۷۰ درصد پرشدگی را نشان می‌دهد. از طرفی ۲۴ سد از مجموع کل سدهای کشور کمتر از ۴۰ درصد پرشدگی دارند.
کارنامه حوضه‌های آبریز
آمارهای رسمی «دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت مدیریت منابع آب ایران» نشان می‌دهد، ارتفاع کل ریزش‌های جوی از آغاز سال آبی جاری (اول مهر تا ۳۱ خرداد) ۸/ ۳۰۵ میلی‌متر بوده است. این میزان بارندگی نسبت به میانگین دوره مشابه سال آبی گذشته (۳۳۳میلی‌متر) ۸ درصد افت، نسبت به میانگین ۱۱ ساله (۹/ ۲۲۰ میلی‌متر) ۳۸ درصد رشد و نسبت به میانگین ۵۱ ساله (۷/ ۲۳۷ میلی‌متر) افزایش ۲۹ درصدی را تجربه کرده است.
اما پراکندگی میزان بارندگی‌ها در حوضه‌های آبریز درجه یک چگونه بوده است؟ مطابق بررسی‌ها، حوضه آبریز «خلیج‌فارس و دریای عمان»، «دریای خزر» و «دریاچه ارومیه» از اول مهر ۹۸ تا ۳۱ خرداد امسال به‌ترتیب با ثبت ۸/ ۴۴۰، ۳/ ۴۲۹ و ۱/ ۳۴۶ میلی‌متر بارندگی، پربارش‌ترین حوضه‌های آبریز اصلی در مدت زمان مورد بررسی بوده‌اند. در این میان حوضه‌آبریز «مرزی شرق» با ثبت ۶/ ۱۴۶ میلی‌متر، «فلات مرکزی» با ثبت ۵/ ۲۲۸ میلی‌متر و «قره‌قوم» با ثبت ۸/ ۲۸۶ میلی‌متر بارندگی، کم‌بارش‌ترین حوضه‌ها تا آخرین ماه بهار سال ۹۹ لقب گرفته‌اند.
البته مقایسه میزان بارندگی‌های حوضه‌های آبریز شش‌گانه با مدت مشابه سال قبل، میانگین ۱۱ ساله و میانگین ۵۱ ساله بیانگر نکات دیگری نیز بوده است. طبق داده‌های آماری حوضه‌های آبریز «خلیج فارس و دریای عمان»، «دریای خزر» و «دریاچه ارومیه» که در بازه ۲۷۲ روزه سال آبی جاری توانسته‌اند پربارش‌ترین‌ها باشند، در مقایسه با مدت زمان مشابه سال قبل روند نزولی را در بارش‌ها به ثبت رسانده‌اند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد «دریاچه ارومیه» با ثبت ۱/ ۳۴۶ میلی‌متر بارندگی از اول مهر تا ۳۱ خردادماه نسبت به مدت مشابه سال آبی قبل افت محسوس ۲۹ درصدی را پشت‌سر گذاشته است. همچنین حوضه‌های «خلیج فارس و دریای عمان» و «دریای خزر» نسبت به سال آبی گذشته به‌ترتیب افت ۱۷ و ۱۶ درصدی را ثبت کرده‌اند. سه حوضه آبریز اصلی دیگر هم شامل «مرزی شرق»، «فلات مرکزی» و «قره‌قوم» نسبت به میانگین بارندگی‌های سال آبی گذشته، به ترتیب رشد ۳۰ و ۸ درصدی و افت ۷ درصدی را به ثبت رسانده‌اند، اما برخلاف روند بارش‌های حوضه‌های شش‌گانه سال آبی جاری در مقایسه با بازه زمانی مشابه سال گذشته، ریزش‌های جوی ۲۷۲ روزه امسال نسبت به میانگین ۱۱ ساله و ۵۱ ساله متفاوت بوده است. ارزیابی‌ها نشان می‌دهد تمامی حوضه‌ها چه نسبت به میانگین ۱۱ ساله و چه ۵۱ ساله روند رو به رشدی را در بارش‌ها سپری کرده‌اند. طبق آمارهای منتشر شده حوضه‌های آبریز «مرزی شرق»، «فلات مرکزی» و «قره‌قوم» نسبت به میانگین ۱۱ ساله بیشترین میزان بارش‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. در این میان میزان بارندگی‌ها (از اول مهر تا ۳۱ خردادماه) نسبت به میانگین ۵۱ ساله هم وضعیت مشابهی را تجربه کرده و سه حوضه آبریز ذکر شده نسبت به سایر حوضه‌ها بیشترین رکورد بارش‌ها را به ثبت رسانده‌اند.
وضعیت حوضه‌های درجه ۲ آبریز
از سوی دیگر، در میان جداول وضعیت بارندگی تجمعی حوضه‌های آبریز درجه دوم هم، نام حوضه‌هایی که افت یا رشد بارندگی‌ها را به ثبت رسانده‌اند دیده می‌شود؛ میزان بارندگی‌ها در ۳۰حوضه‌آبریز درجه ۲ از وضعیت نسبتا متعادل حوضه‌ها نسبت به میانگین ۱۱ساله و ۵۱ساله حکایت دارد. اما این تعادل در میانگین بارندگی‌های ۲۷۲ روزه نسبت به مدت زمان مشابه سال آبی گذشته دیده نمی‌شود؛ براساس ارزیابی‌ها بارش‌ها در آخرین فصل بهار امسال نسبت به مدت زمان مشابه سال آبی گذشته در ۱۹ حوضه افت و در ۱۱ حوضه‌آبریز رشد بارش‌ها تجربه شده است.
در حوضه آبریز اصلی «دریای خزر»، همه حوضه‌های زیرمجموعه شامل «ارس»، «تالش، مرداب انزلی»، «سفیدرود بزرگ»، «رودخانه‌های بین سفیدرود و هراز»، «قره‌سو و گرگان»، «هراز و قره‌سو» و «اترک» افت بارندگی‌ها نسبت به مدت‌مشابه سال آبی گذشته را به ثبت رسانده‌اند. همچنین از میان ۹ حوضه زیرمجموعه «خلیج‌فارس و دریای عمان»، حوضه‌های آبریز درجه ۲ شامل «مرزی غرب»، «کرخه»، «کارون بزرگ»، «جراحی و زهره»، «حله‌رود و رودخانه‌های کوچک» افت بارندگی‌ها و «مند، کاریان و خنج»، «کل، مهران و مسیل‌های جنوبی»، «بندرعباس، سدیج» و «رودخانه‌های بلوچستان» رشد بارش‌ها را ثبت کرده‌اند. در حوضه‌آبریز اصلی «فلات مرکزی» هم که ۹ حوضه‌آبریز درجه ۲ جانمایی شده است، پنج حوضه «دریاچه نمک»، «گاوخونی»، «طشک، بختگان و مهارلو»، «کویر مرکزی» و «کویر سیاهکوه، ریگ زرین» افت ریزش‌های جوی را نسبت به مدت‌زمان مشابه سال گذشته تجربه کرده‌اند. در چهار حوضه «کویر ابرقو، سیرجان»، «هامون، جاموزیان»، «کویر لوت» و «کویر در انجیر» نیز رشد بارندگی‌ها ثبت شده است. در عین حال، سه حوضه زیرمجموعه حوضه‌آبریز اصلی «مرزی شرق»، افزایش بارندگی‌ها را در این بازه زمانی به ثبت رسانده‌اند.
اما آمارها نشان می‌دهد بارندگی‌ها در حوضه‌های درجه دوم، در نیمه نخست سال آبی‌جاری نسبت به میانگین ۱۱ ساله و ۵۱ ساله متعادل‌تر بوده است. مطابق با ارزیابی‌ها در مدت زمان مورد بررسی ۲۸ حوضه‌آبریز درجه ۲ نسبت به میانگین ۱۱ ساله رشد بارش‌ها را تجربه کرده‌اند و در این میان دو حوضه آبریز «ارس» و «قره‌سو و گرگان» افت ریزش‌ها را ثبت کرده‌اند. در میانگین ۵۱ ساله نیز ۳ حوضه آبریز نسبت به مدت زمان مشابه سال آبی گذشته افت بارش‌ها و ۲۷ حوضه‌آبریز دیگر رشد بارندگی‌ها را از سر گذرانده‌اند.
استان‌های پیشتاز
بررسی داده‌های دفتر مطالعات پایه منابع آب ایران در مورد آمار بارش‌ها در ۳۱ استان کشور از ابتدای مهرماه تا ۳۱ خردادماه جاری نشان می‌دهد، رکورددار بارش‌ها در مقایسه با مدت مشابه سال قبل، استان «هرمزگان» با ثبت ۹/ ۳۷۷ میلی‌متر بوده که ۲/ ۵۴ درصد رشد را تجربه کرده است. پس از هرمزگان، استان «سیستان و بلوچستان» با ثبت ۹/ ۱۸۵ میلی‌متر بارندگی تا ۳۱ خردادماه جاری، نسبت به بازه زمانی سال آبی گذشته، رشد ۷/ ۴۸ درصدی را تجربه کرده و عنوان دومین استان با بالاترین رشد بارش را از آن خود کرده است. «کرمان» هم با رشد ۸/ ۳۸ درصد بارش نسبت به مدت مشابه سال قبل، سومین استان با بالاترین رشد بارش کشور به‌شمار می‌رود.
در این میان استان «ایلام» با افت ۴/ ۴۳ درصدی بارش‌ها نسبت به مدت‌مشابه سال آبی گذشته، در صدر استان‌های با بیشترین افت ریزش‌های جوی قرار گرفته است. پس از آن استان‌های «خوزستان» و «چهار محال و بختیاری» با ثبت افت ۴/ ۴۰ درصد و ۶/ ۳۷ درصد نسبت به آخرین ماه بهار سال قبل، قرار دارند. همچنین ارزیابی‌ها نشان می‌دهد ۲۰ استان نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته افت بارندگی‌ها را تجربه کرده و ۱۱ استان هم رشد ریزش‌های جوی را به ثبت رسانده‌اند. از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد سه استان کشور شامل «اردبیل»، «چهار محال و بختیاری» و «خوزستان» در مدت زمان مورد بررسی، نسبت به میانگین بلندمدت افت بارش‌ها را در کارنامه خود ثبت کرده‌اند.
