پخش «خشت و آینه» در ونیز پس از سوءتفاهم ۵۴ ساله

فیلم «خشت و آینه»، یکی از فیلم‌های مهم تاریخ سینمای ایران بالاخره بعد از بیش از نیم قرن در قالب نسخه‌ای باکیفیت در یکی از بزرگ‌ترین فستیوال‌های سینمایی دنیا روی پرده رفت. به گزارش خبرگزاری مهر، فستیوال فیلم ونیز نسخه به تازگی مرمت شده فیلم «خشت و آینه» ابراهیم گلستان را دیروز و امروز (۱۲ و ۱۳ شهریور) در نمایش افتتاحیه جهانی‌اش پخش کرد. «خشت و آینه» داستان راننده‌ تاکسی‌ای در تهران را روایت می‌کند که یکی از مسافرانش نوزادی را در ماشین او رها کرده است. بخش عمده فیلم، تصویر کردن تاثیر این حادثه بر زندگی او به خصوص در ارتباطش با زنی است که او را دوست می‌دارد.

بیشتر بازیگران نقش‌های اصلی فیلم، در آن زمان، چهره‌هایی ناشناخته بودند. زکریا هاشمی نقش هاشمِ راننده را بازی می‌کند و تاجی احمدی در یکی از درخشان‌ترین بازی‌های تاریخ سینمای ایران در نقش تاجی دوست هاشم ظاهر می‌شود. بعضی از بازیگران تئاتر در نقش‌های کوچکی در فیلم ظاهر شده‌اند، مثل پرویز فنی‌زاده در نقش یک روشنفکر کافه‌نشین، جمشید مشایخی در نقش یک افسر پلیس، محمدعلی کشاورز در نقش یک پزشک و پری صابری در نقش یک پرستار. «خشت و آینه» نخستین فیلم بلند داستانی «کارگاه فیلم گلستان» بود که بین فروردین ۱۳۴۲ و تیر ۱۳۴۳ در استودیوی گلستان (برای صحنه‌های داخلی کافه و خانه هاشم) و در خیابان‌های تهران و چند مرکز دولتی (از جمله ساختمان دادگستری تهران) فیلمبرداری شد و یکی از معدود فیلم‌های سینمااسکوپ (پرده عریض) زمان خودش بود. به علاوه اولین فیلم داستانی تاریخ سینمای ایران بود که صدابرداری سرصحنه داشت و دوبله نشد.

فیلم در اصل قرار بود در فستیوال ونیز نمایش داده شود، اما بر اثر یک اشتباه از آن بازماند. در حالی که فستیوال ونیز در سال ۱۹۶۴ در حال نامه‌نگاری به ابراهیم گلستان به آدرس استودیویش در تهران بود، خود گلستان درحال زیرنویس کردن فیلم در پاریس (برای نمایش آن در ونیز) بود و این نامه‌ها در حالی که کارمندان استودیوی گلستان هم در تعطیلی تابستانی‌شان به‌سر می‌بردند هرگز به دست فیلمساز نرسید ولی ۵۴ سال بعد، این سوء‌تفاهم تاریخی با بازگشت فیلم به ونیز برطرف شد. در نسخه مرمت شده این فیلم صحنه‌هایی از آن‌که به دلایل مختلف از نسخه‌های موجود کوتاه شده بودند به فیلم برگردانده شده است و طول نسخه نهایی فیلم به ۱۳۰ دقیقه رسیده است. کار مرمت این فیلم شامل از بین بردن نشانه‌های قارچ‌زدگی نگاتیو، تعمیر قسمت‌های آسیب‌دیده، زدودن لکه‌ها و خراش‌های روی سطح نگاتیو است.

با وجود این قسمت‌هایی از این فیلم پیدا شده که در نسخه نهایی وجود ندارند و به انتخاب خود فیلمساز کنار گذاشته شده‌اند. به نقل از کتابچه‌ای درباره «خشت و آینه» که برای فستیوال ونیز منتشر شده، بیشتر این صحنه‌ها در جای خودشان به خاطر دیالوگ‌ها یا کارگردانی صحنه‌ فوق‌العاده دیدنی‌اند، اما ابراهیم گلستان برای استفاده نکردن از این صحنه‌ها دلایلی روشن و قطعی دارد و بیشتر «به خاطر کنترل ریتم داستان، کانون تمرکز روایت، ریتم صحنه و نقش صحنه در شناساندن شخصیت‌ها» آنها را کنار گذاشته است. با نمایش فیلم در فستیوال ونیز و به شکلی که مورد نظر فیلمساز است- چه از نظر کیفیت تصاویر و چه طول فیلم - این انتظار می‌رود فیلمی که جاناتان رزنبام، منتقد شهیر آمریکایی «تراژدی حماسی دهه ۱۹۶۰ میلادی گلستان» خوانده بار دیگر در سطحی گسترده دیده شود و جایگاه مهمی که در تاریخ سینما دارد برای گستره وسیع‌تری از تماشاگران بین‌المللی آشکار شود.