منیر فرمانفرمائیان در سن ۹۷ سالگی درگذشت
جاودانگی هنرمند مدرن در آینه‌های سنت
درباره این هنرمند این پیشینه بیش از هر چیز به زادگاه و خانواده او باز می‌گردد. منیر شاهرودی (فرمانفرمائیان) در سال ۱۳۰۱ خورشیدی در شهر قزوین زاده شد؛ شهری پر از بناهای تاریخی و پیشینه فرهنگی. هشت ساله بود که به همراه پدرش که نماینده مجلس شده بود، به تهران آمد. سرگرمی پدر «طراحی فرش» و اداره یک «کارگاه قالیبافی» بود. منیر از بچگی به نقاشی گل‌ها علاقه‌مند شد. سپس در دانشکده هنرهای زیبای تهران (۱۹۴۶–۱۹۴۴) تحصیل کرد. در همین سال‌ها یک تاریخ هنرنویس و باستان‌شناس آمریکایی توجه او را به خطوط و فرم‌های پرلطف و خوش‌ترکیب و ساده اشیای باستانی جلب کرد. به‌زودی تصمیم گرفت به پاریس برود که مرکز هنرهای آوانگارد در اوایل قرن بیستم بود، اما آشنایی با دوستانی از جمله منوچهر یکتایی نقاش و شاعر که بعدها با او ازدواج کرد، مسیر او را عوض کرد.
در سال ۱۳۲۴ با قایق بخاری در جریان جنگ جهانی دوم عازم ایالات متحده شد و به مدت سه سال در مدرسه طراحی پارسونز در رشته تصویرسازی مُد (۱۹۴۹–۱۹۴۶) و دانشگاه کرنل (۱۹۵۱–۱۹۴۸) به تحصیل پرداخت. در اواسط دهه ۱۳۳۰ به‌عنوان تصویرگر مُد برای نشریاتی چون تاون، کانتری و گلامور طرح لباس می‌کشید و به‌عنوان گرافیست تجاری و طراح مُد برای فروشگاه‌های بزرگ کار می‌کرد. در همین زمان بود که اندی وارهول را ملاقات کرد. این دوستی ادامه یافت و بعدها، وارهول یکی از تابلوهای سیلک اسکرین مجموعه مرلین مونرو را به منیر هدیه کرد. منیر فرمانفرمائیان پس از جدایی از منوچهر یکتایی نقاش و شاعر معاصر، با ابوالبشر فرمانفرمائیان، دانشجوی حقوق دانشگاه کلمبیا ازدواج کرد و نام خانوادگی او را به‌عنوان نام هنری خود برگزید. وی بعد از غیبتی ۱۳ ساله، در ۱۳۳۶ به ایران بازگشت. برخی از آثار او در دوسالانه ونیز، ۱۹۵۸ به نمایش درآمد.
یک نقاشی انتزاعی از او که در نخستین دوسالانه تهران در سال ۱۳۳۷ به تماشا درآمد، مدال طلا را برای او به ارمغان آورد. در دو دهه بعد از ازدواج، سفرهای متعددی به مناطق مختلف ایران کرد و در همین سفرها با فرهنگ و هنر بومی و سنتی ایران آشنا شد. این سفرها همچنین سبب شد او مجموعه‌ای شامل بیش از ۶۰ نقاشی قهوه‌خانه‌ای، بیش از هزاران قطعه نقاشی پشت شیشه، انبوهی از جواهرات نقره‌ای ترکمن‌ها، تعدادی در، قاب‌های پنجره و پانل‌های دیواری نقاشی‌شده گردآوری کند. در چهارمین دوسالانه تهران در سال ۱۳۴۳، بار دیگر یک نقاشی انتزاعی از او به نمایش درآمد و با همان اثر در دوسالانه ونیز آن سال نیز شرکت کرد. سال بعد، در «نمایشگاه پاله دو کنگره» در مونت‌کارلو شرکت کرد و نمایشگاهی به همراه پرویز تناولی در «انجمن فرهنگی ایران و ایتالیا» برپاکرد. در سال ۱۳۴۵ در پنجمین دوسالانه تهران، یکی از نقاشی‌های پشت شیشه‌اش (Reverse glass painting) به نمایش درآمد.
در اواخر دهه ۴۰ خورشیدی بود که منیر به سبک ویژه خودش رسید که ترکیب تکنیک قدیمی نقاشی پشت شیشه، آینه‌کاری، خاتم‌کاری و هندسه اسلامی و طراحی معمارانه بود. تا پیش از منیر کسی این نمونه کار را به‌عنوان اثر هنری مستقل ارائه نکرده بود. پس از انقلاب وی بار دیگر راهی نیویورک شد و بار دیگر کارش را آنجا از سر گرفت. در سال ۱۳۸۳ با بازگشت دوباره به ایران استودیوی خود را گشود و بر آثاری که در دهه ۷۰ ارائه داده بود، متمرکز شد. پس از انقلاب، اثر حجمی از منیر فرمانفرمائیان با عنوان «آب روشنایی است» در «نمایشگاه باغ ایرانی» به نمایش درآمد. آثار منیر فرمانفرمائیان بارها در موزه‌های هنر مدرن، گوگنهایم و متروپولیتن نیویورک به نمایش گذاشته شده است. همچنین وی از رکوردداران فروش در حراج تهران بود و یکی از آثار او به قیمت چهار میلیارد تومان به فروش رسید.
ویژگی آثار
«منیر فرمانفرمائیان» تنها هنرمندی است که در ۴۰ سال اخیر از ترکیب آینه‌کاری، اشکال هندسی، نقش‌مایه‌ها و نقاشی پشت شیشه استفاده کرده تا آثار مدرن خود را خلق کند. سبک متمایز او که در اواخر دهه ۴۰ و دهه ۵۰ شکل گرفت، از پیوندهای قوی و عمیق با کشورش و کارآموزی در نیویورک پدید آمده است. سبک خاص و ویژه این هنرمند شامل ترکیب نقاشی پشت شیشه، آینه‌کاری، خاتم‌کاری، هندسه اسلامی و طراحی معمارانه است. هنر او در نگاه اول بر دو اصل نقوش تزئینی و آینه استوار است و واضح است که او این اصول را از هنرهای سنتی و صنایع مستظرفه ایرانی برگرفته و به هنر آینه‌کاری وام‌دار است. ولی در نگاهی عمیق‌تر می‌توان به این موضوع پی برد که جوهر درونی هنر منیر هندسه است نه تزئینات و آینه. او هنگامی که به‌عنوان هنرمند از آثارش صحبت می‌کند بیش از هرچیز به پیچیدگی‌های هندسی در کارش اشاره می‌کند. وی زمانی درباره آثارش توضیح داده بود: «هندسه مرا به زادگاهم برگرداند، به مربع، مثلث و دایره، به مشاهدات کودکی من از تجربه حضور در میان زیبایی برآمده از این مرز و بوم. همه چیز برایم معنای تازه‌ای یافت؛ مکعب، استوانه و منشور.»
ارسال نظر