آیا چراغ تماشاخانه‌ها خاموش می‌شود؟
ورشکستگی جمعی سالن‌های خصوصی تئاتر
رونق بازار تئاتر به نفع تماشاخانه‌های خصوصی تمام شد و البته باعث شد تا بخش قابل‌توجهی از مخاطبان تماشاخانه‌های دولتی آرام‌‌آرام به سمت تماشاخانه‌های خصوصی سرازیر شوند. در سال ۱۳۹۷، تئاتر شهر میزبان ۱۱۷هزار و ۷۲۳ مخاطب بود که نسبت به سال ۱۳۹۶ و فروش ۸ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومانی‌اش حاکی از کاهش بیش از ۲۵ درصدی مخاطبان است. این آمارها نشان‌دهنده یک تغییر بزرگ در ذائقه مخاطبان تئاتر، بازار این هنر و همچنین توسعه هنری آن بود. در واقع تماشاگران نمایش‌های روی صحنه، هم بیشتر شدند و هم تمرکز آنها در سالن‌های دولتی شکسته شد. نکته دیگر این بود که اگر بازار تئاتر تنها در روزهای آخر هفته در تماشاخانه‌های دولتی رونق می‌گرفت، حالا در تماشاخانه‌های خصوصی هر روز هفته صف تماشاگران شکل می‌گرفت. رونق تئاترهای پرهزینه و البته پردرآمد در این مدت باعث جلب نگاه بسیاری از اقشار و کارشناسان و رسانه‌ها به تئاتر شد. پروژه‌های عظیم تئاتری با هزینه‌های کلان و حضور سلبریتی‌ها روی صحنه نگاه دوستداران تئاتر را به خود جلب کرد اما از آن سو با قیمت بالای بلیت‌ها، حاشیه‌های بسیاری را نیز ایجاد کرد. شاید به همین دلیل بود که با تصویب یک قانون جدید، در سال ۹۸ نه فقط تماشاخانه‌های دولتی بلکه تماشاخانه‌های خصوصی نیز با چالش‌های بسیاری روبه‌رو شدند. در این سال اجراهای تئاتر ملزم به پرداخت ۹ درصد مالیات ارزش افزوده از گیشه فروش خود شدند؛ اتفاقاتی که با واکنش جامعه تئاتری همراه بود ولی اداره کل هنرهای نمایشی اعلام کرد که به‌دلیل قانون مصوب مجبور به کسر این درصد مالیاتی از قراردادهای نمایشی است.
این اتفاق حاشیه سود پایین گروه‌های تئاتری را باریک کرد و بسیاری از اجراها را از رونق انداخت. رویدادهای سال ۹۸ باعث شد تا نه‌تنها اجراهای تئاتر در تماشاخانه‌های خصوصی بلکه تئاتر دولتی و حتی جشنواره تئاتر فجر نیز با چالش‌های عجیب و غریبی روبه‌رو شوند و جامعه تئاتری کشور روزهای پررنجی را از سر بگذراند. اما پایان این فرآیند دشوار، راحتی نبود. از اواخر سال گذشته و با ورود ویروس کرونا به کشور، تئاتر و به‌ویژه تئاتر بخش‌خصوصی تقریبا تمام بازار خود را از دست داده و تماشاخانه‌های خصوصی در معرض یک ورشکستگی بزرگ قرار گرفته‌اند.
بحران این روزهای تئاتر
تعطیلی تماشاخانه‌ها، کاهش تمایل عمومی به حضور در اماکن سربسته شلوغ و... باعث شده است تا دخل تماشاخانه‌های خصوصی هر روز خالی‌تر از دیروز باشد. این وضعیت که نزدیک به پنج ماه است که گریبانگیر سالن‌داران است، صنعت تئاتر خصوصی در ایران را با ورشکستگی بزرگی روبه‌رو کرده است.
اواخر اسفند سال گذشته اعلام شد که ۱۶ تماشاخانه تهران شامل ایران تماشا، مستقل، نوفل لوشاتو، مهرگان، شهرزاد، هامون، استاد مشایخی، عمارت روبه‌رو، دیوار چهارم، همای سعادت، شانو، سپند، گندم، دا، ملک و آژمان به خاطر محدودیت‌های کرونایی در طول یک ماه مجموعا با زیان مالی بیش از دو میلیارد و ۶۵۰ میلیون تومانی روبه‌رو شده‌اند. با گذشت پنج ماه از این تعطیلی‌ها و پنج برابر کردن این رقم می‌توان تخمین زد که تنها همین ۱۶ تماشاخانه خصوصی با زیان ۷ تا ۱۰ میلیارد تومانی مواجه بوده‌اند. این در حالی است که بیش از ۹۰ درصد تماشاخانه‌ها در املاک استیجاری هستند و با تعطیلی فعالیت‌ها در چند ماه اخیر بار مضاعفی از هزینه هنگفت مجموعه‌ها بر عهده مدیران تماشاخانه‌ها بوده است.
نکته دیگر آنکه در سالن‌های خصوصی طی سال‌های ۹۶ تا ۹۹ تنها حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد به قیمت بلیت نمایش‌ها اضافه شده، درحالی‌که هزینه‌های نگهداری سالن با رشد چندبرابری مواجه بوده است. برخی از فعالان این هنر گفته‌اند که اجاره بعضی از املاک استیجاری حوزه تئاتر در فاصله سال‌های ۹۵ تا ۹۹ حدود ۵ تا ۸ برابر افزایش داشته است.
نکته دیگر آن است که درآمد بیشتر تماشاخانه‌های خصوصی فرمول مشخصی دارد. یعنی از ۱۰۰ درصد درآمد گیشه اجراها ۳۰ تا ۴۰ درصد به دخل تماشاخانه اضافه می‌شود و باقی درآمد به گروه‌ها می‌رسد. قطب‌الدین صادقی از چهره‌های تئاتری کشور و صاحب تماشاخانه شانو در این‌باره می‌گوید: «من گمان می‌کردم ضرری که متوجه‌مان شده است حدود ۷۰ میلیون باشد اما مدیر داخلی‌مان اعلام کرد نزدیک ۱۰۰ میلیون تومان، دقیق‌تر ۱۰۵ میلیون ضرر کرده‌ایم. ما باید پول اجاره ملک بدهیم و هزینه آب و برق و گاز و اینترنت. نمی‌دانم چه کار می‌شود کرد و اگر این وضعیت ادامه پیدا کند ناچار به تعطیل کردن تماشاخانه خواهیم شد.»
